Айсен Николаев «Комсомольская правда» араадьыйаҕа быһа эпииринэн интервью биэрдэ

Ил Дархан Айсен Николаев бүгүн, ыам ыйын 25 күнүгэр, «Комсомольская правда” араадьыйа (https://radiokp.ru/#) «Устуудьуйа ыалдьыта» бырагырааматыгар быһа эпииринэн интервью биэрдэ. Араадьыйа суруналыыһа Александр Гамов Ил Дарханы Дьокуускай куорат мээрин дуоһунаһыгар үлэлиирин саҕаттан үчүгэйдик билэрин бэлиэтээн туран, Айсен Николаевы кытта өрөспүүбүлүкэҕэ тирээн турар суолталаах кэккэ боппуруостар тула кэпсэттэ.

Манна Ил Дархан Айсен Николаев, бастатан туран, байыаннай эпэрээссийэ саҕаланыаҕыттан, салгыы быстах хомуур биллэриллибитин кэннэ хомуурга ыҥырыллан, баҕа өттүнэн уонна хантарааҕынан Саха сириттэн байыаннай эпэрээссийэҕэ кытта сылдьар буойуттар бойобуой эбээһинэстэрин чиэстээхтик, Аҕа дойдуларыгар үрдүк бэриниилээхтик толоро сылдьалларын бэлиэтээтэ. Салгыы Ил Дархан «Боотур» добровольческай бастакы этэрээт хамандыыра Александр Колесовка «Арассыыйа Дьоруойа» үрдүк аат иҥэриллибитин, Александр байыаннай дьайыы кыттыылааҕын быһыытынан сахалартан бастакынан бу үрдүк наҕарааданы туппутун киэҥ эйгэҕэ араадьыйанан кэпсээтэ.

«Ааспыт сыл балаҕан ыйыгар кытаанах киирсиилэргэ Александр бэйэтин дьиҥнээх дьоруой быһыытынан көрдөрбүтэ, эр хоһуун, хорсун быһыы, бэйэни харыстаммакка киирсии холобурунан буолбута, итиэннэ тус хорсун быһыытынан төрөөбүт өрөспүүбүлүкэтин уонна дойдубут историятыгар бэйэтин аатын үйэлээхтик суруйда. Күн бүгүн Саха сирин уолаттара элбэх дьоруойдуу быһыыны инники кирбиигэ көрдөрөллөр, хорсуннук киирсэллэр, тыйыс, кытаанах усулуобуйаҕа сылдьа үөрүйэхтэрэ, сатабыллаахтара, булугастара, ханнык да ыарахан быһыыттан-майгыттан толлон-чаҕыйан турбаттара үгүстэри сөхтөрөр. Өрөспүүбүлүкэ хас биирдиилэринэн киэн туттар. Биһиги Сахабыт сирэ албан ааттаах снайпердарынан өрүү киэҥник ааттанар: Охлопков, Кульбертинов, Гулеяв, Миронов курдук улуу ааттары ким барыта билэр», — диэтэ Ил Дархан. Салгыы Айсен Николаев Саха сирэ ДНӨ-ҕэ, Кировскай куораты чөлүгэр түһэриигэ элбэх өрүттээх улахан үлэни ыытарын кэпсээтэ.

