Ааспыт үйэ тутууларын оннугар — саҥа таас дьиэлэр

Чурапчы сэлиэнньэтин олохтооҕо Антонина Корнилова ааспыт үйэ 1959 сыллааҕы хаарбах туруктаах дьиэтиттэн аны аҕыйах хонугунан саҥа таас дьиэҕэ көһөөрү олорор. Бу күнү кинилэр кэтэспиттэрэ ыраатта. Арааһа, уонча сыл буолла быһыылаах диэн этэр.

1959 сыллаах тутууттан — саҥаҕа

— Бу билигин олорор дьиэбит олус эргэрдэ. Киһи сатаан олорбот туруктанна. Дьиэбит ааспыт үйэ ортотугар тутуллубут эбит. Ол аата, букатын 70‑ча сыл буолбут. Хаарбах туруктаах дьиэттэн көһөрүү бырагырааматыгар хабыллан, сэтинньи 2 күнүгэр саҥа кыбартыырабыт күлүүһүн тутаары олоробут. Ол күнү олус кэтэһэбит. Өссө 2017 сыллаахха хаарбах, саахалланар туруктаах дьиэлэртэн дьону көһөрүү туһунан мунньахха дьаһалтаҕа ыҥырбыттара эрээри, тута тутуу барбакка, уһаан хаалбыта. Онон, дьэ быйылгыттан саҥа таас дьиэ тутуута саҕаланан, өр күүппүт, кэтэспит, ыра санаа оҥостубут баҕабыт олоххо киирэн эрэр, — диэн Антонина Корнилова биһиги хаһыаппытыгар үөрүүтүн үллэһиннэ.

Антонина Корнилова аны аҕыйах хонугунан көһүөхтээх дьиэтэ Ленин уулуссатыгар баар. 53 кыбартыыралаах, толору хааччыллыылаах таас дьиэ тутуутун “СК Илин” ХЭУо кулун тутартан саҕалаабыта. Быйыл улууска өссө хас да саҥа дьиэ үлэҕэ киирээри турар. Бу сыл бүтүөр диэри эмиэ улуус киинигэр 25 кыбартыыралаах дьиэ итиэннэ 13 кыбартыыралаах дьиэ Болтоҥоҕо, 7 кыбартыыралаах дьиэ Арыылаахха тутуллан бүтүөхтээхтэр.

Чурапчыга 1979 киһи олорор усулуобуйата тупсарылынна

Улууска 2019–2025 сылларга хаарбах туруктаах дьиэттэн олохтоохтору көһөрүү бырагыраама тиһигин быспакка ыытыллар. Былырыын алтынньыга улуус киинигэр Ярославскай уулуссатын 8, 14, 22 нүөмэрдээх, Алаас Миитээски уулуссатын 14 нүөмэрдээх итиэннэ Ленин уулуссатын 42 нүөмэрдээх дьиэлэриттэн уопсайа 50 ыал саҥа күлүүһүн туппута.

Ол курдук, Ярославскай уулуссатын 2 “А” нүмэрдээх аадырыһыгар биэс мэндиэмэннээх, толору хааччыллыылаах дьиэни Иван Федулов генеральнай дириэктэрдээх “Сахастройгрупп” ХЭУо туппута.

Улуус баһылыга Степан Саргыдаевы кытары сибээстэспиппитигэр:

— Бастакы түһүмэххэ, ол эбэтэр “2013–2018 сылларга хаарбах дьиэлэртэн дьону көһөрүү” бырагырааманан Чурапчы улууһугар уопсайа 287 дьиэ саахалланар туруктаах диэн быһаарыллыбыта. Туһааннаах бырагырааманан 4 нэһилиэккэ, ол иһигэр Чурапчыга, Сылаҥҥа, Одьулууҥҥа, Дириҥҥэ уопсайа 948 мөл. солк. тахса суумалаах, 287 кыбартыыралаах 15 дьиэ тутуллубута. 2019–2024 сылларга иккис түһүмэххэ улуус үрдүнэн 114 дьиэ саахалланар туруктааҕынан билиниллибитэ. Онон тоҕус нэһилиэккэ — Чурапчыга, Хадаарга, Сылаҥҥа, Мырылаҕа, Кытаанахха, Болтоҥоҕо, Төлөйгө, Хатылыга, Арыылаахха 18 дьиэ тутуллубута. 459 кыбартыыраттан 1266 киһи саҥа дьиэҕэ көспүтэ. Уопсай суумабыт 1 млрд 897 мөл. солк. тахса буолбута. 2025 сылга диэри Чурапчы, Бахсы, Мугудай, Болугур, Чакыр нэһилиэктэригэр элбэх кыбартыыралаах 11 дьиэ тутуллара былааннанар. Түгэнинэн туһанан, дойдубут бэрэсидьиэнигэр Владимир Путиҥҥа, РФ бырабыыталыстыбатыгар, “Биир ньыгыл Арассыыйа” баартыйаҕа, Ил Дархан Айсен Николаевка, өрөспүүбүлүкэбит салалтатыгар дьоммут-сэргэбит олохторо тупсарыгар кыах биэрбиттэригэр махтанабыт, — диэтэ.

