Ааспыт кэмнэр умнуллубат түгэннэрэ

Оскуола, икки сыл хотоҥҥо миккиллии кэнниттэн  Дьокуускайдааҕы культпросветучилищены үөрэнэн бүтэрэн, Уус-Алдан Бээрийэтигэр үс сыл бибилэтиэкэ сэбиэдиссэйинэн, дойдубар эмиэ кылгастык идэбинэн үлэлээтим. Миэнэ буолбатах эбит диэн, атыҥҥа туттарсар баҕалаах 1982 cыллаахха куоракка киирдим. Бэчээттии үөрэнээри маҥнай ДОСААФ илиинньэтинэн сэкирэтээр-машинисткалар  куурустарын аастым.

Сайсарыга Чайковскай уулуссатыгар икки этээстээх мас дьиэҕэ Саха сиринээҕи Госкомиздат диэн тэрилтэни булан (пред. В.К.Степанов, солб. Т.Н.Маркова) быраактыканы бардым. Сириллибэтим, үлэлии хаал диэбиттэригэр быстах кэмҥэ курдук санаалаах сөбүлэстим. Онно Кинигэ издательствота туспа приемнайдаах үлэлии олороро. Боропсойууспут биир буолан үлэһиттэргэ олорор муннук боппуруоһа олус уустуга, түгэн кылах гыннаҕына да,  куоластааһын түмүгэ быһаарара. Ардыгар чугастааҕы хаһаайыстыбаларга от үлэтигэр, Гагарин аатынан типографияҕа бэчээттэнэр кинигэлэргэ сыһыаннаах субуотунньуктарга тахсарбыт.

                              XI  пятилетка  удаарынньыга  буолбутум

Үгүстүк кыттыбыт субуотунньуктарбыт 1983 сыллаахха куорат килбэйэр киинигэр үлэҕэ киирбит Бэчээт дьиэтигэр көһүүнэн түмүктэннилэр. Госкомиздат кэлин Бэчээт министиэристибэтэ буолбутун да кэннэ (В.В.Качаев), үлэ элбэҕэ уонна ыксаллааҕа. Механическай массыыҥкаҕа судургу бэчээттээһин эрэ буолбатах этэ: сыттык саҕа кумааҕыга өрөспүүбүлүкэ типографияларыттан, эрэдээксийэлэриттэн түмүллүбүт сыыппараны хас да эксэмпилээргэ түһэрээнньик кумааҕы нөҥүө чуолкайдык түһэрээри охсортон   дарбайар тарбахтар биһилэҕинэн киэргэнэллэрэ уустуктардааҕа. Ити отчуоту илдьэ үп-харчы көрүллүүтүн көмүскүү Москваҕа көтөллөрө.

Аны бары оройуоннар типографияларыгар, эрэдээксийэлэригэр  буостанан ыытыллар  дьаһаллары, суруктары анал пленкаларга тэһитэ охсон бэчээттиигин, мас корпустаах ротатор диэн эргэ тэрил валигын хара кыраасканан сыбаан баран пленкаҕын онно сыһыара тутаҕын уонна тутааҕыттан илиинэн эрийэн тираһы элбэтэн таһаараары ньаҕайданыы-марайданыы кытаанаҕа! Арыый кэлин итини чехословацкай Циклос диэн эмиэ кыраасканан сыбанар эрээри, электрическэй кэлэн солбуйбута. Билиҥҥи сайдыыны кытта тэҥнээтэххэ, сирдээх халлаан курдук. Ардыгар барытын быраҕан, баран хаалыах санаа баһыйара эрээри, син туох эрэ туһалаахпын диэн толкуй уонна кэлэктиибим ыытар санаата суоҕа тохтоттоҕо буолуо. Ити сырабын сыаналаабыт киһинэн салайааччым Василий Константинович Степанов буолар. 1985 cыл ахсынньы 23 күнүнээҕи кини илии баттааһыннаах дастабырыанньалаах “Ударник ХI пятилетки СССР” диэн бэлиэни  тутан баран, оччолорго эдэр буолан улаханнык суолта биэрбэтэҕим, мин көрдөхпүнэ бэлтэллибит бөдөҥ значок.  Ити наҕараадам биэнсийэҕэ тахсааппын кытта, тута үлэ бэтэрээнэ оҥорбута.

