Аһы хаһааныы саҕаланна… Ханнык ньымалар үчүгэйдэрий?

Халлаан сылыйда даҕаны салгын түһэн, ириэрии буолуута кыһынын болкуоҥҥа, күүлэҕэ, лаабыска турбут аспытын-үөлбүтүн тоҥорор лаардарга, морозильникка көһөрөр сүпсүлгэнигэр түһэбит. Бу кэмҥэ, омуна суох, собо бэрсээччи, чэпчэки сыанаҕа эт-ас атыылааччы ахсаана элбиэн сөп.

Аһы-үөлү сөпкө хаһааныы, харайыы туһунан өрүү суруйабыт, сүбэлиибит. Куорат олохтоохторо дьонтон истибиттэринэн, бэйэлэрин уопуттарынан эти, балыгы сала­пааҥҥа суулуу-суулуу хаһаанар идэлээхтэр. Оттон тыа сирин олохтоохторо мууһааһын диэн былыргы ньыманы табыгас­таахтык тутталлар.

Салгыннаабатар ханнык

Урукку сылларга эти кырбастаан биэрэр өҥө суоҕуна, дьон этин атаҕынан хаһаанар эбит буоллаҕына, билигин барыта кыра куһуоктарынан сылдьар эти биир-биир салапааҥҥа суулуур олус түбүктээх. Оттон кыраламмытынан сылдьар эти мууһуур хантан кыаллыай? Онон үгүстэр ким кэтилиэттээн, ким эри­йэн, бэлимиэн оҥорон күннээҕи түбүктэрин аччаталлар. Эт, балык, арыы салгын амтанын олус түргэнник ылар. Онон арыыны дьон пергамент кумааҕыга суулаан баран салапаанныыр эбит. Төһө да болкуон сабыы­лаах буоллар, сааскы салгын начаас охсор диэн билэбит.

Отон, сугун, хаптаҕас хаһаа­ныллыбыт буоллаҕына, саас буолуута барыанньалаан, эбэтэр блендергэ эрийтэрэн баран салапааҥҥа хаһаанар муода кэлбитэ ыраатта.

Хайдах наардыыбыт, холодильникка батарабыт?

Билигин салапаан, араас быласымаас иһит дэлэй. Онон сүрэх уонна баҕа эрэ наада. Эти кырбастаан, сороҕун эри­йэн баран салапааҥҥа хаптаччы суулаан миэстэ ылбат гына наардаатахха ордук. Уҥуохтаах өттүн  салапааҥҥа суулаан баран туспа мииҥҥэ, торуой, эриллибит эт диэн араар­таан салапаан таһыгар бэлиэтиир хайаан да наада. Оннук бэлиэтээбэтэххэ, ыксалга киһи ынах да убаһа да этин арааран ылымыан сөп.

Саас буолла даҕаны лаар, морозильник сыаната арыый үрдүүр. Наадыйааччы эл­­биир. Аныгы саха ыалыгар лаар да, морозильник да тэҥинэн баара ордук. Ол курдук кыһынын хас сырыы аайы бол­куон аанын арыйан тымныыны аргыппат туһуттан саамай кыра уоту сиир тэрили холбуур ордук. Манныкка дьоҕус лаар барсар. Аһары улахан буоллаҕына, киһи ыксалга түгэххэ түһэн хаалбыт барыанньаны да балыгы да булара уустук буолар. Оттон морозильник үчүгэйэ диэн тус-туспа долбуурдарынан наардыырга уонна сааһылыырга табыгастаах. Дьиэҕэ миэстэ да ылбатынан ордук.

Куһу-хааһы хаһааныы

Хаһаайка эрэ барыта бултанан кэлбит аһы тута дьаһайар солото, бириэмэтэ уонна сэниэтэ суох буолуон сөп. Ол түмүгэр түүлээх хаһааныллыбыт куобах да, кус да саас улахан түбүгү үөскэтиэхтэрин сөп. Кыһын да уһун, барытын сиэхпит дии санаабыттара, олунньуттан салгын түһэн дьону ыксатан барар. Оттон үргэниллибэтэх кус-хаас, куобах этэ хайдах адаарыйбытынан тоҥон морозильникка да, лаарга да миэстэни балачча ылыан сөп. Онон ыксыыр, чэпчэки сыанаҕа атыылыы, кимиэхэ эрэ үҥүлүтэ охсорго ыксаамаҥ. Бултаныллыбыт аһы барытын улахан тааска ириэ­рэн баран биир киэһэ субуо­тунньуктаан үргүүр уонна сүлэр ордук. Саамай судургу ньыма, түүлээх куһу, хааһы сылаас соҕус ууга уган баран ирдэҕинэ үргүүр ордугун тус бэйэм уопуппуттан кэпсиибин. Дьиҥэр, субу бултаныллан кэлбит кус-хаас тутатына үргэммэтэҕинэ, кини түүтэ сыатыгар хам сыстан хаалар. Кэлин үргүүргэ уустуктардаах.

