Аан Илиҥҥэ балаһыанньа тыҥаан турар

Бэс ыйын 13 күнүгэр, бээтинсэ сарсыарда, Израиль оборуонатын аармыйата уонна эрэспиэскэтин сулууспата Моссад Ираҥҥа “Восходящий лев” эпэрээссийэни биллэрэн, өссө биир сата баһын тоҕо тартылар.

Атаака түмүгэр КСИР хамандыыра генерал-майор Хоссейн Салами, Иран Сэбилэниилээх Күүстэрин Генеральнай штабын начаалынньыга, генерал-майор Мохаммад Багери, хамандыыры солбуйааччы Голамали Рашид, АХШ-ы кытта ядернай кэпсэтиилэри ыытар улахан сабыдыаллаах бэлиитик Али Шамхани, ону кытта атомщик-учуонайдар Мохаммад Мехди Техранчи уонна Ферейдун Аббаси, о. д.а. өлбүттэр.

Израиль атаакатын сыала-соруга — Иран ядернай индустриятын төрдүттэн эһии курдук этэ да, устунан аятоллалар эрэсиимнэрин суох оҥорон, Ираҥҥа “светскэй былааһы” олохтуурга охтон эрэр. Оттон Тегеран хаһан Израиль буомбалаан бүтүөр диэри киирсэр санаалаах.

Тегеран ядернай сэрии сэбин оҥорууга төһө ситиһиилэммитин ким да чуолкай билбэт, ол эрээри Reuters суруйарынан, аҕыйах күн иһигэр 15 ядернай буомбаны оҥоро охсон, туттар кыахтаах үһү.

Израиль былаастара эпэрээссийэ “төһө наада буоларынан соччо күн барыа” диэн этэн туран, дойдуларыгар ыксаллаах быһыыны биллэрбиттэрэ, резервэҕэ олорор тыһыынчанан дьонун ыҥыран ылбыттара.

Иран өттүттэн эппиэт уһаабатаҕа, бээтинсэ киэһэ Израилы туһулаан үс төгүллээн 200‑чэкэ баллистическай аракыатаны ыыппыта. Ити саҕаланыыта эрэ этэ.

Онтон ыла нэдиэлэ кэриҥэ ааста. Балаһыанньа эбии сытыырхайан, ыараатар ыараан иһэр. Хайа да өрүт тохтуур аата суох, аракыата да аҕыйаабат. Арай икки дойду боростуой дьоно олохторо огдолуйда, бу түүн этэҥҥэ хонон турарбыт дуу диэн санааҕа ыллардар ылларан иһэр буолуохтаахтар. Тегеран олохтоохторо ыксалынан куотар аакка бардылар. Өскөтө Израиль олохтоохторун аракыаталар иһэллэр диэн сэрэтэр эбит буоллахтарына, Иран олохтоохторугар оннук сэрэтии суох. Онон кинилэргэ өлүү-сүтүү быдан элбэх.

Хаарты хараҕа хайдах түһэр…

Кэлиҥҥи күннэргэ Израиль байыаннай сөмөлүөттэрэ Ираҥҥа өтөн киириилэрэ элбээтэ, аны дойду арҕаа өттүгэр баар эбийиэктэрин буомбалаан эрэллэр. Ол гынан баран сорох эспиэрдэр этэллэринэн, иирсээн уһаан эрэрин түмүгэр Нетаньяху былаана “атын сиринэн барда”. Онон Тель-Авив бу иирсээҥҥэ Холбоһуктаах Штаттары кыттыһыннарар баҕалаах. Аҕыйах хонуктааҕыга диэри Трамп быһаччы сэриигэ киирэрин туттунар курдук саҥарара, ол гынан баран кэлин тыла-өһө кытаатта. Бэс ыйын 17 күнүгэр Ираҥҥа ракетнай уонна ядернай бырагыраамаларыттан аккаастанарыгар уонна капитуляциялыырыгар 24 чааһы биэрдэ, диэн суруйар Reuters. Ол эрээри Tansim ааҕыныстыба иһитиннэрбитинэн, Иран лиидэрэ аятолла Али Хаменеи дойдутун дьонугар туһаайан этиитигэр “Иран норуота хаһан да бэриниэ уонна капитуляцияҕа сөбүлэһиэ суоҕа” диэбит. Оттон WSJ суруйарынан, Иран араб тупсуһуннарааччыларын нөҥүө, өскөтө Вашингтон иирсээҥҥэ кыттыспат буоллаҕына, байыаннай дьайыыны тохтотор уонна ядернай кэпсэтиилэрин салгыыр диэн Израильга уонна АХШ-ка илдьиттээбит.

АХШ сэриигэ киирдэҕинэ, бастатан туран Фордоҕа сир анныгар баар эбийиэккэ күүстээх буомбаны түһэрэр сыаллаах. Фордо эбийиэгэ 90 м дириҥҥэ хайа анныгар баар, кыраҕытык харабылланар. Ядернай сэрии сэбин оҥорор буоллахтарына, манна оҥоруохтаахтар, диэн эспиэрдэр бигэргэтэллэр. Билиҥҥитэ Израиль ити эбийиэги кыайар сэриитин сэбэ суох.

