Аһыҥа «атаакалыыр»

“Саха сирэ” хаһыат куруук баччаларга аһыҥаны утары охсуһууга эрдэттэн бэлэмнэнэр туһунан тиэмэни көтөҕөр үгэстээх. Баҕар, сорохтор, хаардаахха тугун эмиэ аһыҥатай диэн сүөргүлүөхтэрин эмиэ сөп. Ол эрээри…

Саха сирин алаастарыгар сүөһү иитэр  дьон аһыҥа туох ороскуоту таһаарарын бэркэ билэллэр. Аһыҥа алаас отун сиэн ото суох хааллыбыт, ытыс сотуннубут  диэн үҥсэргээһин ордук кураан дьылларга иһиллээччи.

Быйыл хаһааҥҥытааҕар даҕаны “аномальнай” кыһын буолан, быйыл сайын аһыҥа өрө турар куттала үөскээбитин туһунан “Известия” суруйбута. Онно 21 эрэгийиэҥҥэ бу үөн тэнийэр куттала баара этиллибитэ. Бу 21 эрэгийиэҥҥэ үксүгэр “көтөр аһыҥалаах” соҕурууҥҥу эрэгийиэннэр киир­сэллэр. Саха сирин төрүт алаас­тарын, ходуһаларын үүнүүтэ үксүн күнтэн-дьылтан тутулуктаах, биир сиргэ  тарҕанар-тэнийэр аһыҥалаах  буолан эмиэ киирсэр кутталлаах диэн ыйыллыбыт.  Ол эбэтэр биһиэ­хэ ЭПВ (экономический порог вредности) өттүнэн ыллахха, 1  кв. м аһыҥа тэнийиитэ ахсаа­нынан 5-тэн элбэх буолан, эмтэнии ирдэнэрин быһыытынан, эмиэ бу аһыҥа тэнийэр кутталлаах  эрэгийиэннэригэр киирсэр эбиппит.

Аһыҥалар сүөһү-сылгы мэччийэр алаастарыгар, оттуур ходуһаларга, тыа хаһаайыстыбатын култуурата ыһыллыбыт бааһыналарыгар кутталы үөскэтэллэр, буортуну оҥороллор. Аһыҥа күүскэ ыстаҕына, Саха сирин ходуһаларыгар от үүнүүтүгэр олус охсуулаах буолар. Ордук “маҥан дьураалаах”  уонна “Сибиирдээҕи” аһыҥалар таһаарар содуллара улахан.

“Россельхозцентр” ФГБТ Саха сиринээҕи филиалын (сал. А.Данилова) исписэлиистэрэ маннык аһыҥалары фитосанитарнай өттүнэн кэтээн көрүүнү ыыталлар.

Бу тэрилтэ үүнээйини көмүскээһиҥҥэ отделын начаалынньыга Евгений Софронов кэпсииринэн, былырыын 2024 сылга ходуһаларга сааскы-сайыҥҥы-күһүҥҥү чинчи­йии ыытыллыбыт. Ол түмүгэ көрдөрөрүнэн, Бүлүү бөлөх улуустарга кв. м сиргэ аһыҥалар муҥутуур ахсаан­нара 11 тэҥнэспит. Холобура, Ньурба оройуонун Сүлэ нэһилиэгэр 1050 гектарга аһыҥа бииһин ууһа аһыҥа ах­­саанын нуорматын аһарбыта чопчуламмыта.  Ону тэҥэ Ньурбачаан нэһилиэгэр 558 гектарга чинчийэн көрүүгэ
1 кв. м 11 аһыҥа баара бэлиэ­тэммитэ. Сунтаар улууһугар Түбэй Дьаархан нэһилиэгэр муҥутаан элбээбитэ  9 баарын быһаарбыттара.

Эрдэттэн сэрэтэр үлэни ыытыахха

Маннык чинчийиини сир үлэтинэн күүскэ дьарык­танар Өлүөхүмэ оройуонугар  Кыыллаах, Үҥкүр, Улахан Муҥку нэһилиэктэригэр 1380 гектар сиргэ төһө элбэх аһыҥа үөскээбитин кэтээн көрбүттэрэ. Ол курдук, Өлүөхүмэ нэһилиэгэр  кв. м 14 баара биллибит.

