“Айылҕаны көмүскүүргэ уонна харыстыырга андаҕайабыт”

Өрөспүүбүлүкэ араас улууһуттан икки сүүстэн тахса оҕо “Энергетик” оҕо лааҕырын базатыгар “Саха сирин от күөх пионердара” сүлүөккэ муһунна. Эдэр экологтар хамсааһыннарын, үгэс курдук, АЛРОСА хампаанньа өйүүр уонна үбүлүүр. Сүлүөккэ естественнэй науканан үлүһүйэр үөрэнээччилэр, экология тэрээһиннэрин актыбыыстара уонна көҕүлээччилэрэ кытталлар.

Экологияны сырдатыы боппуруоһа алмаастаах хампаанньа социальнай бэлиитикэтигэр ураты миэстэни ылар. АЛРОСА өрөспүүбүлүкэни кытары экология бырайыактарын олоххо киллэрэр. Бырайыактар сүрүн соруктара — Саха сирин уйан айылҕатын харыстааһын. Маннык бырайыактарга өрөспүүбүлүкэ оскуолаларын үөрэнээччилэрэ эмиэ кытталлар.

Бэс ыйын 16 күнүгэр “Энергетик” оҕо лааҕыра уочараттаах симиэнэтигэр бэйэтин аанын “Саха сирин от күөх пионердарыгар” арыйда. Быйыл сэттис төгүлүн ыытыллар сүлүөккэ 200‑тэн тахса оҕо “Айылҕаны харыстааҥ” диэн тускуллаах сүлүөккэ муһунна. Кинилэри кэрэхсэбиллээх тэрээһиннэр, наука-чинчийэр үлэлэрэ уонна бырайыактары көмүскээһиннэр күүтэллэр.

Сүлүөт — “От күөх Арассыыйа” Бүтүн Арассыыйатааҕы экология хамсааһынын чэрчитинэн эдэр экологтарга үлэлиир былаһаакка. Саха сиригэр эдэр экологтар хамсааһыннарын АЛРОСА хампаанна көхтөөхтүк өйөөбүтэ хайыы үйэ хас да сыл буолла.

Оҕолор сүлүөккэ бэйэлэрин билиилэрин, наука-чинчийэр үлэлэргэ үөрүйэхтэрин көрдөрөллөр, саҥа билиини ылаллар уонна доҕоттордоноллор. Оҕолор бастакы күннэргэ “Пандылар”, “Кыһыл бөрө”, “Хаардаах барстар”, “Уссурия тиигирдэрэ”, “Хара пантералар”, “Үрүҥ эһэлэр” диэн Кыһыл кинигэҕэ киирбит кыыллары чиэстээн ааттаабыт бэйэлэрин этэрээттэрин билиһиннэрдилэр. Оҕолор лааҕыр иһигэр бэйэлэрин “дьиэ кэргэн” этэрээттэринэн ааттаналлар. Бу этэрээттэр бэйэлэрин билиһиннэрдилэр, эдэр экологтар тулалыыр эйгэни харыстыырга уонна ыраастык тутарга, кыра доҕотторго холобур буоларга, кинилэр айылҕаҕа ытыктабыллаахтык сыһыаннаһалларыгар үөрэтэргэ андаҕайдылар. Андаҕар бүппүтүн кэннэ пионердарга экологтар от күөх хаалтыстарын — “От күөх пионердар” бэлиэлэрин туттардылар.

8 тыһыынчаттан тахса “От күөх пионер”

«Эһигини СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтин аатыттан саҥа сезон аһыллыбытынан эҕэрдэлиибин. Бу — “Саха сирин от күөх пионердара” өрөспүүбүлүкэтээҕи сүлүөт хайыы үйэ сэттис сезона. Оччолорго, сэттэ сыл анараа өттүгэр биһиги 50 эрэ оҕолоох уонна икки этэрээттээх этибит. Онтон билигин 200‑тэн тахса оҕо уонна алта этэрээт буоллубут.