Балыгы хаһааныы

Били кыһыны быһа сиэхпит диэн куулунан хаһааммыт балыктара субу салгыҥҥа оҕус­тарара тирээн кэллэҕинэ, киһи барыта ыксыыр. Бытархай соболорун ыттаах ыалга, бөдөҥнөрүн удамыр сыанаҕа батара сатыыллар. Оттон собону эмиэ эти курдук салапааннаан баран сөпкө харайдахха, кэлэр да күһүҥҥэ диэри киһи сиэн сөп. Улахан балыктары кыс устата сиэбэтэх буоллахха, кинини кыһан сиир уустугурар. Холодильникка сытан амтана уларыйыан сөп. Онон кыһыллыахтаах тоҥунан сиэниллэр балыктары бөрүөккэ, торуойга туттар ордук. Сүрэхтээх ха­­һаайкалар миэстэ ылбатын диэн балыгы уҥуоҕуттан ­ыраастаан, эрийэн туспа салапааннаан хаптаччы тоҥороллор. Биир-икки күн тура тэбинэ аһы сөпкө дьаһайдахха, сааһы, сайыны, күһүн идэһэ кэ­­лиэр диэри киһи аһыыр аһын ха­­һаанар кыахтанар.

Күннээҕи олоххо сүбэлэр

Үлэ үгэнигэр, атын да кыһалҕаларга ыктаран күһүн хаппыыста тууһуох буолан ылбыт кууллаах хаппыыстаҕыт таах хаалан үлүйэн сытар буол­лаҕына, ыксаамаҥ. Салгылыах буолан субу куттуур куул­лаах эккитин ириэрэн, эри­йэн киһи голубцы оҥостуон сөп. Хаппыыста да быраҕыллыбат, эт да элбэх миэстэни ылбакка, оннун булар. Үлүйбүт хаппыыс­та лииһиттэн олус бэртээхэй голубцылар тахсаллар. Ыксаллаах кэмҥэ түргэнник ас астана охсорго эрдэ бэлэмнэммит хаппыыстаҕа сууламмыт эт, бэлимиэн, кэтилиэт өрүһү­йэрин үгүс хаһаайкалар бэркэ билэллэр.

Аймах дьахтарым онноо­ҕор ыксаллаах кэмҥэ диэн бурдук ас астаан, балык ыһаа­рылаан тоҥорорун биһирии көрбүтүм. Ыксаллаах кэмҥэ ыалдьыт кэллэҕинэ, кини лаарыттан хос­­тоон таһааран ириэ­рэ охсон остуолун тардан кэбиһээччи.

Оттон биһиги сааскы салгынтан өрүһүйүөхтээх аспытын туһаҕа таһааран, сөптөөхтүк хаһааныахтаахпыт.

Валентина Иванова, Дьокуускай:

– Биһиги олунньу саҕаланыытыттан номнуо болкуоммутун дьаһайабыт. Бу кэмҥэ убаһабыт иһэ сууйуллар. Онон түбүкпүт икки төгүл элбиир. Морозильникпыт (NO FROST) функция­лаах, ол эбэтэр эти, балыгы кырыардыбат. Онон салапааннаабакка, морозильник долбуурдарыгар кэчигирэтэн кэбиһэбит. Итинник функцията суох буоллаҕына, эти  куурдан кэбиһэр. Морозильниктарга салапааны туһанар ордук. Кырыарар функциялаах холодильниктарга хаһааныллыбыт эт кууран хаалар, эт өҥө-дьүһүнэ да сүтэр курдук. Дьиҥэр, киһи сыл аайы төһө этинэн, балыгынан кыстыырын син билэр буоллаҕа дии. Онон нуорманы таһынан  хаһаанан баран сатаан сиэбэккэ атыылыы сатыылларын эҥин өйдөөбөппүн. Биһиги оҕолор улааталларын учуоттаан, аспытын-үөлбүтүн хаһаанабыт. Онон кэлэр күһүҥҥэ диэри сиэхтээх эппитин-арыыбытын барытын бу күннэргэ дьаһайыахпыт.

Петр Сергеев, бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор, Дьокуускай:

– Урут тыа сиригэр олорон эппин-аспын барытын муус угуутун саҕана хаһаанарым. Күһүн умуһахпын ыраастаан кэбиһэрим. Билиҥҥи ыччат умуһах хаһан ыраастанарын, муус хаһан угулларын да билбэт буолуохтаах. Болкуонтан киллэрэн морозильникка хаһааныы үлэ буолуо дуо. Дьэ, тыа сиригэр билигин сотору муус ылыыта, угуута, аһы-үөлү дьаһайыы саҕаланыа турдаҕа.