– Илин эҥээр  Уус Алдан улууһугар I Хоро нэһилиэгэр аһыҥа элбээбитэ бэлиэ­тэммитэ. Манна 116 гектар­даах сир чинчиллибититтэн  1 кв. м 20 аһыҥа ыспыт. Бу улууска Баатаҕай, Лөгөй, Бэрт  Ууһун, Дүпсүн   нэһилиэктэригэр бу үөннэр ахсааннара нуорманы аһарбыттара быһаарыллыбыта. Мэҥэ Хаҥалас улууһун хоту нэһилиэктэригэр аһыҥа сүрүннээн тэнийбитэ. Доллу нэһилиэгэр 481 гектардаах сири саһарчы  салаабыта биллибитэ. Биһиги туһааннаах исписэлиистэрбит кэтээн көрүүлэринэн, ааспыт сыллаахха бэс ыйын бастакы дэкээдэтигэр төрөөн-үөскээн, хойуутук бэс ыйын үһүс дэкээдэтигэр тэнийбиттэрэ, – диир Евгений Рафаэлович.

Химиичэскэй өттүнэн эмтээһини личииҥкэлэрэ маассабайдык тахсар кэмнэригэр  ыытар көдьүүстээҕин туһунан кини салгыы кэпсээтэ. Бу кэмҥэ 1-тэн 3 диэри саастаах личииҥкэлэр, о.э. кынаттарыгар туруон иннинээҕи кэмнэрэ буолар. Химическэй эмтээһин иэнэ былырыын 2173 гектарга тэҥнэспит.

Бу эмтээһини ыытарга СП 2.2.3670-20 и СанПиН 1.2.3685-21 ирдэбиллэрин тутуһуллуох­тааҕын туһунан кини чопчу­лаата. Ходуһалары-алаастары бу аһыҥалартан көмүскүүргэ “Бу сылга РФ сиригэр-­уотугар туһаныллаллара көҥүллэнэр пестицидтэр уонна агрохимикаттар испииһэктэригэр” олоҕуран препараттары талыллыахтаах эбит.

Онон эмтээһининэн дьарыктаныаххыт иннинэ “Россельхозцентр” ФГБТ Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр филиалын үүнээйини харыстааһыҥҥа оройуон­нардааҕы отделларыттан сүбэлэтэргит наадалаах.

Буортулааччылары кытта охсуһууга интексицидтэри ылыыга сири оҥорооччулартан киирбит сайаапкалары  былааҥ­ҥа олоҕуран толороллор.

Онон аһыҥа өрөспүүбүлүкэ оттуур ходуһаларыгар, үүнээйи­лээх бааһыналарыгар хоромньуну таһаарбатын туһугар эрдэттэн сэрэтэр үлэни ыытыы ирдэнэрин тустаах отдел начаалынньыга Евгений Софронов өссө төгүл тоһоҕо­лоон  бэлиэтээтэ.

Туйаара Шестакова, “Россельхозцентр” ФГБТ Мэҥэ Хаҥа­лас­тааҕы филиалын кылаабынай агронома:

–  Былырыын да, иллэрээ да сыл курааннаабыта. Көһүппэтэх өттүттэн күн-дьыл туруон эмиэ сөп. Онон эрдэттэн бэлэмнэнэн, эми хаһаанар ордук. Быйыл “Тумул” ТХПК аһыҥа эмигэр са­­йаапкалаабыта. Ону тэҥэ Балыктаах, Матта биэрээри сылдьаллар. Сайаапканы олунньу бүтүөр диэри тутуохпут. Былырыын Мэҥэ Хаҥалас хоту өттүгэр аһыҥа элбэх этэ. Чуолаан, Матта, Балыктаах, Төҥүл, Тарат диэки.

Дмитрий Илларионов, Уус Алдан улууһун Дүпсүн  бааһынай хаһаайыстыбатын баһылыга:

– Хайдах сайын буоларын тымтыктанан да көрбөккүн. Тыа хаһаайыстыбатын сирин үлэтэ эмсэҕэлээһини көрсөр зонаҕа киирсэр. Онон эрдэттэн отоойкоҕо олорбот курдук дьаһаныахтаахпыт. “Россельхозцентр” тэрилтэ аһыҥаны эмтиир үчүгэй баҕайы эми аҕалар. Онно хайыы үйэ сайаапка түһэрбитим. Былырыын үөн биллээтин кытта миэстэтигэр тиийэн тута  эмтээн, үчүгэй оҥорбуппут.

Илья Егоров, Ньурба улууһун Октябрьскай нэһилиэгин тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ:

– Былырыын сайын балаһыанньа этэҥҥэ этэ. Биһиэхэ 3-4 сыллааҕыта бу үөн тура сылдьыбыта. Улуус үрдүнэн сүөһүлээх-сылгылаах хаһаайыстыбалар кыстыыр отторун этэҥҥэ булунар туһугар  “Россельхозцентр” тэрилтэттэн бэйэлэрэ эмп сакаастаан ­ылааччылар. Онон эрдэттэн бэлэмнэнэр туһалааҕа чахчы.