Нэһилиэнньэ ахсаана улаатар

Быһа эпииринэн интервью кэмигэр Ил Дархан Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр нэһилиэнньэ социальнай көмүскэллээх буолуутугар, доруобуйа харыстабылыгар, олохтоох нэһилиэнньэ ахсаан өттүнэн үүнүүтүн, дьон уһун үйэлэниитин хааччыйар усулуобуйалары тэрийиигэ ыытыллар үлэлэргэ, бу хайысхаҕа туох ситиһиилэр баалларыгар, инники соруктарга тохтоото. Нэһилиэнньэ ахсаана улаата турарын, ахсаан өттүнэн төрөөһүн өлүүнү баһыйарын, хаһааҥҥытааҕар да быйыл оҕо төрөөһүнэ элбэҕин бэлиэтээтэ. Итилэри ыйан туран, Айсен Николаев Саха сирин нэһилиэнньэтин ахсаана быйылгы сылга биир мөлүйүөҥҥэ тиийэр чинчилээҕин туһунан кэпсээтэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ уһун үйэлээх дьон Арассыыйа орто көрдөрүүтүн аһарбытын туһунан этэригэр Айсен Николаев сылга хаста да сүүс саастарын туолбут кырдьаҕастарга «Үйэ саас” ытык бэлиэ туттарылларын бэлиэтээтэ.

Тутуу, тырааныспар, суол-иис боппуруостара…

«Комсомольская правда” араадьыйа (https://radiokp.ru/#) «Устуудьуйа ыалдьыта» бырагырааматыгар маны таһынан Ил Дархан тутууну ыытыы, тырааныспар, суол-иис, электроэнергия уо.д.а. инфраструктураларын сайыннарыы хайысхатыгар бара турар үлэлэргэ тохтоон, өрөспүүбүлүкэ бүгүҥҥү ситиһиилэрин сырдатта. Ол курдук, социальнай суолталаах эбийиэктэри тутууну таһынан, эргэ, хаарбах дьиэлэртэн дьону саҥа дьиэҕэ көһөрүү күүскэ ыытылларын, сорох улуустарга дьону саҥа дьиэҕэ көһөрүү үлэтэ түмүктэммитин, уопсайынан, 2025 сылга дьон толору саҥа дьиэнэн хааччыллара былааннанарын иһитиннэрдэ, бу хайысхаҕа Саха сиригэр
Сергей Вадимович Степашин РФ экс-премьерэ, РФ Тутууга министиэристибэтин Уопсастыбаннай сүбэтин бэрэссэдээтэлин быһыытынан улахан көмөтүн, өйөбүлүн бэлиэтээтэ.
“Саха сирэ эргэ, хаарбах дьиэлэртэн дьону саҥа дьиэҕэ көһөрүүгэ Арассыыйа атын эрэгийиэннэринээҕэр саамай киэҥ далааһыннаах улахан бырагырааманы олоххо киллэрэ сылдьар. Бу национальнай бырагырааманан биһиги 1 мөл. кв. миэтэрэ хаарбах дьиэттэн дьону көрүөхтээхпит. Күн бүгүн биһиги бу былаантан график быһыытынан чуолкайдык 40% толордубут”, — диэтэ Ил Дархан. Быһа эпииргэ 34 тыһыынча киһи 2025 сыл балаҕан ыйыгар диэри бары толору хааччыллыылаах саҥа дьиэлэргэ киириэхтээхтэрин, национальнай бырагыраама салгыы хайаан да үлэлиэхтээҕэр улахан эрэллээҕин туһунан иһитиннэрдэ.

Владимир Сунгоркины кытта

Айсен Николаев «Комсомольская правда» хаһыаты өр кэмҥэ салайбыт ааттаах-суоллаах эрэдээктэр Владимир Сунгоркины кытта Уһук Илин, Саха Сирэ уонна Аартыка сайдыылара тырааныспар, энэргиэтикэ инфраструктурата суох кыаллыбатын, бу хайысхаҕа хамсатыылаах үлэлэр барыахтаахтарын туһунан урут элбэхтэ кэпсэппит кэмнээхтэрин аҕынна. «Владимир Сунгоркин бу боппуруос сэбиэскэй да саҕана, билигин даҕаны быһаарылла илигин бэлиэтээн туран, 2023 эбэтэр 2024 сылга Өлүөнэ муостатын тутууну өйүүр улахан экспедицияны ыытар былааннаах сылдьыбыта, Уһук Илин сайдыытыгар суолталаах инфраструктураны тутууну туруорсан, элбэхтэ тыл этэр этэ. Биһиги ити дьыаланы салгыы туруорсабыт уонна бу боппуруоһу ситиһиэхпит диэн эрэнэбин. Кэнники сылларга федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэ суолларыгар сүҥкэн элбэх үлэлэр бардылар. Үгүс улахан да, кыра да аэропортар уларытыллан, саҥардыллан тутулла тураллар. Дьокуускай, Мииринэй, Нерюнгри, Удачнай портара саҥардыллан тутулла тураллара кэккэ уустуктары үөскэтэр эрээри, түмүгэр сотору дьон айанныырыгар барыта табыгастаах эрэ буолуоҕа. Ааспыт үйэтээҕи тутуулар оннуларыгар аныгылыы тутуллаах олохтоох авиапортар аһыллыахтара”, — диэн кэпсээтэ Айсен Николаев.

