Оҥоһуу өй сайдыытын тохтотор кыахпыт суох…

Кэнники сылларга Оҥоһуу өй (ИИ) киһи аймах күннээҕи олоҕор дириҥник киирэн, араас соруктары толорор. Инникитин үлэ ырыынагар, олохпут бары хайысхатыгар салгыы тэнийэн, баҕарбатахпыт да иһин, күннээҕи олохпутугар-дьаһахпытыгар киирэн иһиэ.

Саха тылын – сыыппара эйгэтигэр

Сахабыт сиригэр IT исписэлиис­тэрбит араас бөдөҥ хампаанньаларынан Оҥоһуу өй кыаҕын тургутан көрөллөр, ону кытта үлэбитин чэпчэтэргэ саҥа бырагыраамалары оҥорон таһаараллар. Холобур, CӨ Национальнай бибилэтиэкэтэ Арктикатааҕы Култуура уонна ускуус­туба үнүстүүтүн кытта кыттыһан, Саха сиригэр Оҥоһуу өй кыаҕын биир бастакынан баһылаан, араас бырайыактары олоххо киллэриигэ үлэлэһэллэр. Итини таһынан, кини күүһүн кинигэлэри, хаһыаттары, сурунааллары каталогка киллэрэргэ туһанары чинчийэллэр.

Саха тылын кэнчээри ыччакка чөл хаалларыыга сыаллаан, Оҥоһуу өй сахалыы саҥаны өйдүүрүгэр дьон сахалыы доргуччу аахпытын устан хомуйаллар. Ити кэннэ түмүллэн, сыыппараҕа көһөрүллэн, ку­­йаар ситимигэр саха тыла-өһө барыта наарданан, Оҥоһуу өй баазатын хаҥатыа уонна «Алиса», «Сири» курдук технологияҕа тэҥнээх сахалыы саҥарар, толкуйдуур, көмөлөһөр «дьүөгэ» буоларын ситиһиэхтэрин баҕараллар. Оччотугар быра­йыак тэрийээччилэрэ Оҥоһуу өй саха тылын өрөспүүбүлүкэбит эрэ иһигэр буолбакка, бүтүн сир үрдүнэн тарҕатарыгар эрэнэллэр.

Аныгы кэм ирдэбилэ

Кэм ирдэбилинэн, Оҥоһуу өй сахалыы өйдүүр да, саҥарар да буолан эрэр. Көҥүл тылбаастыыр, сурукка-бичиккэ тиһиллибити, видеоҕа, аудиоҕа уһуллубуту сахалыы саҥардар, сахалыыга көһөрөр кыахтаах. Судаарыстыбаннай былаас уорганнарыгар докумуон эргииригэр туһаныллар тыл улахан тиһилигэ таҥыллар. «Айта» диэн Ил Дархан сыыппара  көмөлөһөөччүтүн олоххо киллэриигэ улахан холбоһуктаах үлэ барар. ХИФУ иһинэн ийэ тылы сайын­нарыыга, киэҥ эйгэҕэ тарҕатыыга ыччат бастакы лабаратыарыйата аһыллан күүскэ үлэ­лиир. Ол эрэн, саха киһитэ барахсан сэһэргэһээччитин бу тутан олорон истэрин, ол истибитин кэтэх өйүнэн буһаран сылыктыырын ордорор. Онон бу эйгэҕэ батыһан киирэригэр  хас эмэ усталаах-туоралаах бириэмэ наада буолара буолуо. Дьэ, ол эрэ кэннэ тыла өһүллэн, итийэн-куту­йан, улам уутугар-хаарыгар киллэрэн көҥүл туһанарын сабаҕалыыбын.

