Айсен Николаев Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Нуучча тылын күнүнэн эҕэрдэтэ

Саха сирин ытыктабыллаах олохтоохторо!

Саха Өрөспүүбүлүкэтин салалтатын уонна  тус бэйэм ааппыттан Нуучча тылын күнүнэн эҕэрдэлиибин!

Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр 2001 сыллаахха бастакы Бэрэсидьиэн Михаил Ефимович Николаев олохтообут бу бэлиэ күн сыл ахсын бэлиэтэнэр. Бырааһынньык күнэ түбэһиэхчэ буолбатах: бу күн 1711 с. нуучча улуу учуонай-энциклопедиһа, Арассыыйа бастакы академига, лингвист-реформатора, аныгы нуучча литературнай тылын төрүттээбит  Михаил Васильевич Ломоносов күн сирин көрбүтэ. Грамматикаҕа бастакы научнай үлэлэртэн биирдэстэрин бэлэмнээн уонна сөпкө суруйуу нуормаларын олохтоон, Ломоносов нуучча тылын сайдар суолларын торумнаабыта.

Бүгүн нуучча тыла аан дойду саамай бөдөҥ уонна саамай тэнийбит тылларыттан биирдэстэринэн буолар. Бу тылы илдьэ сылдьар киһини аан дойду ханнык баҕарар муннугар көрүөххэ сөп.

Арассыыйа Федерациятын судаарыстыбаннай тыла буолан, нуучча тыла биһиги элбэх национальностаах дойдубут бары норуоттарын култуураларын сайдыытыгар тутаах оруолу ылар уонна уопсастыбаны күүскэ түмүүгэ көмөлөһөр.

Нуучча тыла дорҕооннорун ураты дьүрүскэнинэн, дьүөрэлиилэринэн уонна этигэнинэн аатырар. Биһиги кини эгэлгэ баайынан уонна кэрэтинэн киэн туттабыт. Нуучча тылын сүҥкэн саппааһа киһи саныыр санаатын уонна иэйиитин чопчу уонна ойуулаан этэргэ көмөлөһөр, киһи иэйиитин уонна долгуйуутун хайдах баарынан биэрэн. Улуу литература уонна поэзия тыла – нуучча тыла – үгүс көлүөнэ суруйааччылары, поэттары, учуонайдары уонна композитордары өрө күүрдүбүтэ уонна салгыы өрө күүрдэр. Бу тыл өссө салгыы сайыннын уонна биһигини ураты кэрэтинэн уонна дириҥ ис хоһоонунан байыттын.

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр нуучча тылын уонна уопсайынан тыл эгэлгэтин өйөөһүҥҥэ уонна сайыннарыыга сүҥкэн үлэ ыытыллар. Бүгүн эрэгийиэҥҥэ судаарыстыбаннай уонна дьиҥ таһымнаах тыллары, нуучча тылын киллэрэн туран, чинчийиинэн дьарыктанар өрөспүүбүлүкэ Наукаларын академиятын иһинэн төрөөбүт тыллары үөрэтии, харыстааһын уонна сайыннарыы киинэ ситиһиилээхтик үлэлиир. Судаарыстыбаннай уонна дьиҥ таһымнаах тыллары харыстааһыҥҥа уонна сайыннарыыга судаарыстыба бырагыраамата олоххо киллэриллэр, ол чэрчитинэн уонунан бырайыактар толоруллаллар – ол иһигэр тыллары үөрэтиигэ уонна тэнитиигэ аныгы IT- көҕүлээһиннэр. Өрөспүүбүлүкэ аныгы иһитиннэрэр эйгэҕэ тыллары харыстааһыҥҥа уонна сайыннарыыга сүҥкэн уопуту түмтэ.

Саха сирин олохтоохторо “Тотальный диктант”, “Диктант Победы” , “Большой этнографический диктант”, “Литературный диктант”, ону тэҥэ Нуучча географическай уопсастыбатын норуоттар икки ардыларынааҕы киэҥ хабааннаах “Географический диктант” сырдатар аахсыйаларыгар сыл ахсын көхтөөхтүк кытталлар. Өрөспүүбүлүкэҕэ маннык тэрээһиннэри ыытыы, ол иһигэр нуучча тылын өйүүргэ туһуламмыт тэрээһиннэри ыытыы култуура киэҥ эйгэтин бөҕөргөтүүгэ уонна уопсастыбаны сомоҕолооһуҥҥа көмөлөһөр.

Бүгүн нуучча тыла биһиэхэ туруктаах үрдүк статустаах: бу тыл Саха сирин судаарыстыбаннай тылларыттан биирдэстэринэн буолан, өрөспүүбүлүкэ олоҕор-дьаһаҕар, култууратыгар уонна үөрэҕин тиһигэр сүҥкэн оруолу ылар. Бүгүҥҥү бырааһынньык нуучча тыла биһиги норуоппут хардарыта өйдөһөрүгэр уонна култуура баай нэһилиэстибэтин харыстааһыҥҥа дьоһун суолтатын санатар.

Күндү доҕоттор! Бука барыгытыгар ис сүрэхпиттэн чэгиэн доруобуйаны, дьолу-соргуну, нус-хас олоҕу, эйэни уонна бары саҕалааһыннаргытыгар ситиһиилэри баҕарабын! Нуучча тылын кэрэтэ, күүһэ уонна иэйиитэ эһигини сайдыыга сирдээтин!

Айсен Николаев, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана