Ураты хоһооннордоох Удьурҕай

Нам улууһун I Хомустааҕын олохтооҕо Алексей  Михайлович Татаринов-Удьурҕай  1983 с. Нам педагогическай училищетын, 2004 с. СГУ педагогическай институтун бүтэрбитэ. Үөдэй, I Хомустаах оскуолаларыгар 29 сыл черчение, технология учууталынан үлэлээн, бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта.

1985 сылтан хоһоон суруйан саҕалаабыта. “Мин иэйиим сэбирдэх ыһыаҕа”, “Алааһым кустугун дьэргэтиэм”, “Айар абылаҥ аартыга”, “Көмүлүөгүм иннигэр”, “Тылтан тыллар тыллаллар” кинигэлэрдээх. “Отуу уотун” сырдык сыдьаайа” альбом ааптардарыттан биирдэстэрэ. Маны таһынан хоһоонноро аҕыс хомуурунньукка киллэриллибиттэрэ, өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар уонна сурунаалларыгар бэчээттэнэллэр.  Удьурҕай хоһоонноругар 80-тан тахса ырыа айыллан, сорҕото нотаҕа түһэриллэн, “Тэтим”, “Виктория”, “Эҥсиэли” араадьыйаларга ылланаллар.

Алексей Татаринов акрохоһоон  көрүҥүн (хас биирдии устуруока бастакы буукубалара ханнык эрэ тылы эбэтэр этиини үөскэтэллэр)  баһылаан, ааҕааччы кутун-сүрүн тутар, биһирэбилин ылар.

 Сор, дьол уонна дьылҕа түөрэҕэ

Ха С  хардыы  аайытын таабырын…

Ол О ххо көрсүһэр моһолбут

Со Р  аана аһыллан кэлбэтин!

Бу  Д ойду  олоҕор түөрэхпит

Уд Ь уортан ситимин өйдүүбүт,

Дь О л  эрэ биһиэхэ тирэхпит

Кэ Л  эрин үөрүүнэн көрсөбүт!

Ур У кку-хойукку дьарҕаттан

Ту О с  ыраас сайҕанан тахсартан

Кү Н  дьоно эрэллээх буоламмыт,

Кү Н  тэҥэ санана сылдьаммыт

Ал А май  бу күҥҥэ үөрэбит!

Кү Д энтэн күрэнэн куотаары,

Ад Ь ынат тыыннарын кыйдаары,

Ай Ы ыһыт кэлбитин көрсөөрү

Аа Л  луук мас анныгар  турабыт,

Са Ҕ ахпыт сырдыырын көрсөбүт,

Ам А рах бар дьоннуун түмсэбит!

Хо Т уулаах, кыайыылаах тахсарга,

Үр Ү ҥ  күн былааҕын тутарга,

Өр Ө гөй  ырыатын дьиэрэтиэх!

Тө Р үт  сир олоҕун буларга,

Эр Э ллээх түөрэхтээх буоларга,

Ба Ҕ аны толоро  сылдьарга

Эд Э рдиин-эмэнниин турунуох!

Өрөгөй ырыата өрүүтүн дьиэрэйдин!

Хас  Ө ргөс  үҥүүттэн,

Хаа Р ыллар түгэнтэн

Төр  Ө ө бүт алаастаах,

Өрө Г өй ырыалаах

Өлб Ө ппүт-сүппэппит,

Кыа Й таран биэрбэппит!

Бу  т Ы йыс  дойдуттан,

Хаа Р — самыыр анныттан

Хаһ  Ы ытаан-ыһыытаан,

Сах А лар урутаан

Аат Т ана туруохпут,

Был А аҕы уунуохпут!

Күн  Ө ркөн дьонноро,

Күү Р ээни хонноро

Үүт  Ү ллэр быйаҥнаах,

Үүн Ү үлээх алаастаах

Кэх Т эри билимиэх,

Бу к Ү нтэн кэхтимиэх,

Хаа Н — хааҥҥа киирсиһиэх!

Күн- Д ьыл дьыбарын да,

Бу  д Ь ыл өксүөнүн да

Илб И һин ааһыахпыт,

Эст Э рин быыһыахпыт!

Ол  э Р э  тирэхпит,

Сүр Э ххэ эрэлбит

Куо Й аҕа эргийэр,

Сии Д эҕэ сиксиллэр

Сир  И итин иһигэр,

Күө Н  көрсөр түбүгэр.