Эһиги бу күннэргэ элбэҕи билиэххит, чинчийэр үлэлэрин ыытыаххыт. Эһиги айылҕа, экология боппуруостарыгар кыттыһаргытыгар баҕарабыт уонна инникитин тулалыыр эйгэни харыстыыргытыгар, биһиги уопсай дьыалабытын дьоһуннаахтык салҕыыргытыгар эрэнэбин.

Биһигини, экологтары уонна эдэр экологтары көрсөр тапталлаах лааҕырбытыгар махтанабын. Ону таһынан биһиги эрэллээх бииргэ үлэлэһээччибитигэр — элбэх сылларга биһигини мэлдьи өйүүр АЛРОСА хампаанньаҕа махталбытын этэбит. Бары холбоһон куораппытын, өрөспүүбүлүкэбитин ыраас оҥорорбутугар, айылҕабытын харыстыырбытыгар уонна көмүскүүрбүтүгэр эрэнэбин”, — диэн экология, айылҕа харыстабылын уонна ойуур хаһаайыстыбатын миниистирин бастакы солбуйааччы Дьулустаан Хон үөрүүлээх аһыллыыга эттэ.

Кини бэлиэтээбитинэн, бу хамсааһын сылтан сыл аайы сайдар, уопсайынан ыллахха, өрөспүүбүлүкэҕэ хайыы үйэ 8 тыһыынчаттан тахса “от күөх пионер” баар буолла. Оҕолор экологияны, тулалыыр эйгэни харыстааһын туһунан элбэҕи билэллэр.

Оҕолор икки нэдиэлэ устата кэккэ тэрээһиннэргэ кыттыахтара: бэйэлэрин бырайыактарын билиһиннэриэхтэрэ, өрөспүүбүлүкэ сүрүннүүр учуонайдарын лиэксийэлэрин истиэхтэрэ, айылҕа эйгэтин чинчийэр маастар-кылаастарга кыттыахтара. “От күөх экэниэмикэ” курдук кэрэхсэбиллээх куонкурустартан биирдэстэрин кэмигэр сүлүөт кыттыылаахтара туттулла сылдьыбыт малтан-салтан саҥа оҥоһуктары толкуйдаан бэлэмниэхтээхтэр.

Экология кыһалҕаларыгар кыһаллаллар

«От күөх пионердар” үлэлэрин хайысхата иһитиннэрэр-биллэрэр, сырдатар, патрууллуур, чэбдигирдэр-сынньатар уонна уус-уран ойуулаа-

һын курдук көрүҥнэри хабар. Бу хас биирдии кыттааччы тугу баҕарарынан дьарыктанарыгар көмөлөһүө. Симиэнэ кэмигэр оҕолор элбэх саҥаны, кэрэхсэбиллээҕи, сүрүннээн туһалааҕы билиэхтэрэ.

Күн бастакы аҥаарыгар экология боппуруостарын сырдатар тэрээһиннэр — кэмпириэнсийэлэр, лиэксийэлэр уонна быраактыка дьарыктара тэриллиэхтэрэ. Биһиги оҕолор айылҕаҕа чугас буолалларыгар, айылҕаны харыстыылларыгар уонна лааҕыр ыытар бары дьаһалларыгар көхтөөхтүк кытталларыгар баҕарабыт.

“От күөх пионердар” көхтөөх гражданскай көрүүлээх уонна экология кыһалҕаларыгар кыһаллар дьиҥнээх эдэр экологтарынан буолан тахсаллар”, — диэн Экология министиэристибэтин сүрүн исписэлииһэ Ньургуйаана Гуринова кэпсээтэ.

«Саха сирин от күөх пионердара” — “От күөх Арассыыйа” Бүтүн Арассыыйатааҕы экология хамсааһынын иһинэн оҕо баҕа өттүнэн кыттар экологическай-патриотическай хамсааһына. Хамсааһын естественнэй науканан үлүһүйэр оҕолору, субуотунньуктары, экология хайысхалаах атын аахсыйалары көҕүлээччилэри уонна көхтөөхтүк кыттааччылары түмэр. Кинилэр аахсыйаларга, экология халандаарыгар сөп түбэһэр араас тэрээһиннэргэ кытталлар.

