101 саастаах сэрии бэтэрээнэ Наум Слепцов: “Күммүн сэрээккэттэн саҕалыыбын…”

Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх 80 сылын көрсө Марха бөһүөлэгэр 101 саастаах Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Наум  Слепцову дьиэтин олбуоругар «Тиэргэнинэн ыллыыбыт» диэн Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаммыт  аахсыйа-кэнсиэринэн эҕэрдэлээтилэр.

Ытык кырдьаҕас ис-иһиттэн бэркэ үөрэн-көтөн бу тэрээһиҥҥэ кыттыыны ылла. Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Наум Слепцову СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Дмитрий Садовников Улуу Кыайыы 80 сылынан эҕэрдэлээтэ. Дмитрий Дмитриевич ытык кырдьаҕаска, Улуу Кыайыыны уһансыбыт киһиэхэ, барҕа махталын тиэрдэн туран, «эн олоҕуҥ үүнэр көлүөнэҕэ холобур буолар» диэн бэлиэтээтэ.

— Хомойуох иһин, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтарын ахсаана сылтан сыл аҕыйаан иһэр. Дьокуускай куоракка сэттэ сэрии бэтэрээнэ олорор. Кинилэртэн биирдэстэрэ Наум Слепцов буолар. Былырыын кулун тутар 8 күнүгэр Наум Трифонович 100 сааһын туолан, Ил Дархан Айсен Николаев илиититтэн “Үйэ саас” бэлиэни туппута. Быйыл Улуу Кыайыы 80 сылынан Дьокуускайга «Кыайыы 50 сыла» успуорт дыбарыаһыгар Аҕа дойду уоттаах сэриитин уонна успуорт бэтэрээнэ, 101 саастаах Наум Трифонович Слепцов бирииһигэр үрдүк тэрээһиннээхтик ыытыллар күөн күрэскэ оҕо да, кырдьаҕас да көхтөөхтүк кытынна. Онон педагогическай үлэ бэтэрээнэ билигин да уопсастыбаннай олох үөһүгэр сылдьар холобур буолар киһибит, — диэн бэлиэтээтэ суруналыыстарга Дмитрий Садовников.

“Туйгун бүлүмүөтчүк” бойобуой бэлиэ хаһаайына

Сэрии бэтэрээнэ 1924 сыллаахха кулун тутар 8 күнүгэр Таатта улууһун Чөркөөҕөр Күүнээйи учаастагар төрөөбүтэ. Чурапчытааҕы педучилищеҕа үөрэнэ сылдьан аармыйаҕа сэриигэ бараары тылламмытын, учууталлары ылбат буолан, байаҥкамаат ыыппатах. Училищены бүтэриэхтээх сылыгар ийэтэ ыарытыйар буолан, үөрэҕин ситэ бүтэрбэккэ, дойдутугар Чөркөөх оскуолатын интэринээтигэр иитээччинэн үлэлээбит. 1945 сыл бэс ыйын саҥатыгар аармыйаҕа ыҥырыллан, Дьоппуон милитаристарын кытта кыргыһыылары ааспыта, Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр биэс сыл сулууспалаабыта.

“И. В. Сталин атырдьах ыйын 8 күнүгэр милитаристскай Японияны утары сэриини биллэрбит бирикээһин сарсыныгар Хайлар кириэппэс-куоракка кимэн киириини саҕалаабыппыт. Мин 152‑с стрелковай охсуулаах пуолкаҕа бүлүмүөтчүгүнэн сылдьыбытым. Атырдьах ыйын 10–13 күннэригэр кырыктаах кыргыһыы буолбута. Өстөөх иккитэ төхтүрүйэн, утары кимэ сатаабытын аптамаат-бүлүмүөт буулдьа ардаҕынан тибиирдэн тохтоппуппут. “Өллөхпүнэ, ыарыһах ийэм көрөр киһитэ суох хаалыа” диэн куттанарым. Ол иһин “кыайбыт, самнарбыт эрэ киһи” диэн санаалааҕым. Хорсуннук сэриилэстэҕим буолуо, хамандыырдарым хайҕаабыттара уонна бойобуой бэлиэни туттарбыттара. Атырдьах ыйын 17 күнүгэр өстөөх кириэппэһиттэн үрүҥ былаахтар күөрэҥнэспиттэрэ. Миигин гарнизон сулууспатыгар көһөрбүттэрэ. Инньэ гынан, Сахалиҥҥа билиэннэйдэри мас кэрдиитигэр үлэлэтиигэ 1950 с. диэри сулууспалаабытым” диэн үгүс интервьюларыгар ахтан аһарар сэрии бэтэрээнэ Наум Слепцов. Сэрии бастакы сылларыгар “сэриигэ кыттыбакка хааллым” диэн хом санаалаах хорсун саха уола, дьэ итинник сэриилэһэн, “Туйгун бүлүмүөтчүк” бойобуой бэлиэнэн уонна “Аҕа дойду Улуу сэриитэ” 2‑с истиэпэннээх уордьанынан наҕараадаламмыта.

