Абитуриеннарга долгутуулаах күннэр

Бу күннэргэ дойду бары үөрэҕин кыһаларыгар туттарсааччыларга саамай долгутуулаах күннэр үүннүлэр — үөрэххэ киирии түмүгэ биллэр. Бастакы (приоритетнай), сүрүн түһүмэх бирикээстэрэ номнуо тахсыбыта. Ким эрэ үрдүк үөрэх устудьуона аатын сүгэн көтүөн кыната суох, кимиэхэ эрэ кыһыылаахтык аҕыйах баал тиийбэккэ, салгыы тугу дьаһаныан толкуйдуур.

Үрдүк үөрэх

Үрдүк үөрэххэ бакалавриакка, специалитекка бүддьүөт миэстэлэригэр докумуону тутуу номнуо түмүктэммитэ, бирикээс тахсыбыта. М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет киин тутар хамыыһыйатын начаалынньыга Елизавета Ильина: “Биһиги университеппытыгар орто, үрдүк үөрэхтэри ааҕан туран, быйыл бүддьүөт миэстэтигэр барыта 4065 киһи үөрэххэ киириэҕэ. Төлөбүрдээх үөрэххэ туттарсааччылары аахтахха, уопсайа, 6000 кэриҥэ устудьуону ылыахтаахпыт.

Быйыл ордук элбэх туттарсааччы Мэдиссиинэ институтугар бэлиэтэнэр — тыһыынчаттан тахса киһи мэдиссиинэ исписээлинэһин талла. 900‑тэн тахса киһи Математика уонна информатика институтугар сайабылыанньатын биэрдэ. Быйыл өссө инженернэй-тиэхиньиичэскэй хайысхаларга куонкурус үрдээбитин бэлиэтиир тоҕоостоох, ол иһигэр ньиэп дьыалата, тутуу, электро-энэргиэтикэ, техносфернай куттал суох буолуута о. д. а. идэлэр бааллар.

Сүрүн түһүмэххэ үөрэххэ ылыы атырдьах ыйын 7 күнүгэр буолла. Ол иитинэн баал түмүгүнэн куонкурустаһар 2333 абитуриены үөрэххэ ылыыны көрдүбүт.

Салгыы орто анал үөрэххэ ылыыга тутар хамыыһыйа мунньаҕа атырдьах ыйын 22 күнүгэр буолуоҕа, онтон магистратураҕа — атырдьах ыйын 25 күнүгэр.

Ааспыт сыллары кытта тэҥнээн көрдөххө, Арассыыйа ханнык баҕарар үрдүк үөрэхтэригэр курдук, Судаарыстыбаннай өҥө порталынан сайабылыанньаны ыытыы ахсаана эбилиннэ. Быйыл сайабылыанньа 65% ити көрүҥүнэн киирдэ. Ити табыгастаах уонна ыччат судаарыстыбаннай өҥө систиэмэтин таһымыгар эрэнэрин туоһулуур”, — диэн эттэ.

Орто үөрэх

СӨ орто үөрэхтэргэ тутар хампаанньа эппиэттээх координатора, Идэҕэ үөрэтэр тэрилтэлэри сайыннарар институт салааларынан бырайыактарын сайыннарар киин салайааччыта Алексей Данилов: “Атырдьах ыйын 6 күнүнээҕи туругунан, Саха сиринээҕи орто үөрэхтэргэ барыта 35 075 сайабылыанньа киирэн турар. Холобур, Педагогическай кэллиэскэ биир миэстэҕэ 17 киһи, Автодорожнай тиэхиньикумҥа 6 киһи, үп-экэниэмикэ кэллиэһигэр 14 киһи куонкурустаһар.

Орто идэлэргэ эмиэ тус сыаллаах үөрэх баар. СӨ Бырабыыталыстыбатын дьаһалынан 104 миэстэ, “Работа в России” саайтка 60‑ча миэстэ көрүллүбүтэ. Сүрүннээн суудуна асчыта, сыбаарсык, гаас сыбаарсыга, электромонтер, геодезия о. д. а. идэлэргэ тыырыллыбыта”, — диэн иһитиннэрдэ.

Орто үөрэххэ туттарсааччылар сэҥээрэр хайысхалара:

• — доруобуйа харыстабыла — 3 860 сайабылыанньа,
• — үөрэх уонна педагогика билимэ — 2 306 сайабылыанньа,
• — сиринэн айанныыр тырааныспар тиэхиньикэтэ уонна технологията — 2 317 сайабылыанньа,
• — экэниэмикэ уонна салайыы — 1 798 сайабылыанньа
• — информатика уонна вычислительнай тиэхиньикэ — 1 695 сайабылыанньа
• — өҥө уонна туризм — 1 309 сайабылыанньа
• — юриспруденция — 1 240 сайабылыанньа.

Төлөбүрдээх үөрэх

Күн бүгүн үрдүк үөрэххэ туттарсыы сүрүннээн түмүктэннэ. Төлөбүрдээх миэстэҕэ, магистратураҕа уонна аҕыйах киһилээх эрэ идэлэргэ киирсиэххэ сөп. Төлөбүрдээх идэлэргэ атырдьах ыйын 20–24 күнүгэр диэри ылаллар. Оттон төлөбүрдээх күнүскү-кэтэхтэн, кэтэхтэн идэлэргэ букатын балаҕан ыйын ортотугар диэри туталлар.

