Ааҕааччы суруга: Хаппырыаһы быыһаатым

Этигэр тимир таҕаан быһа киирбит эбит.

Дьокуускайга “Зеленый рай” диэн сибэккинэн эргинэр маҕаһыын баар. Кэрэни, үчүгэйи көрөн, сибэккилэр быыстарынан мичээрдии сылдьар дьону көрдөххүнэ бэйэҥ эмиэ мичээрдиигин, туох эрэ ураты күүс киирэр уонна үчүгэйи оҥоруох санаа баһыйар. Оҕо сылдьан эбээм кэпсиир ырайа маннык буолуо, маҕаһыыннарын сөпкө да “Күөх ырай” диэн ааттаабыттар эбит дии саныыбын.

Маҕаһыын хаһаайына биир дойдулааҕым, онон маҕаһыын аата кини  этэринэн иһэ истээх эбит. Быһата, кэргэнин этиитин ылынан, куораты көҕөрдүүгэ, тупсарыыга быйылгыттан мас олордуутунан дьарыктанан эрэллэрин уонна 1000 маһы сахаттан бастакы олимпийскай чөмпүйүөммүт  Роман Дмитриев аатыгар оҥоһулла турар бэлиэ сиргэ олордубуттарын эттэ.

Бу кэпсэтии кэнниттэн күөх ырай диэн тыл төбөбүттэн тахсыбата. Оттон мин айылҕаҕа анаан тугу оҥордум диэн санаа аалла. Баччааҥҥа диэри айылҕаттан туһанан баран, тугу да оҥорботох эбиппин.

Биһиги ыал куорат кытыы оройуонугар чааһынай дьиэҕэ олорбуппут уонча сыл буолла. Тиэргэммитигэр үүнэн турар мастар бааллар, үүнэллэр да үүнэллэр диэнинэн дуоһуйан сылдьабыт.

Киэһээ сытан баран эмиэ күөх ырайы саныыбын, бээ, дьоннор тыһыынчалыы маһы олордоллор эбит. Мин саатар дьиэм таһыгар тахсан, ити үүнэн турар мастарбын көрүүм-истиим диэн санааҕа кэллим.

Дьиэ кэннигэр баар мастары көрөн баран, эргэ дьиэ ойоҕоһугар үүнэн эрэр эдэркээн хаппырыас (черемуха) маска тиийдим. Төрдүгэр мустубут бөҕүн ыраастаары тимир   кыраабылбын маһым төрдүн батары оҕустум. Арай кыраабылым тиистэрэ төттөрү тэйдилэр. Мин дьиибэргээтим уонна илиибинэн хаһан көрбүтүм, силиһин төрдүгэр суон боробулуоха эриллэ сылдьар эбит. Баҕар төлө барыа диэммин тардыалаан көрдүм туһа суох. Инньэ гынан болгаркалаахпын өйдөөн, ону аҕала бардым. Дьиэҕэ ким да суох, дьиэттэн маспар диэри хаабыл тардыахпын наада, оччоҕуна эрэ болгаркам үлэлиир кыахтаах.

Мин өссө төгүл дьиэбэр киирэн, уһатар уот хаабылын булан таһаардым. Аны уокка холбуурга розетка наада эбит. Саатар дьиэм аана нөҥүө өттүгэр баар, онон чугастыы кыыһым хоһуттан быһа түннүгүнэн таһаарар ордук эбит.  Дьиэбэр эмиэ төттөрү киирдим, аны хайдах даҕаны түннүк тутааҕар илиим тиийэн аһыа суохпун. Саатар оҕолорум өтөрүнэн кэлбэттэр, эдэр дьон олоппоско тахсан аһаллар-сабаллар. Хос кыараҕас, түннүк аннынан аналлаах холбуйаларга кыыһым иитэр харамайдара олороллор: Австралия миэтэрэ аҥаара усталаах ящера, Соҕуруу Америкаттан кэлбит бөдөҥ баҕайы  ооҕуйдар. Балары соһутар сатаммат, улаханннык соһуйдахтарына долгуйан аһаабат да буолуохтарын сөп үһү. Оттон мин кинилэри сыҕарыттахпына эрэ түннүгүнэн хаабыл түһэрэр кыахтаахпын — олоппоско ыттар кыах суох. Онон харамайдарбын соһутумаары оргууй сыҕарытан, түннүккэ чугаһаан хата  хаабылбын  этэҥҥэ түһэрээт, таһырдьаны былдьастым. Уокка холбоон баран биирдэ өйдөөбүтүм, сирэйбин харыстыыр аналлаах мааскатын ылбатах эбиппин. Оннук хаххата суох болгарканан үлэлиир көҥүллэммэт. Кыһыыбыттан сиргэ силлээн бараммын, аҕыйах ньаалбааны мааската да суох быһар инибин диэн, маһым төрдүгэр батары киирбит тимири бигээн көрө-көрө бысталаатым. Босхоломмут тимирдэрин хомуйан ылан биир иһиккэ холбуу уган кэбистим. Оттон өйдөөн-дьүүллээн көрбүтүм — итиини уурарга аналлаах таҕаан эбит. Үгүспүт тутта сылдьыбыта да буолуо.

Бэйэм да омунум-төлөнүм сүрдээх. Кыыһым Украинаттан бааһыран кэлбит убайынаан куоракка барбыттара, хаһан кэлэллэрэ биллибэт. Улахан уол, ийэбит үлэлэригэр сылдьаллар. Оттон мин өлөн эрэр киһини быыһаан эрэрдии бирээмэ сүүрүүнэн сылдььабын.

Хаппырыаһым хайдах эрэ махтаммыт курдук көрүҥнээх. Тимир быһа киирбит  сирэ үллэн тахсыбыт,  сытыйан сорох сиринэн эмэҕирбит уонна иҥнэри үүнэн тахсыбыт. Ону көннөрөн мас тирээбит оҥордум, хаспыт сирбэр силиһигэр уу куттум, онтон сарсыныгар эрдэ тураммын хаспыт сирбэр тэпилииссэттэн буор аҕалан куттум.

Арай мин тахсыбатах буолуум эбэтэр маҕаһыын аата “Күөх ырай” диэн буолбатах буоллун. Барыта кыраттан саҕаланар эбээт. Биир дойдулаахтарым кэрэни-үчүгэйи сэҥээрбэт, аҥардас атыылара эрэ барарын толкуйдуур буоллуннар… Оттон үчүгэй үчүгэйи тардарын тэҥэ үчүгэй баһыйдаҕына олохпут сирдээҕи ырайга кубулуйар кыахтаах. Дьэ онно бары бүттүүн турунуоҕуҥ дьиэбит таһыттан саҕалаан. Биһигиттэн ураты ким даҕаны атын сиртэн кэлэн, биһиги айылҕабытын харыстыа, туруулаһыа, ыраастыа, мас олордуо суоҕа. Үтүө үтүөнэн төлөнөрүн умнумуох. Аар айылҕа махталын ыллахпытына эрэ сирдээҕи ырай олоҕо саҕаланыа.

Иван Сивцев, Бээди.