Кыаҕа да, туһата да үрдүк

Оҥоһуу өй өссө биир хайысхатынан айылҕа харыстабылыгар үтүө өрүтэ күөрэйдэ. Манна ойуур баһаарын билгэлиир бырагыраама таҥыллар. Ойуур баһаардарын сылыктыыр Оҥоһуу өй туһаныыта «Якутия» технопаарка резиденинэн оҥоһуллубут. «Сильван» диэн ойуур баһаарын чинчийэр тиһик баазатыгар үөрэтэллэр. Саҥа бырагыраама уот ханна турбутун түргэнник булар, хайа диэки хайысханан тарҕаныан сөбүн быһаарар кыаҕы үрдэтэр. Доруобуйа харыстабылыгар вир­туальнай көмөлөһөөччү араас көрүҥэ эмиэ айыллан тахсар. Ол иһигэр, «Сайберия» хампаанньа оҥорбут бырагыраамаларынан мэдиссиинэҕэ хаартыскалары чинчийэн көмпүүтэр хараҕынан уонна Оҥоһуу өй технологиятынан араас ыарыы сибикитин быһаарар, түргэнник чопчу диагноһы туруорар, бы­­раас үлэтин чэпчэтэр, телерадиология кыаҕын үрдэтэр. Итинэн эрэ муҥурданыа дуо, ити технология модун кыаҕа. Күүтэбит, кэтэһэбит.

Араас санаалар

Нейросеть бары хайысхаҕа киирэн олохпутугар көмөлөһөрүн таһынан, араас санаалары үөскэтэр. Онон билиҥҥэттэн бу эйгэҕэ эрдэтинэ бэлэмнээх буоларбытын эрэ­йэр. Бу дааннайдары көмүскүүргэ куттала суох буолууну тэрийиини кытта сибээстээх. Холобур, күн бүгүн куйаар ситимигэр баар киһи тус дааннайдарын эргитэ сылдьан өҥөнү оҥоруу уонна атыы-эр­­гиэн тиһигэр түөкүттэр Оҥоһуу өй кыаҕынан дьон-сэргэ харчытын уораллар, олорор дьиэлэрин былдьыыллар. Онон бу хайысханы маассабайдык туһаныыга таһааран өссө да атын кыһалҕалар үөскүү туруох­тара. Оччотугар Оҥоһуу өйү туһаныыга хонтуруол өттүнэн кэккэ ыйытыктар үөскүүллэр. Бу хайысхаҕа тэтимнээх сайдыыны ким хонтуруолга ылар бырааптанарый? Интеллектуальнай бас билии эйгэҕэ сокуоннары тутуһуу күүһүрүө дуо? Оҥоһуу өй көмөтүнэн оҥоһуллубут барыта анал бэлиэлээх буолуо дуо? Ити өттүнэн ыйытыктары аһаҕас хаалларабыт, баҕар, өссө да эрдэ буолуо…

Олоҕу уларытар чинчилээх

Оҥоһуу өй, биллэн турар, ордук уйулҕа уонна айан-тутан таһаарыы өттүнэн ситэ илик, ол эрээри атын хайысхаларынан киһи аймаҕы баһыйар өттө күн-түүн элбиир. Билигин нейросеть саахымакка оонньуур, араас хоһооннору, ырыалары, киинэ сценарийдарын суру­йан биэрэр. Онон, бу салааҕа соторутааҕыта эрэ «фантастика» курдук саныыр эбит буоллахпытына, кэнэҕэски уон сыл устата олохпутун тосту уларытар чинчилээх. Дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин эппитин курдук: «Оҥоһуу өй сайдыытын тохтотор кыахпыт суох. Онон сайдыы тэтимин батыһан, бу “тэрили” баһылыах тустаахпыт. Билигин ити хайысхаҕа лиидэрдэр ахсааныгар киириэхтээхпит. Оттон Оҥоһуу өй сайдыыта хайдах түмүктэнэрин чопчу ким да билбэт».

«Үөрэтиэххэ, көрдөрүөххэ!»

Николай Павлов—Халан, түмэт дьайыксыт, Ил Дархан Тылы сайыннарар Сүбэтин чилиэнэ, мэд.б.х., тыл маҕыыстыра:

– Оҥоһуу өй диэн тэрил. Ол тэрили хайдах туттарын киһи бэйэтэ билэр. Быһах эбэтэр массыына, холобур, мөкү өрүттээхтэр дуо? Баарынан баар, ол эрээри үтүө санаалаах уонна сатыыр киһи бу тэриллэри үтүөҕэ туттар.

