Ааҕааччы суруга: Дьааҥы дьабарааскыта

Куйаар ситиминэн “Дьааҥылар дьабарааскыны сииллэр» диэн сонун кэллэ ээ. Эбиитин хас даҕаны хаартыска сыһыарыылаах.

Онно көрдөххө, эмиһэ туох да сүрдээх. Былыргыттан Дьааҥыга Боруулаах олохтоохторо ол кыылы ас гынан сииллэр үһү. Астаатахха ас буолан иһэр буоллаҕа. Сураҕа, Боруулаах дьонун сэллик ыарыы тумнар дииллэр. Учуокка туралларын-турбаттарын, бу үйэҕэ, кыһаммыт киһи тааҕы-таах билэрэ буолуо.

Урут, сэрии саҕана, быстарыы кэмигэр киин улуустар дьабарааскыны сиэн үрүҥ тыыннарын өллөйдөммүттэрэ үһү. Кэлин сиэбэттэр, мөкү кыылынан ааҕаллар эбит.

Истэр былаһын тухары уонна чугас эҥэртэн моҥуоллар сииллэр эбит. Кинилэр астыыллара ураты дииллэр. Үксүгэр үтэн сииллэр. Иһигэр итии, кытарбыт таас хаалаан, чохтоох күлгэ күҥкүтэн буһаран боролутан ылаллар үһү. Онно сылдьан хайдах сииллэрин көрбөтөҕүм. Таах да элбэх дьабарааскы баар этэ. Онно-манна хороҥолоһон олорор буолаллара, чугаһаан кэллэххэ, хороонноругар сылыпыс гынан хаалар этилэр.

Дьааҥы дьабарааскытын (суслик берингийский) урут киин улуустар дьабарааскыларын көрүҥнэригэр киллэрэр эбиттэр. Кэлин туһунан көрүҥ диэн ааҕаллар.

Моҥуоллуу биистэр Дьааҥыны, Боруулааҕы былыр булбут буолуохтарын сөп. Хоро биистэр моҥуоллуу тыллаах омуктарга киирэллэр. Түҥ былыр сэрииттэн кыйданан таас (хайа) быыһынан көһөн, хоту сир хонноҕор сүөһү ииттэргэ сөптөөх сирдэргэ олохсуйдахтара.

Бу өйдөөтөхпүнэ, мин дьабарааскыны эдэрбэр бултаабыт эбиппин. Аармыйаҕа Амур уобалаһын сиригэр сылдьыбытым. Онно ити кыыл элбэх этэ. Биирдэ тулуйбакка, туһахтаан көрдүм. Судургутук иҥнибитэ. Алдьаммыт салгын араадьыйатын трансформаторын обмоткатыттан синньигэс алтан боробулуоханы сыыйан ылан, туһах оҥорон баран, хороонун айаҕар ииппитим. Туһахпар иҥнибит кыылчааны, тыыннаахтыы, дьоммор көрдөрөөрү, хаһаарымаҕа аҕаллым. Уолаттарым көрүү-истии бөҕө. Сөхтүлэр. Ол иннинэ: “Туһахха хайдах киириэй?” — диэбиттэрэ. Ротнайбыт хапытаан Джерихов, дьэ: «Тушканчику» сделаю «смерть танкиста!» диэн баран, тааҥка 100 мм бууска сэнэрээтин гильзатыгар уган, сэлээркэ кутан, уматан кэбистэ. Сордоох, ньааҕыныы-ньааҕыныы умайбытынан хонуу устун сүүрэкэлээтэ. Хапытаан астыныы бөҕө этэ. Көрөргө-истэргэ куһаҕана сүрдээх. Сордонон эрдэҕинэ, эрэйдэммэтин диэн, маһынан охсон, салҕаан кэбистим. Онно көрдөхпүнэ, сыата сырдьыгыныы сылдьара.

Оччолорго сииллэрин билбэт этим. Ол түгэн кэнниттэн туһахтаан бүппүтүм. Ротнай кэлин да: «Поймай тушканчика», — диир этэ да, күлэн эрэ кэбиһэрим.

Дьааҥы дьабарааскытын этэ сүрдээх иҥэмтэлээх, ону таһынан тыҥаҕа эмп буолар. Дьабарааскыны, ол иһигэр киин улуустар киэннэрин, аска туттар үгэһи тэниттэххэ, сөбүгэр көрөн бултаатахха, туһаттан атыны аҕалыа суоҕа.

Дьөгүөр Һэрэмээт