Аан дойдуга Түмэл күнэ (хаартысканан кэпсиибит)

Бүгүн Аан дойдуга Түмэл күнэ. Бу бэлиэ күнүнэн Емельян Ярославскай аатынан Хотугу норуоттар устуоруйаларын уонна култуураларын холбоһуктаах түмэлин туһунан сырдатабыт.

УСТУОРУЙАТТАН

1887: Саха сиригэр уобаластааҕы статистика кэмитиэтэ Дьокуускайга түмэл тэрийэргэ диэн быһаарыыны ылыммыта. Бу эрэгийиэҥҥэ бастакы түмэлинэн буолбута. Оччолорго уобаластааҕы статистика кэмитиэтин сэкирэтээринэн Андрей Иннокентьевич Попов үлэлиирэ.

1891: Көстүүнэй тиэргэнигэр (Гостиный двор) эргиэн лааппыларыттан биирдэстэригэр түмэл бастакы экспозициятын арыйыы үөрүүлээх сиэрэ-туома ыытыллар.

1909-1911: уопсастыбаннас, атыыһыттар Ф.В.Астраханцев, Г. В. Никифоров уонна да атын кыахтаахтык көрүнэн олорор дьон көҕүлээһиннэринэн икки мэндиэмэннээх дьиэ тутуллар. Манна бибилэтиэкэ уонна түмэл киирэллэр.

1924: Саха сирин Киин ситэриилээх кэмитиэтэ түмэлгэ Емельян Михайлович Ярославскай аатын иҥэрэр.

1926: Түмэлгэ икки мэндиэмэннээх таас дьиэ ситэриллэн бэриллэр (Архиерейские покои).

1940: түмэл өрөспүүбүлүкэтээҕи кыраайы үөрэтэр түмэл диэн саҥа статустанар. Научнай-чинчийэр, култуурунай-сырдатар сүрүн киининэн буолар.

1951:  түмэл бастакы филиала — “Большевики в якутской ссылке” диэн арыллар.

1968: түмэл иккис филиала – Ем. Ярославскай музей-дьиэтэ.

1977: Тааттаҕа Чөркөөххө “Якутская политическая ссылка” диэн историко- мемориальнай түмэл тэриллэр.

1978: Дьокуускайга Ем.Ярославскай аатынан кыраайы үөрэтэр түмэл баазатыгар түмэллэри ситимниир киин тэриллэр. Оройуоннар түмэллэрэ филиаллар буолаллар.

1987: М.К.Аммосов төрөөбүтэ 90 сылыгар “М.К.Аммосов мемориальнай музей-дьиэтэ” аһыллыбыта.

2005: Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бэрэсидьиэнин 2005 с. олунньу 3 күнүнээҕи 1953 №-дээх Ыйааҕынан, М.К.Аммосов аатынан түмэл Ем.Ярославскай аатынан хотугу норуоттар историяларын уонна култуураларын холбоһуктаах түмэлин филиала буолбута.

2013 с. ыам ыйын 4 к. түмэл саҥа филиаллара аһыллыбыттара — П.А.Ойуунускай уонна И.Н.Барахов ааттарынан СӨ судаарыстыбаннаһын түмэллэрэ.

Түмэл  эрэгийиэннээҕи суолталаах култуура нэһилиэстибэтин эбийиэгинэн буолар дьиэҕэ үлэлиир.

“Саха түмэлэ” СӨ ГБУ үлэтэ-хамнаһа сыллата сайдан, кэҥээн, эрэгийиэҥҥэ, дойдуга саҥа партнердара эбиллэн, туризм эйгэтигэр, патриотическай уонна научнай-чинчийэр үлэтэ далааһыннанан иһэр.

Түмэл бастайааннай экспозицията: айылҕа, археология, этнография уонна история салаалара болҕомтону тардаллар.

Сүрүн көрдөрүүлэрэ. Сылын аайы түмэлгэ уонна филиалларыгар 130 тыһ. тахса киһи сылдьар. Түмэлгэ сылга 150-тан тахса быыстапка тэриллэр. 250-тан тахса култуура-үөрэх тэрээһиннэрэ, 200-тэн тахса лиэксийэ ыытыллар.  70 кэриҥэ үөрэх, дьарык, 1500-тэн тахса экскурсия арааһа тэриллэр.

2024 сылга ыытыллыбыт сүрүн тэрээһин. Кулун тутар 20 күнүгэр “Сэдэх экспонаттар” “Саха сирэ” хаһыат уонна түмэл холбоһуктаах быыстапкалара буолла. Быыстапкаҕа “Саха сирэ” “Сэдэх экспонаттар” бырайыагар кыттыбыт өрөспүүбүлүкэ сүүрбэттэн тахса түмэлэ биир түһүлгэҕэ түмсэн икки ый устатыгар бар дьоҥҥо сэдэх экспонаттарын аҕалан көрдөрүүгэ туруордулар.

“Сэдэх экспонаттар” быыстапка чэрчитинэн кулун тутар 21 уонна 22 күннэригэр “СӨ музейдарын үлэлэрэ: үйэлээх ситим” тиэмэҕэ төгүрүк остуол, далааһыннаах кэпсэтии тэрилиннэ, улуус түмэллэригэр анаан “Түмэл үлэтэ” сэминээр ыытылынна.

Бэчээккэ С.Баснаева, Ем.Ярославскай түмэлин үлэһиттэрэ бэлэмнээтилэр. 

Хаартыскалар Ем.Ярославскай аатынан хотугу норуоттар устуоруйаларын уонна култуураларын холбоһуктаах  түмэлиттэн