Ааҕааччы суруга: Дьыл оҕуһун муоһун тула мөккүөр

Сотору Дьыл оҕуһун муоһа тосторун мөккүөрэ буолара буолуо. Онно  туһаайан  мин санааларбын уонна урут истибиппиттэн, аахпыппыттан үллэстээри гынабын.

Былыргылар Дьыл оҕуһун муоһа тостор дииллэрэ. Кыһын оҕуһа, Эһээ дьыл оҕуһа диэбэттэрэ. Өксөкүлээх Өлөксөй айымньытыгар маннык строкалар бааллар:

 Олуурдаах улуу дьыл – Оҕуһун

Туругурдан утаардаҕым буоллун

Уолум обургу, олуурдаах

Улуу Дьыл Оҕуһа.

Онтон М. Ионова суруйбут “Дьыл кэлиитин ырыата” диэҥҥэ:

 Кырыылаах дьэҥкир таас тумсун

Түүлээх ньилбэгэр

Үс төгүл туора сотуннаҕына,

Уор дьыбар аҥаар муоһа тостор,

Хатан дьыбар халбарыйар…

Онон былыргылар тостор уонна булгуруйар дииллэр эбит. Уопсайынан, кэпсэтиигэ уонна сурукка тостор  дииллэрэ.

Бастакы Охонооһойопко, тохсунньу 31 күнүгэр, (эргэ Юлианскай халандаарынан тохсунньу 18 күнэ) тымныы аҥаар муоһа тостор (түспэт, туллубат, быстыбат). Бастакы Охонооһойоптон күнүһүн дьыбар тахсар, мөлтүүр, ону тымныы муоһа тостубут дииллэрэ. Иккис Охонооһойоп – олунньу 13 күнэ. Эргэ халандаарынан тохсунньу 31 күнэ.

Күнү-дьылы кэтээн көрөөччүлэр алталыы ыйынан ааҕаллар.  Холобур, олунньу атырдьах ыйыгар сөп түбэһэр. От ыйын куйааһа (Бөтүрүөп куйааһа) от ыйын бүтэһигэр мөлтүүр. Атырдьах ыйын саҥатыгар Ылдьыын ардаҕа кэлэр. Онон да толкуйдаатахха, тымныы (дьыл оҕуһун) муоһа тохсунньу 31 күнүгэр тосторо сөп.

Урут тымныы муоһа кылаана кыларыйар диэннэрин истибэт, түбэһэн аахпат да этим. Эдэр сылдьан биир кырдьаҕастан (XIX үйэҕэ төрөөбүт оҕонньор) олунньу саҥатыгар тымныы муоһа тостубутун кэннэ ыйытан турабын. Ону тымныы муоһа тостубут диэн буолара да бүтэрэ диэбиттээх. Билигин тымныы муоһа тоһунна да халлаан сылы­йан, чалбах тахсыбытынан киирэн барарын курдук саныыллар. Дьиҥинэн, били ахтыбыт ырыабытыгар ылланарын курдук хатан, күүстээх, ахсым, бастыҥ дьыбардар «манньыйаллар». Аныгылыы эттэххэ, “абытай” тымныы, киһи тыына хаайтарар, түптэлэс сарсыардааҥҥы дьыбар, тымныы мөлтүүр, ахсыыр буоллаҕа. Онон Бастакы Охонооһойоп (тохсунньу 31 күнэ) тымныы (оҕус) бастакы муоһа тосторо сөп.

Иккис муос тосторун быһаарыахха баар этэ. Бастакы муос тохсунньу 31 күнүгэр (Бастакы Охонооһойопко) тостор. Онон мөккүөр суох. Манна биири этиэхпин баҕарабын. Аныгы дьон кыһын тымныы  буоллаҕына сайына тымныы,  сылаас буоллаҕына сайына сылыйар дииллэр. Дьиҥинэн, төттөрү   буолуо этэ.

Үрэх баһын киһитэ