2025 сыллааҕы бүддьүөт ылылынна: тутаах хайысхалар уонна сүрүн соруктар

Сэтинньи 27 күнүгэр Ил Түмэн онус ыҥырыылаах пленарнай мунньаҕар Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2025 сылга уонна былааннаах 2026-2027 сылларга судаарыстыбаннай бүддьүөтүн туһунан сокуону бүтэһик ааҕыыга ылынна. Бүддьүөккэ өрөспүүбүлүкэ социальнай эбэһээтэлистибэтин толорууга үбүлээһини толору оҥоһуллуо.

Дьокутааттар күүскэ үлэлээтилэр

Бүддьүөт сокуонун оҥоруу саамай улахан уонна элбэх үлэни эрэйэр. Сокуон быра­йыагын иккис ааҕыыга бэлэмнииргэ Ил Түмэн спикерэ биэс хайысханан сөбүлэһии оробуочай хамыыһыйатын тэрийбитэ. Сокуон быра­йыагын дьүүллэһии чэрчитинэн иккис ааҕыыга 687 уларытыыны киллэрэр быраап­таах субъектар этиилэрэ, ол иһигэр өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын 483 көннөрүүлэрэ, норуот дьокутааттарын 202 көннөрүүлэрэ уонна Идэлээх сойуустар федерацияларын 2 көннөрүүтэ киирдилэр.

Бэлиэтээн эттэххэ, но­­руот дьокутааттара социальнай блокка – 46, бырамыысыланнаска – 38, тыа хаһаайыстыбатыгар – 28, дохуот өттүгэр – 1 уонна өрөспүүбүлүкэ инвестиционнай бырагырааматыгар – 1, инвестиционнай бырагы­раамаҕа – 91 көннөрүүлэри киллэрдилэр.

Бүддьүөт сүрүн көрдөрүүлэрэ

Бүддьүөт 2025 сыллааҕы дохуоттаах өттө 329259,3 мөл. солк., бу ааспыт сыллааҕар 37974,4 мөл. солк. улаатта. 2026 сылга 17 971,4 мөлүйүөн үрдээн дохуоттаах өттө 329 961,3 мөл. солк., оттон 2027 сылга 61 550,6 мөл. солк. үрдэтиллэн 369 337,5 мөл. солк. тэҥнэһиэҕэ.

Итини тэҥэ, 2025 сылга нолуоктаах уонна нолуоктамматах дохуоттан киирии, быһа холоон ааҕыынан, 3298 мөл. солк. үрдээн, 219247,2 мөл. солк. тэҥнэһиэ, ол иһигэр нолуок дохуота 2690,0 мөл. солк. үрдээн, 202661,5 мөл. солк. тэҥнэһиэ. Былааннаммыт кэмнэргэ нолуоктаах уонна нолуога суох дохуот – 2026 сылга 244653,1 мөл. солк., оттон 2027 сылга 267244,6 мөл. солк. буолуоҕа.

Бүддьүөт дохуотун сүрүн чааһа социальнай туруктаах буолууну уонна сүрүн хайысхалары сайыннарыыга көрүллэр федеральнай бүддьүөттэн граннарга уонна субсидияларга киириэҕэ.

Эбии дохуот

Төлөммөт-төннөрүллүбэт үп-харчы киириитэ «2025 сыллааҕы уонна былааннаах 2026 уонна 2027 сылларга федеральнай бүддьүөт туһунан» сокуон барылыгар сөп түбэһиннэрэн, иккис ааҕыыга киирбит уларытыылары учуоттаан барыллаан ааҕыылар киирдилэр. Уопсайынан, төттөрү төлөбүрэ суох дохуоттар 2025 сылга бүддьүөт бырайыагын иккис ааҕыытыгар 110 012,1 мөл. солк. тэҥнэһиэхтэрэ, ол эбэтэр 34 676,4 мөл. солк. үрдүүрэ сабаҕаланар. Былааннаах 2026 сылга 85 308,2 мөл. солк., оттон 2027 сылга 102 092,9 мөл. солк. төлөммөт-төннөрүллүбэт үп-
харчы киириэ. Бу тү­бэлтэҕэ:

2025 сылга иккис ааҕыы чэрчитинэн федеральнай бүддьүөттэн субсидия быһыытынан 26418,8 мөл. солк. киириэҕэ, ол иһигэр бүддьүөт хааччыллыытын 23604,0 мөл. солк. тэҥнээһиҥҥэ (44935,5 мөл. солк. 6859,34 мөл. солк. диэри) уонна бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын эбии үрдэтии төлөбүрүгэр уонна атын сыалларга эбии ороскуоттарга 2814, 8 мөл. солк. туттуллуоҕа. Бу суума 2026 с. уларыйыа суоҕа, оттон 2027 с. дотацияны улаатыннарыы 278, 1 мөл. солк. буолуоҕа. Бэлиэтээн эттэххэ, 2025 с. федеральнай бүддьүөттэн кэлэр өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн толорор дотация суумата 2024 с. кытары тэҥнээтэххэ, 5183, 9 мөл. солк. улаатыа.

Федеральнай бүддьүөттэн киирэр субсидия 2025 сылга
27 491,0 мөл. солк., 2026 сылга 26 856,3 мөл. солк., 2027 сылга 43 220,1 мөл. солк. буолуоҕа.

Федеральнай бүддьүөттэн киирэр субвенция 2025 с.
7 369,3 мөл. солк., 2026 с. – 7 358,6 мөл. солк., 2027 с. –
7 491,2 мөл. солк. тэҥнэһиэ.

Фдеральнай бүддьүөттэн атын бүддьүөттэр икки ардыларынааҕы көһөрүү (трансфер) 2025 сылга 3521,7 мөл. солк., 2026 сылга – 3542,7 мөл. солк., 2027 сылга – 3552,9 мөл.солк.

2025 сылга үрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр нэһилиэнньэлээх пууннары үбүнэн хааччыйыыга эрэгийиэннээҕи пуондалары тэрийиигэ уонна муниципальнай оройуоннары (куорат уокууктарын) үбүнэн хааччыйыыга эрэгийиэннээҕи үбүлээһиҥҥэ (төттөрү көһөрүү) 275,8 мөл. солк. суумалаах субсидия өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр олохтоох бүддьүөттэртэн көрүллүө.

Ороскуот кэриҥэ

Сокуон барылын 2-с ааҕыытыгар уларытыылары учуоттаан туран, 2025 сылга орос­куот кээмэйэ 37974,4 мөл. солк. улаатара былааннанар уонна 332017,3 мөл. солк. тэҥнэ­һиэҕэ. Былааннаах кэмнэргэ: 2026 сылга ороскуот 332 335,9 мөл. солк., 2027 сылга 371 712,1 мөл. солк. тэҥнэһэрэ сабаҕаланар.

Спикер эппитин курдук, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ со­­циальнай хайысхалаах эбэһээтэлистибэтин толору илдьэ хаалар. Саха сирин олохтоохторун социальнай көмүскэллээх буолалларыгар уонна кинилэргэ социальнай суолталаах өҥөлөрүнэн хааччыйарга (ол иһигэр социальнай бэлиитикэ, үөрэх, доруобуйа харыстабыла, култуура, физическэй култуура уонна успуорт киирэллэр) су­­даарыстыба бүддьүөтүн орос­куотун үллэһигэ уопсай орос­куоттан 45% кэриҥин ылыаҕа.

Оттон судаарыстыбаннай бүддьүөт дэписсиитэ уларыйбакка, 2025 сылга 2758,0 мөл. солк., 2026 сылга – 2374,6 мөл. солк., 2027 сылга 2374,6 мөл. солк. тэҥнэһиэҕэ.