Арассыыйа тупсуһуннара сатыыр

Иирсээн буолаатын кытта Владимир Путин Иран бэрэсидьиэнэ Масуд Пезешкианныын уонна Израиль премьер-миниистирэ Биньямин Нетаньяхуну кытта кэпсэппитэ. Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Иран салалтатыгар уонна норуотугар кутурҕанын биллэрбитэ. ХНТ Устаабын уонна норуоттар икки ардыларынааҕы быраабы кэспитинэн Израиль дьайыытын сэмэлээбитэ. Биһиги дойдубут быйыл тохсунньуга Ираны кытта стратегическай бииргэ үлэлээһиҥҥэ Дуогабар баттаһан тураллар. Бу байыаннай сойуус буолбатах гынан баран, араас буолар түгэнигэр агрессорга, ол эбэтэр билиҥҥи балаһыанньанан Израильга, көмө оҥоһуллуо суохтаах.

Ону таһынан Иран БРИКС уонна ШОС толору бырааптаах чилиэнэ, бэйэтин эрэгийиэнигэр улахан сабыдыаллаах. Иран эрэсиимэ сууллара Арассыыйаҕа да, Пекиҥҥэ да дьайыан сөп. Кытай Ираны кытта бииргэ үлэлэһэргэ 2021 сыллаахха сөбүлэһии түһэрсэн тураллар. Саудиттар Аравияларын кытта сыһыаны тупсарыыга Кытай тупсуһуннарар оруоллаах этэ. Онон Арассыыйалаах Кытай дипломаттара Ираны тылларыгар киллэрэн, ядернай бырагырааматыттан аккаастаннара сатыыллар, оччоҕо Израиль ытыалыыра тохтуохтаах. Дмитрий Песков мээнэҕэ Москва Ирантан “аһара элбэх ядернай матырыйаалы” ыларга бэлэмин санаппатах буолуохтаах. Ааспыкка Арассыыйа уонна АХШ бэрэсидьиэннэрэ төлөпүөнүнэн кэпсэтиилэригэр бу тиэмэ олохтоохтук таарыллыбыт буолуон сөп.

Аятолла былааһа сууллар дуу, мөлтүүр дуу түгэнигэр “сибэтиэй миэстэ аһаҕас турбатыныы” кини оннугар олох атын радикальнай күүстэр өтөн киирэр кутталлара баар. Олор кэлин мусульманскай эйгэҕэ хайдах дьайыахтара, тугунан диэлийэн тахсыахтара биллибэт.

Зеленскэй ыт атаҕын тутан хаалла

Бэс ыйын 17 күнүгэр Канадаҕа G7 саммитын бэбиэскэтин Аан Илиҥҥи иирсээн төрдүттэн уларытта. Дональд Трамп бастакы күн сылдьан баран, Вашингтоҥҥа төнүннэ. Инньэ гынан саммит иккис күнүгэр Владимир Зеленскэйи кытта көрсүһүөхтээҕэ хаалла. Эппиккэ дылы, Зеленскэй ыт атаҕын тутан хаалбыт. Трамп тоҕо ыксаан барбытын, Франция бэрэсидьиэнэ Эмманюэль Макрон “Трамп Ираны кытта эйэлээх дьыаланы оҥорсо барда” диэн айахтатааччы буолбут. Ону истэн, “кырдьаҕастара” өһүргэммит: “Хантан кини билэр мин тоҕо Вашингтоҥҥа баран эрэрбин, ол уоту тохтотууну кытта туох да сибээһэ суох. Оннооҕор быдан улахан. Сонуннары көрө сылдьыҥ!” — диэбит бэйэтин Trutһ Social социальнай ситимигэр.

Reuters иһитиннэрбитинэн, G7 атын дойдулара Иран-Израиль иирсээнинэн холбоһуктаах сайабылыанньа суруйбуттарыгар Трамп илии баттаабатах. Эбиитин Арассыыйаны утары сааҥсыйаны күүһүрдэри аккаастаан, сэттэлэр бөлөхтөрүн улаханнык хомоппут.

Ыаллыы дойдулар ыгылыйаллар

21 мусульманскай дойду Израильга туһаайан, байыаннай хампаанньаҕын тохтот диэн модьуйаллар. Сайабылыанньаны Иордания Тас дьыалаларга министиэристибэтэ таһаарбыт. Манна киһи сэргиирэ диэн, Аан Илиҥҥэ ядернай сэрии сэбэ суох буолуохтаах диэн суруллубут, бу Израильга эмиэ сыһыаннаах. Сайабылыанньаҕа АХШ союзниктара Иордания уонна Катар илии баттаабыттар, арай Сирия уонна Ливан илии баттаабатахтар.

2023 сыл алтынньытыгар Палестина-Израиль иирсээниттэн, Газаҕа сэрииттэн сылтаан Турциялаах Израиль сыһыаннара улаханнык мөлтөөн турар. Эрдоган Израиль дьайыытын “байыаннай буруйу оҥоруу” уонна “геноцид” диэн, ону таһынан ХАМАС чилиэннэрин “көҥүл иһин охсуһааччыларынан” ааттаан, Израилы өлөрдүү өһүргэппитэ. Икки өттүттэн дипломаттарын ыҥыртаан ылбыттара.

Бу күннэргэ аан дойду таһымнаах Иран суруналыыһа Хаял Муаззин Ura.ru саайтка эппитинэн, ЦАХАЛ аныгыскы сыалынан Турция буолуон сөп, онон сэрэнэн-сэрбэнэн олордун диэбит.