1982 сылтан  куорат араас оройуоннарынан ыалга куортамнаан олордум. Кэлин  Аппа Уҥуор  издательство тоҥ хаһаа мас уопсайыгар   олорбуппут. Министиэристибэҕэ сүрүннүүр исписэлиис диэммин. Барытын истэ-билэ сылдьар В.В.Качаев В.А.Штыровка туруорсан кыл мүччү хааччыллыылаах бас билэр муннуктанааппытын кытта, бэчээт эйгэтин эмиэ тумнубатах бүтүн дойду үрдүнэн саҕаламмыт, оннооҕор обкуом үлэһиттэрэ кэлэн хонтуораларыгар кыайан киирбэтэх түгэннэрдээх уларыйыылар түмүктэригэр, 1993 сыллаахха  “Саха сирэ” хаһыакка үлэҕэ киирдим.

                                       Мин  “Сахам  сирэ”

Эрэдээктэрбит В.В.Кириллин. Маҥнайгы күн эбиэккэ быкпатым. Арай, биир киһи көтөн түһэн кэпсээн кутан-симэн барда. Билэр дьонтон истибитим Андрей Аргунов диэн үһү. Сотору эрэдээксийэҕэ урукку “Кыым” үлэһиттэрэ кэлбиттэрэ. Оччолорго кырдьаҕас хаһыатчыттар, бэчээт аксакаллара элбэх да этилэр!  Урукку тэрилтэм тиһэҕэр “Полиграфиздат” буолла. Каадыр отделын салайар Т.Н.Олесова төттөрү ыҥырбытын “ханна да олорон бэчээттиирим  биир, саҥа үлэлээн иһэн барбаппын” диэммин өрөспүүбүлүкэ бэчээтин туһугар кыһаллыбат аатырдым.

Хаһыаппытын Н.И.Харлампьева салайар кэмигэр үлэ күүрээнэ сүрдээх үрдүк этэ. Солбуйааччылар И.И.Ксенофонтов, П.И.Попов. Дьиэни-уоту түүн үөһүгэр булар түбүктээх эрэдээктэрдэри, сэкирэтэрийээт үлэһиттэрин, кэриэктэрдэри, командировкалар, мунньахтар олохторун арахсыбат аргыһа буолбут ааттаах-суоллаах суруналыыстарбытын барыларын ааттыыр кыаллыбат. Көмпүүтэргэ көһүү кэмэ И.Д.Парников аатын кытта ыкса сибээстээх. Киһи күлүөх да түгэнэ элбэҕэ. Эппиэтсэкирэтээр Т.П.Павлова ыксаллаах балаһа оҥоһуллар кэмигэр: “Лена кэбиньиэтигэр эмиэ ыйаммыт быһылаах, баран көрө охсуҥ эрэ!”— диирин элбэхтик истэрбит, маҥнай утаа күлсэн быара суох барарбыт. Кэлин тута өйдөөн, бүппэт мунньахтаах Е.Н.Иванова “ыйаммыт” көмпүүтэрин холбуу политотдел кэбиньиэтин диэки ойорбут.

Оччолорго хаһыат нэдиэлэҕэ хаста да тахсара. Эбиэт бүттэр эрэ, балаһаны таҥыы саҕаланарынан сиирэ-халты аһаат, ол күн барар матырыйааллары көннөрө охсобут. В.М.Скрябин олус тиэтэллээх этэ. Биирдэ бэйэм да ыктаран олордохпуна киирэн аттыбар арахпакка турар. “Баһаалыста, тохтуу түс эрэ! Тартара олоробун ээ!”— диэтим. Наһаа соһуйан: “Хайдах буоллуҥ, ыарыйдыҥ дуо?!”— диэн сирэйбин-харахпын өҥөйөн көрдө. Ити аата атын кэбиньиэт көмпүүтэриттэн сетинэн тардан ылан көннөрөрбүн этэр быһыым. Кларника Гоголева, Мария Тырылгина, Костя Собакин, Коля Копылов, Влад Оконешников хаһыаты аныгылыы таҥыы үлэтигэр ылсыбыттара.

