1995 сыллаахха ийэлээх аҕатын мэтириэтин тутан параакка хаампыт учуутал

Бүгүн, ыам ыйын 9 күнүгэр, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 80 сылынан “Өлбөт үйэлээх полк” хаамсыы Саха сирин бары улуустарыгар ыытыллыаҕа.

Бу суолталаах тэрээһин биир түгэнэ өссө  1995 сыллаахха Улуу Кыайыы 50 сыллаах үбүлүөйүгэр  Үөһээ Бүлүү улууһун Нам нэһилиэгэр  буолан ааспытын туһунан Жатай бөһүөлэгин олохтооҕо Валентина Мегежекская кэпсээтэ:

— Сыл аайы ыам ыйын 9 күнүн — Улуу Кыайыы бырааһынньыгын үөрэ-көтө бэлиэтиир үгэстээхпит. Мин биир кэрэхсэбиллээх, бэйэм соһуйбут да, киэн тутта да санаабыт түгэммин кэпсиэхпин баҕарабын. Мэлдьи буоларын курдук, нэһилиэктэргэ уонна куораттарга өрө көтөҕүллүүлээх параадтар буолан ааспыттара. Ол кэмҥэ биһиги оскуолаҕа үлэлии сылдьарбыт.  Оҕолору холуонналарынан бэрээдэктээн, тыллыбыт мутукча лабааларыгар иилиллибит сибэккилэри, кыһыл былаахтары, араас өҥнөөх саарыктары, кумааҕыттан кырыллыбыт үрүҥ Эйэ холууптарын күөрэччи тутан,  сүрүн уулуссабытынан анаан парадтаатыбыт.  Арай ол иһэн дьон суугунаһар күргүөмүн быыһыгар ыраахха  динамиктан байыаннай ырыа быыһыгар дьахтар чугдаархай куолаһа иһиллэр. Ити Светлана Мегежекская – оскуола интэринээтин сэбиэдиссэйэ эбит. Чугаһаан көрбүтүм, кини илиитигэр ийэлээх аҕатын мөссүөннэрин былакаат курдук тутан иһэр эбит. Онно аан бастаан «ээ , маннык гыныахха сөп эбит ээ»  диэн санаа күлүм гынан ааспыта.

Кэлин 2007 сыллаахха Тюмень куоракка уобалас бэтэрээннэрин сэбиэтин  бэрэсэдээтэлин көҕүлээһининэн,  куорат олохтоохторо Аҕа дойду Улуу сэриитигэр хорсуннук кыргыспыт, сырдык тыыннарын толук уурбут аймах-билэ дьоннорун мөссүөннэрин  тутан парадтаабыттарын  сонунарга кэпсээбиттэрин  истэн баран, ол ааспыт Улуу Кыайыы 50 сыллаах  үбүлүөйүн санаан кэлбитим. Дьэ, онно Светлана Николаевна төрөппүттэрин убаастаан, үүнэр көлүөнэ дьоно эһээлэрин, эбээлэрин туһунан сырдык өйдөбүллээх, кинилэринэн киэн туттуохтарын, көлүөнэ ситимэ быстыа суохтааҕын бигэтик өйдүүр буолан,  ол былакаатын тутан таҕыстаҕа дии санаабытым. Тюмень куоракка саҕаламмыт хамсааһын кэҥээн, суолтата улаатан 2012 сыллаахха «Өлбөт үйэлээх полк» диэн Арассыыйа үрдүнэн киэҥник ыытыллар аахсыйаҕа кубулуйбута. Онтон тус бэйэм судургутук толкуйдаатахпына, ити идиэйэни Үөһээ Бүлүү улууһун Нам нэһилиэгин олохтооҕо  Саха сиригэр бастакынан саҕалаабыт киһинэн  Светлана Мегежекская буолар эбит.

