100 сыллааҕыта ыытыллыбыт кэлим эспэдииссийэ суолтата дириҥ

1925-1931 сс. Максим Аммосов тэрийиитинэн улахан билим эспэдииссиийэтэ Саха сирин барытын хабан үлэлээбитэ.

Сүүс сыл анараа өттүгэр саха норуотун бэлитиичэскэй уонна уопсастыбаннай диэйэтэлэ Маким Аммосов тэрийиитинэн өрөспүүбүлүкэҕэ билим эспэдииссийэтэ үлэлээбитэ. Эспэдииссиийэ саҥа атаҕар туран эрэр өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар улахан төһүүнэн буолбута.

Муус устра 21 күнүгэр РНА СС подразделениеларын салайааччылара уонна Саха сирин учуонайдара эспэдииссийэ үлэтин, суолтатын дьүүллэстилэр.

“Максим Аммосов Саха сирэ билимҥэ олоҕуран сайдар акылаатын оҥорбута. ССРС билимин академиятын кэлим эспэдииссийэтэ хабан үлэлээбит хайысхата элбэҕин, 130 тыһ. км усталаах маршрутунан барбытын да көрдөххө, бу чахчы ураты тэрээһин буолар. Адьас кылгас кэм иһигэр эрэгийиэни билим өттүнэн баһылааһын, туһаҕа таһаарыы барбыта. Саха сирин барытын кэриэтэ, арктическай, тыалаах, хайалаах сирдэри, өрүстэри чинчийбиттэрэ. 246 билим, тиэхиньиичэскэй исписэлиистэр кыттыыны ылбыттара: геологтар, ирбэт тоҥу үөрэтээччилэр, этнографтар, экэнэмиистэр, миэдиктэр, агрономнар, зоологтар, юристар, тыл үөрэхтээхтэрэ. Итинник айылҕа ресурсатын, килиимэтин үөрэтииттэн эрэгийиэн сайдыытыгар, олоҕун сүрүн эйгэлэригэр тиийэ, нэһилиэнньэ кыаҕын, социальнай тутулун үөрэтиини барытын хаппыттара. Ол түмүгэр сэбиэскэй кэмҥэ аан бастакынан чуолкай соруктаах, билимҥэ олоҕурбут уонна быһаччы салайар рекомендациялары биэрбит эрэгийиэни бүттүүн ырытар модель оҥоһуллубута”, — диэн бэлиэтээтэ РНА СС Саха сиринээҕи билим киинин генеральнай дириэктэрэ Михаил Лебедев.

Ил Түмэн спикерэ Алексей Еремеев бэлиэтээбитин курдук, Саха АССР атаҕар туруутугар кини билим-чинчийэр кыаҕын баар оҥоруу олус наадалаах этэ.

“Ол кэм саҕана бу хаалыылаах аграрнай сир этэ, онон эспэдииссиэй социальнай сорудаҕы эмэи толорбута. Ол саҕана архыып дааннайдарынан, киһи олоҕо ортотунан 40 сыл этэ. Онно холоотоххо билигин өрөспүүбүлүкэҕэ орто саас 73,6 сыл буолла, 78 сылга тиийэр соругу туруорабыт. Онон бу эспэдииссийэ геологическай, экэнэмиичэскэй боппуруостары эрэ буолбакка, мэдисиинэ, үөрэх, социальнай эйгэ кыһалҕалалын быһаарбыт улахан өҥөлөөх”, — диэтэ спикер.

Саха сирин учуонайдара бэйэлэрин чинчийиилэринэн эрэгийиэни эрэ буолбакка, дойду сайдыытыгар эмиэ кылааттарын угаллар, кинилэр чинчийиилэрин билим, оҥорон таһаарыы уобаластарыгар туһанар наада, диэн эттэ.

Сүбэ мунньахха РНА СС бэрэссэдээтэлин солбуйааччы уонна РНА чилиэн-кэрэспэдьиэнэ, РНА СС сүрүн учуонай сэкирэтээрэ Андрей Тулупов кыттыыны ыллылар.

“Сүүс сыллааҕыта Саха сирин эдэр салайааччыта Максим Аммосов билимҥэ олоҕурбут бырагыраамата суох өрөспүүбүлүкэни сайыннарыы уустук буоларын өйдөөбүтэ. Сүбэ-ама, үчүгэйдик сыаналаммыт бырагыраамалар уонна салгыы сайдар суоллары торумнааһын наада этэ. Дириҥ өйдөбүллээх маннык соруктар билигин да тураллар. Бу килиимэт тосту-туора уларыйыыта, тыа хаһаайыстыбатын араас усулуобуйата, таба иитиитэ, мэдисиинэ, киһи олоҕун уһааһына, сир баайын хостуур промышленноһы сайыннарыы, олохтоох оҥорон таһаарыы, экономика, индустриализация, дойдуга уонна өрөспүүбүлүкэҕэ үрдүк технологиялаах сайдыы бырагыраамалара. Манна каадыр уонна логистика кыаҕын учуоттаан туран, тугу оҥорор туһалааҕын, барыстааҕын чинчийэр, үөрэтэр наада”, — диэтэ Николай Похиленко.

Похиленко бэлиэтээбитин курдук, оҥорон таһаарар күүстэри уонна өрөспүүбүлүкэ социальнай эйгэтин сайыннарар бырагыраамалар атырдьах ыйын бүтүүтүгэр – балаҕан ыйын саҥатыгар буолуохтаах Арассыыйа наукаларын академиятын президиумун көһө сылдьар мунньаҕар көрүллүөхтэрэ.