“Саха сирин от күөх пионердара” хамсааһын “От күөх пионердар” Бүтүн Арассыыйатааҕы хамсааһын чэрчитинэн 2017 сыллаахха Экология сылыгар тэриллибитэ.

Хамсааһын кыттааччыларынан өрөспүүбүлүкэ оскуолаларыгар үөрэнэр 8 тыһыынчаттан тахса оҕо буолар. Хамсааһын өрөспүүбүлүкэтээҕи сүлүөтэ, үгэс курдук, Дьокуускай куорат ойуурдаах сиригэр баар оҕолору сынньатар уонна чэбдигирдэр кииннэр баазаларыгар ыытыллар. Ону таһынан сүлүөт тэрээһиннэригэр “От күөх Арассыыйа” Бүтүн Арассыыйатааҕы экология уопсастыбаннай хамсааһынын чилиэннэрэ кытталлар.

АЛРОСА айылҕа харыстабылыгар уонна экологияҕа куттал суох буолуутун боппуруостарыгар улахан болҕомтотун уурар. Онуоха хампаанньа бу сыалга-сорукка сыл аайы 6 миллиартан тахса солкуобайы ыытар. Хампаанньа өйүүр бырайыактарыттан биирдэстэрэ — оҕолор тулалыыр эйгэни таптыырга уонна эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһарга үөрэнэр “Саха сирин от күөх пионердара” сүлүөт. Бырайыак экологияны сайыннарарга, үүнэр көлүөнэни төрөөбүт кыраайдарын айылҕатын үөрэтиигэ сыһыарарга, талааннаах үөрэнээччилэри өйүүргэ хайысхаланар.

Хампаанньаҕа тоһоҕолоон бэлиэтииллэринэн, экология хамсааһына тулалыыр эйгэҕэ убаастабылы уонна харыстабыллаах сыһыаны оҕолорго иҥэрэрин сэргэ, кинилэргэ төрөөбүт дойдуга тапталы, бэриниилээх сыһыаны иитэр.

Оҕолор сүлүөккэ кыттыбыттарын туһунан

Алексей, Нерюнгри куорат:

— Мин Нерюнгри куораттан кэллим, сэттис кылааһы бүтэрдим. Бырайыагым Нерюнгри оройуонун күөллэригэр ананар. Мин айылҕаны сиһилии үөрэтэбин, бэйэм эспэдииссийэм бөлөҕүн кытары айылҕаҕа сылдьабын.

Мария, Нам сэлиэнньэтэ:

— Мин айылҕаҕа, ойуурга сылдьарбын сөбүлүүбүн. Төрөппүттэрбин кытары отон арааһын, тэллэйи хомуйабыт. Атыттар эмиэ биһиги холобурбутун батыһалларын курдук, куруук ойуурбутун, айылҕабытын харыстыахтаахпыт.

Николай, Дьокуускай к.:

— Лааҕырга олус ыраас, оттон атын сиргэ ханнык эмэ бөҕү-сыыһы хайаан да булаҕын. Ханна баҕарар пластик бытыылкалар уонна полиэтилен бакыаттар сыталларын көрөр ордук куһаҕан. Дьон айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһыахтаах, ону бары өйдүөхтээхпит уонна атыттарга кэпсиэхтээхпит.

Айыына, Бэрдьигэстээх с.:

— Мин кымырдаҕастары кэтээн көрөбүн. Кинилэр ойууру ыраастааччыларынан буолаллар. Кымырдаҕастара суох ойуур түргэнник кэхтэр, ол иһин, кинилэр ахсааннара уонна мэлдьи бааллара ойуур экологиятын систиэмэтигэр олус суолталаах.

Андрей ШИЛОВ

суруйуутуттан тылбаас