“30-гар диэри саастаах сүөһү көрөөччү суоҕун тэҥэ…”

Тыа хаһаайыстыбатын салаата сэбиэскэй кэмтэн билиҥҥэ диэри тутаах салаабыт буолар. Манна судаарыстыба өттүттэн төһө үп-харчы көрүллэрэ, төһө киһи бу салаанан дьарыктанара куруук болҕомто киинигэр тутуллар.

Кэнники кэмнэргэ тыа хаһаайыстыбатын, АПК-ны сайыннарыы боппуруоһугар санааларын аһаҕастык үллэстэр, этии киллэрэр дьон аҕыйаҕа суохтар. Кинилэртэн биирдэстэринэн Үөһээ Бүлүү улууһун Балаҕаннаах нэһилиэгин баһылыга Степан Дмитриев буолар. Кини быйыл күһүн Үөһээ Бүлүү улууһун Балаҕаннаах нэһилиэгэр төһө киһи сүөһү көрөрүн ырытан суруйбута тарҕаммыта. Уонна үгүс дьону толкуйдаппыт буолуохтаах.

Ол курдук, Балаҕаннаахха 30 сааһыгар диэри ынах сүөһүнү көрөн олорор 1 киһи — 26 саастаах Айтал Васильев баар эбит.

Кини маннык суруйбутун өссө төгүл хатылыыбыт. “31–35 сааһыгар диэри ынах сүөһү көрөр биир даҕаны киһи суох. 36–40 сааһыгар диэри — 2 к???. 41иһи. 41–45 сааһыгар — 1 к???. 46иһи. 46–50 сааһыгар, 51–55 сааһыгар диэри биир даҕаны ынахтаах киһи суох. 61–65 диэри ынах сүөһүнү көрөр 1 киһи, 66–70 сааһыгар ынах сүөһүлээх 4 киһи, 70 сааһыттан үөһээ ынах сүөһүлээх 3 ыал баар”, — диэбит ырааҕы-киэҥи толкуйдуур баһылык.

Бу маннык, нэһилиэгэр төһө саастаах дьон ынах сүөһү тутан олороллорун сылыктыыр табылыыссаны хас биирдии нэһилиэк баһылыга оҥоруохтаах диэн саамай сөпкө сүбэлээбит.

“Маннык анаалыстаатахпытына, ынах сүөһүбүт инники өттүгэр төһө көҕүрүүрэ-элбиирэ көстүөхтээх. 70 сааһыттан үөһэ саастаах дьон сааһырыы бэрээдэгинэн, доруобуйаларын туругунан, олохтон туораан даҕаны ынах сүөһүлэрин аччаталлара, эһэллэрэ хаһан баҕарар баар түгэнин аахсан туран, 30–35 сааһыгар диэри эдэр дьон ынах сүөһү көрөллөрүн көҕүлүүр үбүлээһин мэхэньиисимэ СӨ Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтинэн оҥоһуллуохтаах. Ол мэхэньиисими оҥорор туһуттан тустаах министиэристибэ улуустартан барыларыттан төһө саастаах дьоҥҥо, төһө ынах сүөһү бүгүҥҥү күҥҥэ көрүллэн турарын чуолкай көрдөрөр табылыыссалар оҥоһуллалларын булгуччу ирдиэхтээх. Оннук эрэ түбэлтэҕэ кэлэр 2030 сылга диэри төһө ынах сүөһүнү тутан, хаалларан, элбэтэн Саха сирин аһынан-үөлүнэн хааччыйар бырагыраама-сабаҕалааһын оҥоһуллар кыахха киириэн сөп”, — диэн түмүктээбит.

Дьарҕаалаахха, Хаптаҕайга хайдаҕый?

Биһиги эмиэ, Степан Дмитриев курдук, улуустартан бу боппуруоһу туоһуластыбыт. Ыраахтан саҕалаатахха, Эбээн Бытантай улууһун Дьарҕаалааҕар 31–34 сааһыгар диэри биир эрэ киһи сүөһү иитэр. Ол курдук, тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Мотрена Баишева бэйэтэ. Кини этэринэн, 140‑ча нэһилиэнньэлээх кыра дэриэбинэҕэ уопсайа 4 ыал саха сүөһүтүн иитэр. Быһа холуйан, 50–60 саастаахтартан үс киһи сүөһү иитиитинэн дьарыктанар. Саха сүөһүтүн инники дьылҕата хайдах буолуон бэйэҕит толкуйдааҥ.

Көрөргүт курдук, эдэр дьоннооҕор аҕам саастаахтар, төһө кыайалларынан, хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи иитэн, бэйэ оҥорон таһаарар бородууксуйатын дэлэтиигэ көмөлөрө үгүс.

Илин эҥээр улуустартан Мэҥэ Хаҥалас улууһун Хаптаҕай нэһилиэгэр кимнээх сүөһү көрөллөр эбитий? Тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Людмила Жиркова үчүгэй табылыыссаны бэлэмнээбит. АПК-ҕа хас саастаах дьон сүөһү, сылгы иитэллэрин, туох идэлээхтэрин ыйан туран (табылыыссаны көр).