Сүрэҕим тэбэрин тухары

Эмиэ С үрэҕим бааргын биллэрдиҥ,

Сүр к Ү үскэ тэбэҥҥин соһуттуҥ…

Оо, сү Р эҕим барахсан бааргыттан,

Эн эр Э  күннэтэ тэбэргиттэн

Сыар Ҕ аттан тэбэнэн турардыы,

Күн и И тин саҥардыы көрөрдүү

Мин э М иэ эрчимнээх турабын.

Хас а Т ы миинэммин эр бэрдэ,

Тэти Э нэх күннэтэ, мин эрдэ

Сүүр Б үппүн сүрэҕим билэҕин,

Сүрг Э бин үөрпүккүн билэбин…

Мин э Р э эйиэхэ эрэнэн,

Силб И ктээх күҥҥэ да тирэнэн

Күн а Н нын киэргэтэ сылдьабын…

Хас а Т ыл аайытын сүрэҕим,

Сукк У ллар сүүрүктээх тымырым

Хаан Х арар харгыһын билимэҥ,

Муна А рар турукка кииримэҥ…

Бу си Р гэ көҥүллүк тыыныаҕым,

Сырд Ы  гы күннэтэ көрсүөҕүм.

Ньургуһун-Кэрэ Куо

У Н ньуктаах ус кыһын кэнниттэн

Н Ь ургуһун киэркэйэ өрүттэн

Н У оҕайа астына тылынныаҥ!

Ө Р  күүппүт санаабар сонуннук,

Ү Г үс да чэчиктэн кэрэтик

К У оҕайан кыыс кэрэ намчыгыан!

Ү Һ үйээн кэриэтэ буолбакка,

Т У маны бүрүнэн турбакка

Э Н эрэ сыһыыга сырдыккыан!

И К киэйэх, Нургуһун-Кэрэ Куо

С Э лэһэ-кэпсэтэ түһүөххэ,

О Р гуйар уот куйаас сыламар

С Э ргэхтик күммүтүн көрсүөххэ…

Ү К чү эн Кэрэ Куо аатыран,

У У -нурал олоҕу тупсаран

О О , чахчы олуһун үөрдэҕиэн!

У С  кыһын устата муунтуйбут,

С И ик түһэр өҥ кэмин умнубут

Ү Р гүбүт санаабын уоскуттуоҥ!

О К ко түспүт оҥоһуугунан,

К Э ҕэ уруйдуур тойугунан,

Ы Р ыа күөрэгэй алгыһынан

С Э бэрэлиин тупсан тураҕыан!

Ү С  саха үөрүүтүн үксэтэн,

С И р иэнин  тилийэ киэргэтэн

А М а дуу, санаабыт үрдээтэ,

К Э лэр кэм эрэлэ үөскээтэ,

О Ҕ олуун-уруулуун уоскуйан,

Ч Э чиккэ, эйиэхэ махтанан!

“Манчаары оонньуутун” кыайыылааҕа

(Борис Сдвижковка)

Күм М үт көрөн соһуйда…

Амм А  чулуу ыччата

Ман Н ык күүһү мунньуммут,

Ман Ч аарыга туруммут,

Аал А й былаах күөрэппит,

Амм А сирин аатырпыт

Баа Р даах бастыҥ Боотура,

Хар Ы с үрдүк чулуута!

Орт О дойду олоҕор,

Ойд О р  ойон , дьэ доҕоор!

Хаа Н а  оонньоон, быыппастан,

Тыы Н а  уһаан, урутаан,

Хад Ь ыйталаан, баһыйан,

Тут У м  үрдүк дабайан,

Тул У урдааҕын көрдөрдө,

Бат Т аппатын биллэрдэ,

Чул У улары самнарда,

Күн Н нээх кэмэ күндээрдэ!

Ама К иһи бу күнтэн,

Кыһ Ы л  кылбар күлүмтэн

Амм А  Мичээр Боотура,

Кыа Й ыылааҕа аатыра

Кыл Ы йара астыга,

Быһ Ы й  атах ааттааҕа

Сал Л ан, толлон турбата,

Ала А рыйан хаалбата,

Сан А а хоту хотуута-

Сал Ҕ алыыры кыайыыта

Амм А ларга бэлэҕэ!

БЫҺААРЫЫ:

Алексей Татаринов-Удьурҕай —  Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ,  Нам улууһун “Отуу уота” литература түмсүүтүн салайааччыта, “Туллук хаара” мелодистар, “Алгыс” олоҥхоһуттар түмсүүлэрин чилиэнэ, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна, “Саха-Азия оҕолоро” пуонда стипендиата, «Үөрэнээччилэр билиниилэрэ» аат туһааннааҕа, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, РФ ФС Суударыстыбаннай Дууматын Махтал суругунан наҕараадаламмыта.