Аһаҕас түннүк өлүү ааныгар тэҥнээх…

Сыл ахсын оҕо эмсэҕэлээһиннээх, ардыгар өлүүлээх иэдээн өрөспүүбүлүкэҕэ тахса турар. Халлаан сылыйда даҕаны аһаҕас түннүктэн оҕолор түһэн эмсэҕэлииллэр. Бу көстүү ордук элбэх кыбартыыралаах, үрдүк этээстээх дьиэлэрдээх сирдэргэ тахсар. Статистика төһө оҕо түннүктэн түһэн эчэйэн суорума суолламмытын көрдөрөр, оттон төһө оҕо инбэлиит буолбутун туһунан ханна да суруллубат. Оҕо сэрэхтээх буолуутун кыһалҕата олус улахан. Тоҕо кэлиҥҥи кэмҥэ бу көстүү аһары дэлэйдэ? Сүрүн төрүөт — таас дьиэлэр аныгы улахан түннүктэрэ буолаллар. Урукку КПД, хрущевка дьиэлэр түннүктэрэ кыра бордууһуналаах буоллаҕына, билигин эркин саҕа түннүктэр биир тутааҕы эрийэ туттуҥ да, нэлэс гыналлар. Онуоха үгүс төрөппүт сөрүүн салгыны киллэрээри москитнай сиэккэни тиирэ тардар буолла. Маннык сиэккэни оҕо харысхал курдук өйдөөн тайанаары быстахха былдьанар…

Оҕону соҕотохтуу хаалларымаҥ!

Былырыын Дьокуускай куорат Лермонтов уулуссатын 25 №-дээх дьиэтин 12‑с этээһиттэн оҕо түспүтэ. Таһырдьа турбут дьон оҕону хабаары үмүөрүспүттэрэ. Ол эрээри оҕо барахсан ылбыт эчэйиитэ улаханыттан олохтон туораабыта… Ол курдук, бу сыл бастакы аҥаарыгар Саха сиригэр оҕо эчэйиилээх түөрт түгэн бэлиэтэммит буоллаҕына, от ыйын бастакы нэдиэлэтигэр үс оҕо түннүктэн түспүтэ. От ыйын 5 күнүгэр Покровскайга сэттис этээстэн үс саастаах оҕо түспүтэ, ити кэннэ үс хоноот Дьокуускай куорат Халтурин уулуссатын алтыс этээһиттэн икки саастаах оҕо түспүтэ. Хомойуох иһин, эчэйиитэ улаханыттан оҕо барахсан өлбүтэ. Сотору буолаат Борисовка‑1 оройуонугар бастакы этээстэн эмиэ кыра саастаах оҕо түһэн эчэйии ылбыта. Ааспыт сылга оҕо түннүктэн түһүүлээх уон түгэн бэлиэтэммитэ. Онтон биир оҕо өлбүтэ. Арассыыйаҕа статистика көрдөрөрүнэн, үгүстүк иккититтэн биэһигэр диэри саастаах оҕолор түннүктэн түһэллэр эбит. Хомойуох иһин 30% төрөппүттэр харахтарын далыгар, 70% -на оҕону соҕотохтуу көрүүтэ суох хаалларыы түмүгэр тахсар. От ыйын 17 күнүгэр Камчаткаҕа биэс саастаах оҕо иккис этээс түннүгүттэн сууллубут. Ити эрэ иннинэ Москваҕа биир саастаах оҕо төрдүс этээстэн түспүт.

Оҕолорбутун хайдах харыстыыбыт?

Төрөппүт оҕотун төһө даҕаны үчүгэйдик көрбүтүн иһин, оҕо диэн оҕо. Биирдэ манна, биирдэ онно баар буолар. Оҕону хоско, болкуоҥҥа соҕотохтуу хаалларар олус сэрэхтээх. Тулалыыр эйгэтин саҥа үөрэтэ сылдьар оҕо барыны бары тыытар, арыйар, сабар, хатаастар. Ити кэмҥэ түннүк аанын тутаахтара саамай сэрэхтээхтэр. Оҕо өлүүлээх иэдээннээх түбэлтэлэр кэнниттэн үөһээ этээскэ олорооччулар үгүстүк эрэһиэҥкэлээх түннүк туһунан толкуйдуохтарын сөп. Ол эрээри маннык түннүк тас көстүүтэ куһаҕан. Билигин аныгы кэмҥэ түннүктэр күлүүстэрэ диэн баар. Маннык күлүүстэр тас көстүүтүнэн бэлисипиэт хатыыр торуоска майгынныыр. Түннүгү сэгэттэххэ, тэлэччи аһыллыбат гына киһи бэйэтэ көрөн хатыыр. Маны сэргэ, былаастык түннүккэ хатыырдаах тутааҕы ылан олордуохха сөп. Өскөтүн, хатыыр атыылаһар эбэтэр олордор олох кыаллыбат буоллаҕына, түннүк тутааҕын тууран ылар ордук. Ону таһынан, төһө да халлаан сылыйдар, үөнтэн харыстыыр москитнай сиэккэлэри түннүккэ тиирэ тардыы олус сэрэхтээх. Оҕолор сиэккэни харысхал курдук санаан алҕас тайанан былдьаналлар.

Төрөппүттэргэ сүбэ

— Дьиэ, болкуон түннүгүн, аанын хаһан даҕаны аһаҕас хаалларымаҥ.

