Айсен Николаев: «Бүгүн олохторун толук биэрбит буойуттары кэриэстиибит, саныыбыт…»

Убаастабыллаах Саха сирин олохтоохторо! Күндү бэтэрээннэр! Бүгүн, Кэриэстэбил уонна Кутурҕан күнүгэр, биһиги дойдубут устуоруйатыгар ол ыар күнү курутуйан туран саныыбыт.

84 сыл анараа өттүгэр Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаламмыта. Ол курдук, 1941 сыл бэс ыйын 22 күнүгэр биһиги дойдубут кыраныыссатыгар кимэн киирии буолбута — фашистыы Германия сэрии туһунан биллэрбэккэ эрэ Сэбиэскэй Сойууска саба түспүтэ.

Сэбиэскэй Сойууһу утары сэрии бу историяҕа биир саамай кырыктаах быһыынан буолар. Германия уонна кини «үөлээннээхтэрэ» сири-уоту, сир баайын ресурсатын бас билээри эрэ буолбакка, бүтүн Арассыыйа норуотун имири эһэргэ былааннаабыттара.

Биһиги дойдубут Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр 27 мөл. дьонун-сэргэтин сүтэрбитэ.
Уоттаах сэрии маҥнайгы күннэригэр төһө да элбэх сүтүктэммитин үрдүнэн биһиги дойдубут аармыйата Аҕа дойду көмүскэлин туһугар күүскэ туруммута.

Кыһыл аармыйа саллааттарын, моторуостарын, лүөччүктэр уонна танкиистар, пограничнай чаас байыастарын, Бресткэй кириэппэс гарнизоннарын хорсун быһыылара уонна Сэбиэскэй Сойуус бары норуоттарын сомоҕолоһуута — Берлиҥҥэ диэри суолу дьоруойдуу солоон тиийии саҕаланыыта этэ. Бу байыаннай сыллар биһиги аҕаларбыт, эһээлэрбит кыайыы уонна көҥүл буолуу туһугар аан дойдуга кытаанах эр санааланыы, бэйэни толук ууруу тугун ырылхайдык көрдөрбүттэрэ, итэҕэппиттэрэ.
Сэрии саҕаланаатын кытта Саха сирин буойуннара киирсиигэ киирбиттэрэ. Өстөөҕү уотунан офицердар Г.В. Наумов, 5-с аармыйа 193-с стрелковай дивизиятын батальонун хамандыыра И.Ф. Ларионов, танковай взвод хамандыыра, лейтенант Н.Д. Аргунов, танкист, старшай лейтенант Д.Д. Оллонов, пограничник, лейтенант К.Д. Климентов, комсорг, ССРС норуодунай учуутала буолуохтаах М.А. Алексеев, Г.Д. Жегусов, Г. Д. Добрянцев уо.да.а биир дойдулаахтарбыт көрсүбүттэрэ.

Сэрии маҥныйгы күннэригэр Саха сирин тыһыынчанан дьоно Аҕа дойдуну көмүскүү баҕа өттүнэн баралларын байыаннай комиссариакка биллэрбиттэрэ. 1941 сыллаахха от ыйыгар 1820 Саха сирин олохтооҕо Кыһыл аармыйа кэккэтигэр киирбитэ. 1941 сылга Аҕа дойду көмүскэлигэр барыта 17 тыһ. тахса Саха сирин олохтооҕо туруммута.

Биһиги бүгүн дойдубут инникитин туһугар олохторун толук биэрбиттэри кэриэстиибит, саныыбыт. Улуу Кыайыы 80 сылыгар уонна Кэриэстэбил, кутурҕан күнүн иннинэ Волгоград куоракка «Бастионы Памяти» диэн историческай-патриотическай бырайыак чэрчитинэн бастакы мемориал турбута. Бу мемориал Аҕа дойду Улуу сэриитигэр дьоруойдуу охтубуттарга кэриэстэбил уонна биһиги махталбытынан буолар.

Саха сирин дьоно Берлиҥҥэ диэри бойобуой суолу солоспуттара, бэйэлэрин илии баттааһыннарын Рейхстаг эркинигэр хаалларбыттара. 1945 сыллаахха бэс ыйын 24 күнүгэр Кыһыл болуоссакка буолбут Кыайыы параадыгар Саха сирин саллааттара эмиэ кыттыыны ылбыттара.

Мөлүйүөнүнэн ааҕыллар сэриилэспиттэргэ, сэрии хонуутугар охтутубуттарга, концлааҕырдарга эрэйи-муҥу көрбүттэргэ, аччыктааһынтан, ыар олохтон туораабыттары сырдык өйдөбүлүнэн санаан ааһарбыт биһигини сомоҕолоһорго уонна дойдубут туһугар эппиэтинэстээх буоларга үөрэтэр. 1945 сыллаахха суоһарыллыбыт фашизм төбөтүн эмиэ өрө көтөхтө. Украинаҕа нацистар хайдах сэлэлии хаамалларын, кинилэр вермахт кириэстээх бронетиэхиньикэлэрэ байыаннай дьайыы толоонугар умайалларын көрөбүт.

Биһиги 1941 сыл бэс ыйын 22 күнүнээҕи уруогу, дьайыыны үчүгэйдик өйдүүбүт. Биһиги ол ыар күнү иккистээн эргилиннэриэхпит суоҕа.  Биһиги норуоппут Аҕа дойдуну көмүскээбиттэри өрүү саныыр, өйдүүр, хаһан да умнуо суоҕа. Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат!

СӨ Ил Дархана А.С. Николаев