Биһиги, Р.П.Шестакова, А.П.Жиркова, Е.Н.Понохова, В.С.Винокурова, Л.А.Гермогенова, З.В.Мигалкина, Е.С.Тарасова, Д.Е.Макарова ким кылгас кэмҥэ, сорохтор уһуннук бииргэ үлэлээбиппит. Т.П.Павлова биир тылы утары этиппэккэ тус бэйэтэ көҕүлээн, эдэрдэринэн истиэнэ хаһыатын таһаартаран, Кларникабытын түбүктээх үлэтиттэн быыс булларан, боростуой күппүлүөттэрбин ырыанньык курдук оҥорторбута, онон иккитэ кэлэктиипкэ үбүлүөйбүн бэлиэтээбитим. Аны санаатахха, мэлдьи үлэ күнүгэр түбэһэр эбит. Үһүс үбүлүөй үүнүөхчэ турдаҕына “аутсорсинг” диэн миинньиктээх аныгы кэм кэлэн быыһаан ылбыттаах. Уонча киһини биирдэ “уурайаҕыт” диэбиттээх, онтон ыла хас сыл хаара уулунна… Бэчээт дьиэтигэр барыта бэйэбит эйгэбит дьоно үлэлииллэрэ, билигин да хам-түм көрсө түстэххэ,  олус үөрэллэр, ол ааспыт кэмнэри истиҥник ахталлар.

Эрэдээксийэҕэ элбэх хаһыатчыты, ааҕааччыны, айар куттаах дьону кытта алтыһан, кинилэр этэллэрин-тыыналларын истэн аастахпыт. Үлэ-түбүк быыһыгар тиэтэлинэн эрээри, ис сүрэхтэн эҕэрдэлээх кэллиэгэлэр үбүлүөйдэрэ, таайтарыылаах маскарааттаах Саҥа Дьыл, эбиэт кэмигэр ньургуһуннаах Ньукуолун, кыынньар кымыстаах, түүннэри буһарыллыбыт үтэһэлээх эттээх, оонньуулаах-күрэхтээх күүтүүлээх ыһыах түһүлгэлэрэ, оҕолуун-улаханныын ойуур устун отоннооһун, бэлиэ сирдэринэн оптуобуһунан айан курдук үлэни-сынньалаҥы табан дьүөрэлиирдии тэриллэн үтүө өйдөбүлү хаалларан, ааспыт умнуллубат түгэннэрбит үксэ хаартыскаларга үйэтитиллибиттэрэ үөрдэр, сэдэх көрсүһүүлэр кэмнэригэр ахтыһыыларга бу баардыы көстөн кэлэн долгуталлар-сэргэхситэллэр.

“Сахабыт сиригэр” идэҕэ бэринии, туохха барытыгар көхтөөх, түмсүүлээх буолуу, бэтэрээннэргэ болҕомто үтүө үгэһэ күн бүгүн да тутуһуллара хайҕаллаах, хаһыаппыт инникилээҕэр эрэли үөскэтэр.

Эрэдээксийэ дьоһун түгэннэригэр түмүстэххэ, күргүөмүнэн толоруллар кылгас күппүлүөттэрбин  олоҕум арахсыспат аргыстарыгар, ахтар-саныыр биир идэлээхтэрбэр  аныыбын!

                        “Манчаары” – “Кыым” – “Саха сирэ”

(А.Файрушина “Сахам сирэ” ырыатын матыыбынан)

Саха тыллаах ааҕааччыга

Салгын кэриэтэ наадалаах,

Үүнүөн-сайдыан баҕалаахха

Үгүс үтүө сүбэлэрдээх

“Манчаары” – “Кыым” – “Саха сирэ” –

Ааспыт кэмнэр аргыстара.

“Манчаары” – “Кыым” – “Саха сирэ” –

Аныгы кэммит арыалдьыта.

Өрөгөйдөөх түгэннэргэ,

Өстөөхтүүн да киирсиилэргэ

Өрүүтүн өрө күүрдэрэ,

Өйөбүл-тирэх буолара.

Урааҥхай саха удьуора!

Уопсай дьиэбит – Саха сирэ.

Хайдыһары билимиэҕиҥ,

Хаһан да бииргэ буолуоҕуҥ!

                                                                  Дария Макарова,    СӨ бэчээтин туйгуна, үлэ бэтэрээнэ.