— Москитнай сиэккэни түннүккэ иилэр буоллахха, хайаан даҕаны түннүк киэҥник аһыллыбат гына торуос күлүүстээх буолуохтаах.

— Түннүк таһыгар оонньуу олорор оҕону соҕотохтуу хаалларымаҥ.

— Оҕону көтөҕөн түннүгүнэн көрдөрүмэҥ, эһиги суоххутуна бэйэтэ тахсаары гыныан сөп.

— Остуолу, олоппоһу, хомуоту түннүк таһыгар уурумаҥ. Оҕо миэбэлинэн салҕанан түннүккэ тахсыан сөп.

— Түннүк сэҥийэтигэр (подоконнигар) элбэх малы, таҥаһы-сабы кыстаамаҥ.

— Үс сааһыттан саҕалаан түннүккэ тахсар сэрэхтээҕин өрүү кэпсии, сэрэтэ сылдьыҥ.

СӨ оҕо быраабын көмүскүүр боломуочунай Туяра Васильева:

— Сыл ахсын сааскы, сайыҥҥы кэмнэргэ Арассыыйа үрдүнэн түннүктэн тыһыынчанан оҕо түһэр. Сүүстэн тахса оҕо суорума суолланар, үгүстэр инбэлиит буолаллар. Ааспыт сылга өрөспүүбүлүкэбитигэр маннык иэдээннээх уон түбэлтэ тахсыбытыттан биир оҕо өлбүтэ. Бу сылга ити хартыына эмиэ хатыланна, түннүктэн түһүү тоҕус түбэлтэтэ бэлиэтэннэ. Онтон икки оҕо өлбүтэ, биир оҕо ыарахан туруктаах сытар. Ити тоҕус оҕоттон сэттэтэ үстэригэр диэри саастаах оҕолор буолаллар. Маннык саастарыгар оҕолор куттанар, сэрэнэр диэни билбэттэр. Өрөспүүбүлүкэбитигэр тахсыбыт түбэлтэлэргэ барытыгар оҕолор түннүккэ иилиллибит москитнай сиэккэҕэ тайанан сууллубуттар. Москитнай сиэккэ оҕолору үөһээттэн сууллалларыгар хайдах да харыстыыр кыаҕа суох. Маннык сиэккэ түннүк сабыылааҕын курдук өйдөбүлү эрэ биэрэр. Түннүгүнэн түспүт оҕолор дьиэ кэргэттэрэ бары үчүгэй ыал ахсааныгар киирэллэр. Кинилэр кыл түгэн иһигэр оҕолорун хаалларбыт кэмнэригэр маннык иэдээннэр тахсыбыттар. Ыам ыйын 10 күнүттэн атырдьах ыйын 31 күнүгэр диэри мин көҕүлээһимминэн «Куттала суох түннүктэр” диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи аахсыйа ыытылла турар. Бары улуустар нэһилиэктэригэр, куорат уокуруктарыгар төрөппүттэргэ өйдөтөр, сэрэтэр үлэлэри олохтоох учаскуобай оҕо быраастарын нөҥүө ыытабыт. Аһаҕас түннүк — оҕоҕо олус сэрэхтээх. Убаастабыллаах төрөппүттэр, өссө төгүл туһаайан этиэм этэ, оҕо баарына хаһан даҕаны түннүккүтүн аһаҕас хаалларымаҥ. Дьиэҕитин салгылатар буоллаххытына, түннүккүт үөһээ эрэ өттүн арыйыҥ. Түннүктэр тутаахтарыгар туспа хатыырдары, анал торуостары иилиҥ. Түннүктэр тэлэччи аһыллыбаттарын курдук тутар, хатыыр удамыр сыаналаах тэрил элбэх. Оҕо олоҕо туохтааҕар даҕаны күндүтүн умнумаҥ.

Тамара, үс оҕо ийэтэ, 34 саастаах:

— Биһиги “Прометей” оройуонугар 14‑с этээскэ олоробут. Дьиэбитигэр 2019 cыллаахха киириэхпититтэн сааскыттан саҕалаан оҕолорбун манаан тахсабын. Сайын аһары итиигэ түннүктэри аһан салгылатар этибит. Оҕолор түннүгүнэн түспүт түбэлтэлэрин саныы-саныы сүрэҕим ыалдьар. Онтон ыла сэрэхэдийэн түннүкпүн тэлэччи олох аспат буолбутум. Онон быйыл кондиционер туруортардыбыт.

Изабелла, 28 саастаах, биир оҕолоох:

— Биһиги биэс этээстээх КПД дьиэҕэ олоробут. Иккис этээскэ баарбыт. Ол да буоллар, оҕом туһугар сэрэхэдийэбин. Сатахха болкуоммут аһаҕас буолан, саалабытыттан болкуоҥҥа тахсар ааны мээнэ арыйбаппыт. Уолчааммыт саамай тииһэр-тааһар кэмэ. Онон өрүү харахпыт далыгар илдьэ сылдьабыт. Оҕолор эчэйиилээх араас сурахтары ааҕа-ааҕа куттанабыт аҕай, москитнай сиэккэ диэн олох туһата суох тэрил быһыылаах, ол кэриэтин киһи харчы мунньунан кондиционер ылынара ордук дии саныыбын.