“Слепцов оскуолата” дэппитэ

Наум Трифонович сэрии кэнниттэн тус хоту Аллайыахаҕа, Горнай улууһун Кэптинигэр, Чурапчы, Томпо, Таатта оройуоннарыгар учууталлаабыт, Томпо улууһун Кириэс Халдьаайы уонна Бэрдьигэстээх орто оскуолаларыгар дириэктэрдээбит. Кэргэнинээн, устуоруйа учуутала Аграфена Дмитриевна Андросовалыын оскуола иһинэн Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Охлопковка аналлаах тэрийбит түмэллэрэ дойдуга тиийэ сураҕырда. Холобур буолар ытык киһи 60 сыл учууталлаабыт. 1959 с. Чөркөөх оскуолатыгар дириэктэри үөрэх чааһыгар солбуйааччынан үлэлии тиийэн баран, саахымат куруһуогун тэрийбит. Кини дьарыктаан такайбыт оҕолоруттан өрөспүүбүлүкэ саахымакка 6 чөмпүйүөнэ “Слепцов оскуолата” диэн Наум Трифонович аатын дорҕоонноохтук ааттаппыта. Иитиллээччилэрин ортотугар саахыматчыт-дуобатчыт, дуобат биллиилээх тириэньэрэ, өрөспүүбүлүкэ, Арассыыйа уонна аан дойду элбэх чөмпүйүөнүн уһуйан-дьарыктаан таһаарбыт Мария Бырдыннырова баар.

”Физикаҕа уонна географияҕа үөрэппит учууталым Тихон Таппыров “Наум, үөрэн. эйигиттэн үчүгэй учуутал тахсыаҕа” диэн саахымакка анаан үөрэппитэ. Таппыров бэйэтэ Былатыан Ойуунускайтан үөрэммит. Ойуунускайы Өксөкүлээх Өлөксөй үөрэппит. Ити курдук, таатталар бэйэ-бэйэбитигэр саахымакка үөрэтии үтүө үгэһин тиэрдэн испиппит”, — диэн ахтар саахыматтаабыта 90 сыл буолбут ытык кырдьаҕас сэрии бэтэрээнэ.

Сылаас тапталга угуттанан

Наум Трифонович Слепцов — Таатта, Томпо улуустарын, Горнай улууһун Маалтааны нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах бэтэрээнэ, Таатта улууһун ытык кырдьаҕаһа, сэрии, үлэ, спорт бэтэрээнэ, «Якутянин года‑2020. Якутск» уопсастыбаннай бириэмийэ лауреата. Үүнэр көлүөнэ дуобатчыттарыгар киэҥ суолу тэлбит ытык кырдьаҕас алта оҕотуттан 13 сиэн, 8 хос сиэн сылаас тапталларынан угуттанан, Улуу Кыайыы 80 сылын үөрэ-көтө этэҥҥэ көрсөр. “Тиэргэнинэн ыллыыбыт” тэрээһиҥҥэ кыттыыны ылбыт байыаннай дьайыы кыттыылааҕа, РФ Дьоруойа, «Патриот» Ыччат киинин дириэктэрин солбуйааччы Николай Евдокимов ис-иһиттэн долгуйан сэрии бэтэрээнин эҕэрдэлээтэ. «Биһиги инники кирбиигэ сылдьар байыастарбыт эн курдук ытык киһиэхэ тэҥнэһэллэр», — диэн бэлиэтээтэ Арассыыйа Дьоруойа.

…Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Наум Слепцов «Тиэргэнинэн ыллыыбыт» тэрээһинтэн олус астыммытын кэпсээтэ. “Сарсыардаттан күнүҥ хайдах саҕаланарый, Наум Трифонович?” диэн ыйыппыппар, сэрии бэтэрээнэ “сэттэ чааска туран, күммүн сэрээккэттэн саҕалыыбын” диэн хоруйдаата. “Тэтим” араадьыйаны “олоҕум аргыһа” диэн бэлиэтиир. «Саха сирэ» хаһыат сонуннарын араадьыйаттан истэн билэр эбит. Ытык киһибитигэр кытаанах доруобуйаны, ыраас халлааннаах эйэлээх олоҕу баҕарабыт!