Аныгы ырыынак үйэтигэр төлөбүрэ суох миэстэ диэн суох да быһыылаах. Үрдүк үөрэхтэр саайтарыгар киирэн көрдөххө, үөрэх сыллааҕы төлөбүрэ бас быстар сыана буолар. Ама, ким бачча сууманы уйунар үһү диэх айылаах. Ол эрээри, холобур, университеттар бэйэлэрин ыкса үлэлэһэр, сөбүлэҥ түһэрсибит оскуолаларын оҕолоругар, университет идэҕэ туһаайар тэрээһиннэригэр үөрэммиттэргэ, оскуоланы, кэллиэһи туйгун сыананан бүтэрбиттэргэ, үрдүк бааллаахтарга о. д. а. туттарсааччыларга улахан чэпчэтиини оҥороллор. Маны оҕо киириэн баҕарар үөрэҕин саайтыттан билсиэххэ сөп.

Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет киин тутар хамыыһыйатыгар: “Сыллааҕы төлөбүрү устудьуоннар симиэстиринэн төлүүллэр, ол аата сылга иккитэ. Өскөтүн устудьуон икки сыллааҕыны олоччу ууран биэрэр түгэнигэр, эбии 10% чэпчэтии көрүллэр. Ону тэҥэ, быйыл үөрэх кирэдьиитин туһанар кыах эмиэ баар. Холобур, кэккэ бааннар үөрэххэ анаан 3% ыстаапкалаах чэпчэтиилээх кирэдьиити көрөллөр”, — диэн быһаардылар.

Оттон өрөспүүбүлүкэ орто үөрэхтэригэр быйыл сыллааҕы төлөбүр, ортотунан, 120–140 тыһ. солк. тэҥнэһэр. Эмиэ симиэстиринэн аҥаардаан төлөнөр. Манна даҕатан эттэххэ, атырдьах ыйын 8 күнүгэр аан бастакытын 33 орто үөрэх тэрилтэтэ кыттыылаах сайабылыанньаны туттарыы биир кэлим күнэ буолар. Бу иннинэ хас да сыл устата идэҕэ эрдэттэн туһаайыы тэрээһиннэрэ ыытыллаллара. Быйыл эбии биир күнү орто анал үөрэхтэргэ анаан, туспа тэрээһини былааннаабыттара үөрүүлээх.

Орто идэлэргэ миэстэ ордон хаалар түгэнигэр, ханна миэстэ баарын туһунан иһиннэриини Саха сирэ.ру саайтпытыгар таһаарааччыбыт. Онон биһиги саайтпытын кэтии сылдьыҥ.

Саҥа идэлэр

Үөрэх уонна билим министиэристибэтигэр иһитиннэрбиттэринэн, 2025–2026 үөрэх дьылыгар үөрэх федеральнай судаарыстыбаннай ыстандаартынан орто анал идэлээх дьону бэлэмнээһиҥҥэ бу курдук саҥа идэлэр аһыллыбыттар:

• — «тутууга информационнай моделирование» (Дьокуускайдааҕы хомунаалынай-тутуу тиэхиньикума, Намнааҕы тиэхиньикум);
• — «Пилота суох авиационнай систиэмэни (БАС) туһаныы» (Дьокуускайдааҕы инновационнай технология кэллиэһэ);
• — «Мэдиссиинэ тиэхиньикэтин таҥыы, тиэхиньиичэскэй өттүнэн хааччыйыы уонна өрөмүөннээһин» (“Айтыын” сыыппара технологиятын кэллиэһэ);
• — «Көмпүүтэр оонньууларын оҥоруу, ситэриллибит уонна виртуальной реальность» (“Айтыын” сыыппара технологиятын кэллиэһэ);
• — «Анимация уонна анимационнай киинэ (көрүҥнэринэн)» (“Айар Уустар” креативнай индустрия кэллиэһэ);
• — «Киинэни уонна тэлэбиидэнньэ оҥорон таһаарыылара (көрүҥнэринэн)» (“Айар уустар” креативнай индустрия кэллиэһэ);
• — «Оҥоһуу өй технологиятын туһанан быһаарыыны түмүү (интеграция)” (Синергия сыыппара кэллиэһэ);
• — «Айылҕа комплекстарыгар экология өттүнэн куттал суох буолуута» (Соҕурууҥҥу Саха сирин технологическай кэллиэһэ);
• — «Роботизированнай оҥорон таһаарыыны тиэхиньиичэскэй өттүнэн туһаныы уонна хааччыйыы (салааларынан)» (Соҕурууҥҥу Саха сирин технологическай кэллиэһэ);
• — «Кэрэ сэбэрэлэнии технологията» (Дьокуускайдааҕы өҥө технологическай тиэхиньикума, Нерюнгритааҕы мэдиссиинэ кэллиэһэ);
• — «Мехатроника уонна робототехника (салааларынан)» (Жатай тиэхиньикума).