Социальнай эйгэ

Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн биир сүрүн соругунан нэһи­лиэнньэҕэ социальнай өйөбүлүнэн хааччыйыы буолар. Дойду бэрэсидьиэнин ыйааҕынан 2025 сылга судаарыстыбаннай бүддьүөт эйгэтин үлэһиттэрин  хамнастара үрдүөхтээх, ону тэҥэ тии­йинэн олоруу алын кээмэйэ улаатарынан, эрэгийиэн коэффи­циенын, улуустарынан уратыны учуоттаан, 56100 солкуобайтан 62832 солкуобайга диэри улаатыа.

Дойду Бэрэсидьиэнин, норуокка биллэринэн, «ыам ыйынааҕы» ыйааҕар киирбэккэ хаалбыт, билигин «атын» катего­риялар диэн ааттаммыт судаа­рыстыбаннай уонна муниципальнай сулууспа­лаахтар хамнастара 2025 с. тохсунньу 1 күнүттэн орто кээмэ­йинэн индексацияланыа.

Өрөспүүбүлүкэ судаарыс­тыбаннай бүддьүөтүн суотугар үөрэнэр үрдүк,  орто анал уонна тус сыаллаах үөрэхтэргэ үөрэнэр устудьуоннарга социаль­най өттүнэн өйүүр сыалтан үөрэх тэрилтэлэригэр истипиэндьийэ пуондатын кээмэйин индексацияланыа, ол аата, боростуойдук ыллахха, истипиэндьийэлэрэ үрдүө.

Онтон атын өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн суотугар оҥоһуллар төлөбүрдэр кэриҥнэрэ атыылаһааччы корзината, та­­баар уонна өҥө сыаната төһө ыарыырыттан сабаҕаланан индексацияланыа.

Бары да билэбит, сайын аайы хара тыабыт баһаартан эмсэҕэлиирин. Өрөспүүбүлүкэ салалтата ойуур баһаары утары үлэҕэ уонна баһаары уму­руорууга улахан болҕомтотун уурар. Онон кэлэр сылга «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр экологическай куттал суох буолуутун, айылҕа ресурсаларын сөпкө туһаныы уонна ойуур хаһаа­йыстыбатын сайыннарыы» судаарыстыбаннай бырагырааманы олоххо киллэрии чэрчитинэн, 2025 сылга 4355,2 мөл. солк. көрүлүннэ, бу суума 2024 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 2736,0 мөл. солк. элбэх.

Инвест-бырайыактар

Социальнай хайысханы таһынан, өрөспүүбүлүкэ хаһаа­йыстыбаннай үлэни көҕүлүөхтээх инвестиционнай бырагыраамаларга улахан болҕомто уурар. Ол эрээри быйыл маннык бырайыактары аҕыйаттылар. Чуолаан, инфраструктураны тутууга уонна саҥардыыга, ол иһигэр суол бырайыактарыгар уонна тырааныспар систиэмэтин сайыннарыыга эбии үбүлээһин оҥоһуллуоҕа.

Үгүс дьону Өлүөнэни туоруур муос­та тутуутун үбүлээһин интэриэһиргэтэр буолуох­таах. «СӨ тырааныспар тиһигин са­­йыннарыы» судаарыстыбаннай бырагыраама биир сүрүн хайысхатынан бу бырайыагы үбүлээһиҥҥэ 28914,6 мөл. солк. (онтон федеральнай бүддьүөттэн 23914,6 мөл. солк.), ол иһигэр 2025 сылга – 6340,0 мөл. солк., 2026 сылга – 3 702,1 мөл. солк., 2027 сылга – 18,587 мөл. солк. көрүллүөҕэ.

Судаарыстыбаннай бүддьүөт дэписсиитэ уларыйбакка, 2025 сылга 2758,0 мөл. солк., 2026 сылга 2374,6 мөл. солк., 2027 сылга 2374,6 мөл. солк. тэҥнэһиэҕэ.