Чурапчы улууһугар 2013 сылтан саҕалаан 1979 киһи олорор усулуобуйатын тупсардылар. 11 нэһилиэккэ уопсайа 2 млрд. 846 мөл. солк. тахса суумалаах 33 элбэх кыбартыыралаах дьиэ тутуллан үлэҕэ киллэриллибит.

Бороҕоҥҥо тэҥинэн биэс дьиэ тутуллар

Дойду Аҕа баһылыга Владимир Путин сорудаҕынан, “Хаарбах туруктаах уонна саахалланар дьиэлэртэн көһөрүү” бырагыраама үлэлиэҕиттэн, өрөспүүбүлүкэ бары кэриэтэ улуустарыгар саҥа олорор дьиэлэр дьэндэстилэр. Ол иһигэр Уус Алдан улууһугар, Бороҕон сэлиэнньэтигэр, элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр тутулла тураллар. Тутуу “Олорор дьиэ уонна куорат эйгэтэ” национальнай бырайыак иитинэн ыытыллар.

Улууска “2019–2025 сылларга саахалланар уонна хаарбах туруктаах дьиэлэртэн дьону көһөрүү” өрөспүүбүлүкэтээҕи аадырыстаах бырагыраамаҕа уопсайа 20 тыһ. кв. м. элбэх кыбартыыралаах 86 дьиэ киирбит. Бу дьиэлэр 2012 сыл тохсунньу 1 күнүн кэнниттэн 2017 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри саахалланар туруктаах диэн испииһэккэ киллэриллибиттэр. Онон улуус үрдүнэн 1 365 киһини көһөрүү былааннанар. Саамай элбэх эргэрбит, саахалланар туруктаах дьиэ улуус киинигэр — Бороҕоҥҥо баар. Уопсайа 49 дьиэ.

Мүрү дьаһалтатын баһылыгын эбээһинэһин толорооччу Прокопий Румянцев:

— Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагыраама чэрчитинэн биһиэхэ былырыын 44 кыбартыыралаах дьиэ үлэҕэ киирбитэ. Билигин тэҥинэн биэс дьиэ тутулла турар. Мантан үс дьиэтэ 2022–2023 сыллардааҕы түһүмэх дьиэлэрэ Лонгинов уулуссатын 29/1 аадырыска 48 кыбартыыралаах, Пушкин уулуссатыгар 7‑гэр икки отуттуу кыбартыыралаах дьиэлэр тутулла тураллар. 2023–2024 сыллардааҕы түһүмэххэ икки дьиэ тутуллар, биирэ Олорор дьиэ кыбартаалыгар 56 кыбартыыралаах, иккиһэ Лонгинов уулуссатыгар 36 кыбартыыралаах дьиэ тутулла турар. 2024–2025 сыллааҕы түһүмэххэ икки дьиэ хаалар. Колхознай уулусса 10,12 аадырыстарыгар үс дьиэ тутуллуохтаах. Аны 2025–2030 сыллааҕы бырагыраама туһунан дойдубут Аҕа баһылыга Владимир Путин этэн, салгыы үлэлиэхтээхпит,  — диэн кэпсээтэ.

Томпоҕо

Томпо оройуонун Хаандыга бөһүөлэгэр 98 кыбартыыралаах дьиэ «Хаарбах дьиэттэн көһөрүү» бырагыраама чэрчитинэн тутуллан, олохтоохтор сыл бүтүүтэ дьиэлэригэр киириэхтэрэ.

5 мэндиэмэннээх дьиэ 98 кыбартыыралаах, «Олорор дьиэ уонна куорат эйгэтэ» национальнай бырайыакка олоҕуран тутулунна. Эбийиэк тутуутугар 498,5 мөлүйүөн солкуобай көрүллүбүтэ. Туһааннаах бырагырааманан Хаандыгаҕа өссө икки дьиэ тутуллар: Кудрявай уулуссаҕа 88 кыбартыыралаах дьиэ уонна Лесной уулуссаҕа 81 кыбартыыралаах дьиэ. Томпо улууһугар 2840 киһи 155 хаарбах дьиэттэн көһөрө былааннанар.

Бу курдук дойду Аҕа баһылыга Владимир Путин көҕүлээбит национальнай бырайыагынан Арассыыйа бары эрэгийиэннэригэр — кыра нэһилиэктэртэн саҕалаан куораттарга тиийэ — эргэ, хаарбах туруктаах дьиэлэри саҥа таас тутуулар солбуйдулар. Ил Дархан Айсен Николаев 2030 сылга диэри мас уонна икки этээстээх дьиэ суох буолуохтаах диэн этэн турар.