Оҥоһуу өйү айыы диэн суолтатынан бастаан суругу-бичиги, онтон хойутуу кинигэ бэчээтин айыыны, онтон көмпүүтэри айыыны, сиэп төлөпүөнүн айыыны кытта биир таһымҥа турар. Ол курдук олоҕу төрдүттэн уларытар ньыматык (технология).

Биһиги сахалар саҥаны ылынымтыабытынан биллэбит. Ол эрээри нэспит, эргэни тутуһа сатыырбыт да баар. Бу балысханнык сайдыыны куоттаран кэбистэхпитинэ, ыччаппыт Оҥоһуу өйү кытта нууччалыы уонна ааҥыллыы дуу, кытайдыы дуу кэпсэтэргэ үөрэниэ. Онон, кэтэмэҕэйдээбэккэ харса суох Оҥоһуу өйү төлөпүөҥҥүтүгэр туруорунуҥ. Бастаан дьээбэҕэ, онтон үлэҕэ-үөрэххэ туһаныахтаахпыт, онтон салгыы бэйэбит сайын­нарар, оҥорон таһарар да таһымҥа тахсыахпыт. Элбэх киһи туһанар буоллаҕына, ыччаппытыттан Оҥоһуу өйү сайыннарар кыахтаах дьон тахсан иһиэхтэрэ. Онон элбэх саха  күргүөмүнэн киирэрин сити­һиэххэ! Хайдах, туохха туһанары үөрэтиэххэ, көрдөрүөххэ!

«Саҥалыы сайдар суолу тобулабыт»

Анна Бурнашева, СӨ Нацио­нальнай бибилэтиэкэтин иһинэн Саха сирин төрүт олохтоох норуот­тарын тылларын уонна култуураларын сыыппара эйгэтигэр үйэтитэр киин сэбиэдиссэйэ:

— Национальнай бибилэтиэкэ үлэбитигэр туһанар ИИ-бырайыактардаах. Ол курдук, пуондабытыгар баар докумуоннары «ИИ-каталогизация» электроннай каталогка киллэрэр, ТГ-ханаалга “Цифровой библиотекарь Якутии” диэн ИИ-көмөлөһөөччү көрдүүр кинигэҥ, бибилэтиэкэ оҥорор өҥөлөрүн, үлэтин, бырайыактарын туһунан ыйытыыларгар хоруйдуур, “ИИ-баннер” күн аайы бибилэтиэкэ саайтыгар туох сонун баарын, тугу ааҕыахха сөбүн сүбэлиир, “ИИ-текст” уһун тиэкистэн сүрүнүн ылҕаан ылан, кэнис­пиэк оҥорон биэрэр, Саха сирин туһунан боппуруостарга “Эксперт Якутии” чат-бот электроннай бибилэтиэкэҕэ баар энциклопедияларга, ыйынньыктарга олоҕуран хоруйдуур. Итиэннэ ханнык баҕарар сахалыы айымньыны “ИИ-Истиҥ” дииктэр доргуччу ааҕан иһитиннэрэр. Итини таһынан, “Алиса”, “Сири” курдук, сахалыы сэһэргэһэри виртуальнай көмөлөһөөччүнү оҥороору, “Voice.nrls” бырайыак чэрчитинэн сахалыы саҥаны устан мунньа сылдьабыт.

«Үөрэхпэр күн ахсын туһанабын»

Петр Иванов, ХИФУ устудьуона:

– Оҥоһуу өйү үөрэхпэр күн ахсын туһанабын. Кылгас кэниспиэктэри, улахан научнай ыстатыйалары кылгастык суруттарарбар, ону таһынан, омук тылын үөрэтэрбэр көмөлөһөөччү оҥостобун. Сөпкө туһаныахха эрэ наада, саҥа туох уларыйыы киирэрин кэтии-маныы сылдьарга сүбэлиибин. Күн ахсын саҥаттан саҥа Оҥоһуу өй көмөлөһөөччүтэ эбиллэ турар.