Энергетичэскэй инфраструктура

Ил Дархан салгыы энергетичэскэй инфраструктура кыһалҕалаах боппуруоһугар тохтоон, санаатын, көрүүтүн үллэһиннэ. «Кыһалҕата диэн — биһиги өрөспүүбүлүкэбит тырааныспарын, энергетикатын инфраструктурата 60-70 сылларга, муҥутаан кэнники 80 сыллар саҥаларын эргин ССРС экэниэмикэтин ирдэбилин, кыаҕын иһинэн бырайыактаммыта буолар. Ол кэмтэн ыла Саха сирэ сайдыыга улахан ыллар хардыынан өрө нэмийдэ. Өрөспүүбүлүкэ билигин дойдуга саамай түргэнник сайдар иһэр эрэгийиэнинэн буолар. Ааспыт сылга эрэгийиэн баалабай бородууктатын үүнүүтэ 8-тан ордук бырыһыанынан үрдээтэ. Оттон дойдуга ити көрдөрүү саансыйанан сибээстээн 2%-нан намтаата. Ол алмаастан эрэ киирэр барыстан буолбатах – көмүс, чох, ньиэп, гаас уо.д.а. Итинник түргэн үүнүү өссө үрдүк буолуохтаах этэ, өскөтүн тырааныспарбыт уонна энэргиэтикэбит инфраструктурата атахтаабата буоллар”, — диэн кэпсээтэ Айсен Николаев.

Энэргиэтикэ боппуруоһугар ыытыллар үлэлэртэн Ил Дархан билигин тэҥинэн тутулла турар үс энергетическай эбийиэккэ тохтоото. “Бу тутуулар хас биирдиилэрэ 500 мегаваттаахтар, уопсайа, туох да сүҥкэн улахан 1,5 гигаваттка тэҥнэһэр. Аартыкаҕа бырамыысыланнас бырайыактарын олоххо киллэриигэ наадалаах кыра кыамталаах инновационнай аныгы атомнай ыстаансыйа тутулан эрэр. Тырааныспар уонна энэргиэтикэ инфраструктураларын маннык көдьүүстээх алтыһыылара ситиһилиннэҕинэ, Саха сирэ Арассыыйа, ону ааһан аан дойду сайдар орто тэтимнэрин быдан куоһаран сайдарыгар улахан кыаҕы биэриэҕэ”, — диэн бэлиэтээтэ Айсен Николаев.

Түмүк оннугар 

Ил Дархан доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр ыытыллар үлэлэртэн, ситиһиилээхтик үлэлии турар саҥа кииннэртэн Кардиососудистай киин үлэтигэр итиэннэ аан дойду үрдүнэн турбут ковид дьаҥын уодьуганнааһыҥҥа Саха сирин миэдиктэрин күүстээх, бэйэни харыстаммат үлэлэригэр тохтоон кэпсээтэ. “Биһиги дьон балыыһаҕа киирбэтин курдук, кинилэр доруобай, дьоллоох сылдьалларыгар, чэгиэн-чэбдик буоллалларыгар сыалланан үлэлиэхтээхпит”, — диэтэ Айсен Сергеевич.