Атыттарга холобур буоллун диэн кэпсээтэххэ, байыаннай дьайыы кыттыылааҕа сүөһүлээх. Бааһынай хаһаайыстыбатынан 36 саастаах 2 уол дьарыктанар. Нэһилиэк биэнсийэлээхтэрин, үлэтэ суох дьонун сэргэ мэдиссиинискэй сиэстэрэ, гаас оператора, уһуйаан, баһаарынай чаас, хомунаалынай хаһаайыстыба үлэһиттэрэ, муоста харабыла (сэрэйдэххэ, Өлүөнэ муостатын тутуутугар), суол оҥорооччу, нэһилиэк исписэлииһэ, уотурба собуотун харабыла, АТС үлэһитэ, оскуола завуһа бу испииһэккэ бааллар. Өссө “Анаабыр алмаастарыгар” баахтанан үлэлээччи эмиэ сүөһү тутарын бу табылыыссаттан көрүөххэ сөп. Идэлэринэн ыллахха, араас үлэһиттэр элбэхтэрин көрдүбүт. Бу — үчүгэй көстүү. Интэлигиэнсийэттэн саҕалаан биэнсийэлээҕэр тиийэ иитэллэрэ. Ол эрээри исписэлиис ааҕан таһаарбытынан, бу нэһилиэккэ АПК үлэһиттэрин орто сааһа — 57,2.

“30 диэри саастаах ынах сүөһүнү көрөр киһи суох. Биһиэхэ “хотон өҥөтө” диэн баар. Дьон бу өҥөнөн туһанан, сүөһүлэрин көрдөрөллөр. 125 сүөһү ол хотоҥҥо турар”, — диир тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ.

Онон түмүктээтэххэ, Хаптаҕайга сылгы, сүөһү көрөр дьон ахсаана — 36. Кинилэртэн 25 киһи хороҕор муостааҕы, 31 киһи сыспай сиэллээҕи көрөр. Уопсайа 92 хаһаайыстыба баар. Хаптаҕайдар тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар баҕалаахтар эбит диэн түмүктүөххэ сөп.

Аҕам саастаахтар иитэллэр

Киин улуустартан Горнай улууһун Кировскай нэһилиэгэр 30‑гар диэри саастаахтартан ким да сүөһү көрбөт эбит. Көрдөһүүбүтүн ылынан, тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Станислав Андреев саастарынан түмэн, маннык ыытта: 31–35 диэри — 6 к???, 36иһи, 36–40 диэри –2 киһи, 41–45 диэри — 3 к???, 46иһи, 46–50 диэри — 5 к???, 50иһи, 50–55 диэри — 10 к???, 55иһи, 55–60 диэри — 8 киһи, 61–65 диэри — 5 киһи, 65–70 диэри — 18 киһи. 70 уонна үөһээ саастаахтартан 13 киһи көрөр эбит.

Мантан сылыктаатахха, Аһыма бөһүөлэгэр аҕам саастаах дьон сүөһүтүн-аһын эспэккэ иитэн олороро хайҕаллаах. Бу үтүө бачыымы эдэр, орто саастаахтар салҕаан иһэллэрэ буоллар диэн баҕа санаабытын тиэрдэбит. Маннык ырытыыны исписэлиис улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениетын сорудаҕынан оҥорбут, хас биирдии хаһаайыстыбаны кытта сирэй көрсөн кэпсэппит..

Оттон Бэрдьигэстээххэ, эмиэ 20–30 саастаах эдэрдэртэн соҕотох 1 эрэ киһи сүөһүлээх. 61–65 уонна 66–70 саастаахтар туһааннааҕынан 11 уонна 12 киһи көрөр. 70 үөһээ саастаах дьонтон 3 киһи сүөһүлээх.

Дьэ, кылгастык сүөһүнү-сылгыны иитээччилэри саастарынан, идэлэринэн да ырыттахха маннык. Көрөргүт курдук, эдэр дьоннооҕор аҕам саастаахтар, төһө кыайалларынан, хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи иитэн, бэйэ оҥорон таһаарар бородууксуйатын дэлэтиигэ көмөлөрө үгүс. Олохтоох аһы-үөлү аһыыр буолан, олохторо уһаан, этэҥҥэ олороллоро буолуо дии саныыгын. Онон эдэрдэргэ холобур буолаллар.

Хаптаҕайга (кылгатыллыбыт)

Сааһа       Идэтэ, үлэтэ      Сүөһүтүн ахсаана      Сылгытын ахсаана

49                 СВО                                    4                                        2

65                 биэнсийэлээх                14

40                 үлэтэ суох                         2

66                 биэнсийэлээх                  3                                         6

73                 биэнсийэлээх                  3                                         1

54                 медсиэстэрэ                     8

46                 гаас оператора                                                          12

57                  уһуйаан                                                                        2

56                 биэнсийэлээх                  16

51                 биэнсийэлээх                    6

59                 суоппар                              18                                        18

61                 үлэтэ суох                            6                                        18

41                 МПЧ                                                                                  2

65                биэнсийэлээх                     12

БАЛАҺАНЫ БЭЛЭМНЭЭТЭ: ЖЕННИ СТРЮКОВА.
ХААРТЫСКАНЫ М.БАИШЕВА ЫЫТТА