      Быйыл Улуу Кыайыы 80 сыллаах үбүлүөйүн көрсө учуутал, ыччаты иитэр-үөрэтэр үлэҕэ өр сылларга сыратын биэрбит, Нам нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, алаас патриота Светлана Мегежекскаяны көрсөн, отут сыллааҕы Кыайыы күнүн ыйыппыппар, “аҕам Николай Аркадьевич Мегежекскай Аҕа дойду Улуу сэриитигэр 1942 с. бэс ыйын 22 күнүгэр баҕа өттүнэн барбыта.  Смоленск, Москва куораттар иһин кыргыһыыга сылдьыбыта. Онтон дойдутугар төннөн кэлэн баран, ийэбин Анна Николаевна Махардырованы кэргэн ылар уонна иккиэн «Чолбон» холхуоска, онтон Исидор Барахов аатынан сопхуоска үлэлээбиттэрэ. Аҕам 1955 сыллаахха бэтэринээр-санитар кууруһун бүтэрэн  баран Нам, Балаҕаннаах  нэһилиэктэригэр  үйэтин тухары бэтэринээринэн үлэлээбитэ. Дьонум элбэх оҕону иитэн, үөрэтэн, үлэһит оҥортоон, кылгас кэмҥэ олорон ааспыттара. Хайдах эрэ өрүү саныыр этим, «тоҕо төрөппүттэрбит үлэлээн-үлэлээн баран, күн сириттэн баран хаалаллар…» диэн. Кыайыы 50 сылыгар дьоммутун кытта бииргэ үлэлээбит, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара, тыылга үлэлээбит кырдьаҕастар элбэхтэр этэ. Онон бу үөрүүлээх Кыайыы күнүгэр мин төрөппүттэрим эмиэ биир дойдулаахтарын, үөлээннээхтэрин кытта тэҥҥэ хаамсыахтаахтар, кинилэри санаан ааһыахтаахпыт диэн санааттан оҕолорбор, дьоҥҥо анаан төрөппүттэрим мэтириэттэрин анаан тутан тахсыбытым. Параад саҕаламмытыгар ырыа-тойук, «ураа» хаһыылаах Улуу Кыайыы пааматынньыгын аттыгар  дьонум мэтириэттэрин тутан санаа күүрүүлээх тиийэн кэллибит. Онно биир саастаах салайааччы киһи миигин үстэ төгүрүччү хаама сылдьан, «бу туох дьонун тута сылдьаҕын?» диэн ыйыппытыгар, мин «ийэлээх аҕам мэтириэттэрэ, бааллара буоллар бу бырааһынньыкка хайаан да сылдьыа этилэр. Ону бу оҕолоро, ыччаттара баар буолан, күндүтүк санаан, кинилэр баар буолан, биһиги  бу турдахпыт» — диэтим. Киһим сонньуйда уонна “маннык эмиэ туталлар эбит дии “ диэн  саҥара хаалбыта.

     Оҕолорбор, сиэннэрбэр, аймах-уруу дьоммор төрөппүттэрбит олорон ааспыт олохторун, төрөөбүт дойдубут ыарахан кэмигэр бэйэлэрин хорсун санааларын, дьаныардаах үлэлэрин норуот уопсай күүһүгэр түмэн, бу Улуу Кыайыыны уһансыбыттарын, ыччат өйүгэр-санаатыгар хатаан, кутугар-сүрүгэр иҥэринэн илдьэ сылдьарын туһугар бэйэм кылааппын киллэрбит курдук санаммытым. Бу барыта үһүйээн курдук кэпсэлгэ хаалыан эмиэ сөп эбитэ буолуо.  Хата, ону барыта силигэ ситиэхтээҕин курдук, Кыайыы 50 сыллаах  параада ол кэмҥэ саҥа үөдүйэн эрэр видеокамераҕа уһуллан хаалан, билигин ыччаттарбар бэлиэ өйдөбүнньүк быһыытынан үйэтитиллэн сылдьар” диэн ис иһиттэн көтөҕүллэн кэпсээбитэ.

Кырдьык, бу биир холобурга олоҕуран, хас биирдиибит туох кыах баарынан билиҥҥи эйэлээх олох хайдах сыананан кэлбитин, өбүгэлэрбит олорон ааспыт олохторун холобур оҥостон, эдэр көлүөнэ дьон бигэ тирэхтээх инникигэ хардыылыылларыгар олук уурарга кыһаллыахтаахпыт дии саныыгын.