Айанньыт Ньурба тыйаатырыгар аараан ааһар

2022 сыллаахха, САССР төрүттэммитэ 100 сылыгар,  Ньурба улууһун эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар улахан  үөрүүлээх түгэн тосхойбута.

Ити сыл Ньурбатааҕы судаарыстыбаннай көһө сылдьар драматическай тыйаатыр өр күүтүүлээх саҥа дьиэтэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга арыллыбыта. Бу күҥҥэ-дьылга диэри артыыстар 1960-с сылларга тутуллубут биир этээстээх, хаарбах дьиэҕэ үлэлээн кэлбиттэрин  Ньурба тыйаатырын айар үлэтигэр  сүгүрүйээччилэр бары билэллэр.

Ньурбатааҕы көһө сылдьар холкуоһунай тыйаатыр тэриллэригэр М.Щепкин аатынан тыйаатыр училищетын  бүтэрбит 17 эдэр ыччат кэлбитэ. Онтон ыла кинилэр өрөспүүбүлүкэ тыйаатырын ускуустубата сайдарыгар тугунан да сыаналаммат улахан кылааттарын киллэрбиттэрэ, “Ньурба тыйаатыра дуо?” диэн  уос номоҕор киирбиттэрэ.

ххх

Ньурба улууһугар сынньана эбэтэр үлэтинэн-хамнаһынан  кэлиэхтээх  киһи  тыйаатыр саҥа уораҕайын (дьол тосхойдоҕуна, өссө биир эмэ испэктээги) көрөр ыра санаалаах  буолар. Ол да иһин, Бүлүү бөлөх  айанын  суолугар турар Ньурба куоракка саҥа дьиэ  салгынын ылаары, артыыстары сирэй көрсөөрү ким эрэ  аараан ааһар, ону сэргэ эрдэттэн былааннаан бүтүн бөлөҕүнэн кэлэллэр.

Тыйаатыр куорат биир киин уулуссатыгар күлүмүрдэс уотунан ыраахтан угуйа-ыҥыра турар. Бэйэтин  тиэргэнигэр сайыҥҥы тыйаатырга анаан оҥоһуллубут туспа сирдээх. Онон куорат олохтоохторо уонна ыалдьыттара сөбүлээн сынньанар сирдэринэн  буолбут.

Аҥаардас кэнники кэмнэри эрэ ыллахха, олунньу 22 күнүгэр Сунтаарга Н.Н.Тарскай кэриэһигэр ыытыллыбыт өрөспүүбүлүкэ таһымнаах көҥүл тустуу чемпионатыгар айаннаан иһэр  Чурапчы улууһун дьоно сылдьан аастылар. Кинилэри Болтоҥо, Чыаппара, Чурапчы нэһилиэктэрин биир дойдулаахтара, уус-уран салайааччы Юрий Макаров, артыыстар Майя Слепцова, Дмитрий Слепцов көрүстүлэр.

Биһиги эмиэ тыйаатырга  ыалдьыттааһыммыт олунньу 22 күнүгэр буолуохтаах суруйааччы Василий Шукшин айымньыларынан “Василий кэпсээннэрэ”  испэктээккэ бэлэмнэнии кэмигэр түбэстэ. Испэктээги М.Щепкин училищетын 6-с устуудьуйатын бүтэрбит эдэр артыыс Ефрем Татаринов туруорбут. Тылбааһын литература-дыраама чааһын салайааччы Мария Семенова оҥорбут, сценография —  туруорар чаас сэбиэдиссэйэ Валерий Стручков, худуоһунньук – Дарья Тартакынова, уот-күөс худуоһунньуга — Константин Михайлов.  Манна даҕатан эттэххэ, иллээх-эйэлээх кэлэктиипкэ Щепкин аатынан тыйаатыр училищетын, Ускуустуба Уһук Илиҥҥи институтун, Свердловскайдааҕы тыйаатыр институтун уонна Култуура, ускуустуба Арктикатааҕы судаарыстыбаннай институтун бүтэрбиттэр айа-тута сылдьаллар.

Кэлбит ыалдьыттарга тыйаатыр дириэктэрэ Николай Никитин, уус-уран салайааччы Юрий Макаров үлэлиир уонна артыыстар бэлэмнэнэллэригэр аналлаах тупсаҕай оҥоһуулаах  хостору, саалалары көрдөрдүлэр. Тыйаатыр  250 миэстэлээх улахан, кыра уонна эрэпэтииссийэлиир саалалардаах. Барыта аныгы  тэриллэринэн хааччыллыылаах буолан, артыыстар үлэлииллэригэр, саҥаттан саҥаны айалларыгар-туталларыгар сөптөөх усулуобуйа баар.

СӨ норуодунай артыыската Валентина Николаева  мусуой-саалаҕа хаартысканан быыстапкалары көрдөрө-көрдөрө, тыйаатыр ситиһиилэрин билиһиннэрдэ.  Билиһиннэрии араас сылларга үлэлээбит, улахан кылааттарын киллэрсибит  дьону сырдатыыттан саҕаланна. Өҥө суох, ол эрэн олус хаачыстыбалаах хаартыскалар  оччотооҕу кэмнэри санаттылар. Дириэктэрдэр Александр Габышев, Николай Григорьев,  Иван Иванов-Уйбаан Ороһуунускай, Владимир Адамов, режиссердар Спартак Федотов, Василий Фомин, Спартак Слепцов, Александр Васильевич Титигиров айар үлэлэрин ахтан-санаан аастыбыт.

Артыыс идэтин төрөппүттэриттэн  утумнаан, “артыыс дьиэ кэргэн” аатын сүкпүт  дьиэ кэргэттэри көрдөрөр хаартыскалар  көрөөччү болҕомтотун тардаллар. Ол курдук, Спартак Слепцов, Петр Николаев,   Валентина Николаева, Майя Слепцова, Юрий Макаров дьиэ кэргэттэрэ, оҕолоро, аймах дьонноро артыыс, култуура үлэһитин идэтин ылан үлэлии-хамсыы сылдьалларын биллибит.

Быыстапкаҕа ураты миэстэни Ньурбатааҕы көһө сылдьар судаарыстыбаннай тыйаатырга ананан кэлбит, Москватааҕы Щепкин аатынан тыйаатыр үрдүкү училищетын бүтэрбит “көмүс устуудьуйа” 50 сылынан истиэндэ ылар.

Айар кэлэктиип ситиһиилээхтик  үлэлиирин дойдуга, Сибииргэ, Уһук Илиҥҥэ уонна да атын куораттарга  араас гостуруолларга, бэстибээллэргэ, куонкурустарга ылбыт наҕараадалара, кубоктара  туоһулууллар (мусуойга көрдөрүүгэ туруоруллубуттар).

Тыйаатыр үлэлиир хайысхата киэҥ. Олортон биир улахан ситиһиинэн Ньурба тыйаатыра “Улахан гостуруоллар” федеральнай бырагыраама  испииһэгэр киирбитэ буолар. 2025 сыл балаан ыйыгар  гостуруолларынан атастаһыы чэрчитинэн “Марба” испэктээги көрдөрөрө былааннанар.