ААҔААЧЧЫ СУРУГА: Хорсун байыас Сэмэнчик

Сэмэнчик сибээскэ тахсыбатаҕа хас да хоммутун туһунан сонуну истибиппит. Дьоно хамандыырын кытта кэпсэппиттэригэр: “Кэтэһэбит, арааһынай буолар”, – диэбитэ. Аҕыйах хоноот, суох буолбутун туһунан кутурҕаннаах сонун кэлбитэ.

Бу олох соторутааҕыта уоппускаҕа кэлэн барбыта. Барарын саҕана аҕыйах хонугунан төрөөбүт күнэ буолуохтааҕа. Биэс уон сааһын дьонун сэргэтин ортотугар ылыахтааҕа. Уоппускабыт ол оннук хапсыбатаҕа хомолтолоох. Сэмэнчик көнө муҥутаан ол ону аахсыбатах. Төрүт да ыытымаары гыммыттар эбит. Кини сэриигэ сылдьар учаастагар эппиэттээх сиргэ сылдьарынан ол быһаарыллар. Онон сотору тиийэн төрөөбүт күнүн, олоҕун биир кэрчик үбүлүөйдээх кэмин байыаннай дьайыы толоонугар ылбыта. Дрон диэн аныгы сэрии сэптэрэ бөдөҥ кумаар саҥатыныы энэлийэн ааһаллара…

Сэмэнчик уоппуска ылаат, дойдутугар кэлэ охсоору ыксаабыта. Москубаҕа кэлээт, ойоҕун быраатыгар миигин баччаҕа Бэстээххэ көрсөөр диэбит. Нулевойга Сайдыыттан оҥочо кинини кэтэспит. Онон Москуба уонна төрөөбүт-үөскээбит Сайдыытын икки ардыгар түргэн тэтиминэн кэлбит. Барыта санаатын курдук табыллыбыт. Томпо хайаларыгар дьонун илдьэ сылдьыбыт. Манна, хайаларга, чуумпуга туран иһийэн ылбыта. Ыраас салгыны эҕирийэ тыыммыта. Ол онно байыаннай дьайыыга эмискэ киһини дөйүтүөх ыар дэлби тэбии, күдэрик өрүкүйэн олорор быыллаах киирсии толооно суоҕуттан аралдьыйан ылбыта.

Сэмэнчик ыраас хайа үрэҕин уутун утаппыттыы испитэ. Кыра уол сиэнин хайалары көрдөрө үөһэ, өссө кинилэрдээҕэр үрдүк гына күөрэччи көтөҕөн ылбыта. Таптыыр, ахтар дьонун кытта тэҥҥэ сылдьар үчүгэйиин!

Сэмэнчик байыаннай дьайыыга төннүбүтэ. Эмиэ уруккутун курдук матасыыкылынан элээрдэрэ. Араас бойобуой сорудахтары эҥкилэ суох толороро. Кини окуопаҕа сыта сылдьыбыта. Оннук да сылдьыах киһини ыҥыран ылбыттара. Ону кинини тиэхиньикэни үчүгэйдик билэрин, сатабыллаахтык ыытарын таба көрдөхтөрө. Кыра оҕо сылдьан уулусса уҥуор олорор ыалга баран иһэн бадарааҥҥа саппыкытын обоччоҕо хааллараат, эргиллэн: “Бадараан, бадараан, дай сапоги”, — диэхтиирэ кэпсэлгэ сылдьар. Саппыкытын ааһан иһэр улахан киһи бадараантан күлэ-күлэ хостоон биэрбитэ.

…Сэмэнчиги инники кирбиигэ кэтэһэллэрэ. Үс сүүстээҕи ыла барбыта. Айанын суолун бэркэ билэр буолан, саһан, тоҕоостоох сирдэринэн муҥ кыраайынан көтүтэн испитэ. Өстөөх кинини билэрэ. Онон бултаһарга бэлэм олорбуттара. Сэмэнчик дроннартан куотар, кинилэри албынныыр албастардааҕа. Өстөөх бу сырыыга киниэхэ күн өттүнэн дрон камикадзены ыыппыта. Сэмэнчик хойутаан билбитэ. Ол да буоллар, син биир бэриммэккэ киниттэн саһар түгэни мүччү туппатаҕа. Дрон бырахпыт гранататын биир кыракый бытархай үлтүркэйэ кини тымырын тоҕо түспүтэ. Түргэн айаҥҥа бронежилет ыарахана бэрт буолан сороҕор кэппэт этэ. Онтон кааска муҥ кыраайынан көтүтэн истэххэ, суол оҥхойдоругар бырахтарыыга сыҕарыйан сирэйгин саба түһээри моһуоктуура.

Сэмэнчик этэ-сиинэ ыараан барбыта, хараҕа хараҥарбыта. Хармааныгар баар аптечкатыгар ыараан хаалбыт илиитэ чугаһаан иһэн накыс гыммыта. Биир дьоруой олоҕо итинник хомолтолоохтук түмүктэммитэ.

Эдьиийэ Маргарита Дмитриевнаҕа куруук көмөлөһөрө. 2001 сыл Сайдыы ууга тимирбитигэр эдьиийэ көмө ыла Дьабарыкы Хайаҕа оҥочонон элбэхтик сылдьыбыттара. Доҕотторо кини сорсуннаах булчутун билэллэр. Сэмэнчик үлэлээн кэлэн баран хойут хараҥарыыта матасыыкылын оҥочоҕо тиэйэн бултуу барарын сөҕөн кэпсииллэрэ. Куруук өттүк харалаах, илии тутуурдаах буолара. “Это, жизнь”, — диэн санаатын алы гынара чаастатык.

Сэмэнчик ойоҕум ийэтин бииргэ төрөөбүт быраатын кыра уола. Олоҕо мин хараҕым далыгар ааспыта. Кини ыал сэттис оҕото. Сүрэҕэ соччото суоҕа. Онон байыаннай дьайыыга барарга кинини ылыа суохтарын сөбө. Сэмэнчик эр киһи бигэ санаатын толору ылыммыта. Бэйэтэ тылланан, ийэ дойдуга иэһин төлүү, кинини көмүскүү барбыта.

Сэмэнчиги, Семен Дмитриевич Захаровы, хорсун буойун сырдык мөссүөнүн хаһан да умнуохпут суоҕа. Кини — Дьоруой. Дьоруойдар ааттара хаһан да умнуллубат!

Степан Никифоров.