“Айымньыларым көттүннэр киҥкиниир киэҥ халлааҥҥа…”

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр  норуодунай суруйааччы  Егор Неймохов  төрөөбүтэ 75 сылыгар аналлаах элбэх тэрээһин торумнанан, сыл саҥатыттан тэрээһиннэр ыытыллан барбыттара.

Егор Петрович Неймохов — СӨ норуодунай суруйааччыта, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, П. А. Ойуунускай уонна Саха хомсомуолун, ИДьМ Ф. Э. Дзержинскэй аатынан, Суруналыыстар сойуустарын “Кыһыл көмүс бөрүө” бириэмийэлэрин лауреата.

Томпо улууһун дьоно-сэргэтэ соҕотох норуодунай суруйааччытынан киэн туттар, кини аатын үйэтитэргэ утумнаахтык үлэлиир. Бастакы улахан тэрээһин чэрчитинэн, олунньу 21–24 күннэригэр улуустан 20 киһилээх дэлэгээссийэ “Егор Неймохов айар уонна уопсастыбаннай үлэтин миэстэлэринэн” диэн десаны тэрийдэ. Десант кыттыылаахтара Санкт-Петербург уонна Новгород уобалаһын Старорусскай оройуонугар тиийэн, улахан тэрээһиннэргэ кытыннылар.

Мэҥэ Алдан олохтоохторо суруйааччы кэпсээннэрин “Тэтим” саха араадьыйатыгар ааҕан, өрөспүүбүлүкэ дьонугар иһитиннэрдилэр. Кулун тутар 30 күнүгэр, суруйааччы төрөөбүт күнүгэр Дьокуускай куоракка олорбут, айбыт-туппут дьиэтигэр (Кальвица уулуссатын 9/1) мемориальнай дуоскаҕа сибэкки дьөрбөтүн уурбуттара. Бу күн Мэҥэ Алдаҥҥа суруйааччы айымньыларынан “Кэлин суруйууларым эрэ хаалыахтара” диэн дьүһүйүү-испэктээги көрдөрдүлэр. Манна кини эдэр сааһыттан доҕоро, филология билимин дуоктара Василий Илларионов, улуус кииниттэн ыалдьыттар кытыннылар.

Биир дойдулаахтара, суруйааччы аатын сүгэр түмэл үлэһиттэрэ оскуола үөрэнээччилэригэр кылгас кэпсээннэргэ куонкурус ыыттылар. Муус устар 5 күнүгэр “Неймохов ааҕыылара” научнай-бырактыычаскай кэмпириэнсийэ киэҥ далааһыннаахтык барда. Улуус быйылгы ыһыаҕа Егор Неймоховка ананыаҕа.

“Неймохов ааҕыылара”

“Неймохов ааҕыылара” научнай-бырактыычаскай кэмпириэнсийэ кини төрөөбүт-үөскээбит Томпо улууһун Мэҥэ Алдан нэһилиэгэр 2009 сылтан ыытыллар. Маҥнайгы ааҕыылар Мэҥэ Алдан сэлиэнньэтэ төрүттэммитэ 100 сылыгар анаммыттара. Быйылгы алтыс — суруйааччы төрөөбүтэ 75 сылыгар, улууска биллэриллибит суруйааччы Егор Неймохов сылыгар.

Муус устар 5 күнүгэр Егор Неймохов аатынан Мэҥэ Алданнааҕы уопсай үөрэхтээһин орто оскуолата сарсыардаттан улахан тэрээһин кыттыылаахтарынан уонна ыалдьыттарынан туолла. Кинилэри оскуола дириэктэрэ, СӨ үөрэҕириитин уонна тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Татьяна Ордахова эҕэрдэлээтэ.

Ааҕыыларга Егор Неймохов кэргэнэ Мария Петровна уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһуттан: Валериан Николаев, Лена Филатова-Сыгыйык, Галина Басылайканова-Кэнтик Кыыһа, Ульяна Бурнашева-Уйана, Акулина Иванова-Бээрийэ Кыыһа Хотойук Айгыына, Ирина Харайданова-Сэгэлдьийэ Чээлэй, Надежда Егорова-Намылы сиэксийэлэргэ хайдыһан, эспиэрдэринэн үлэлээтилэр.

Барыта 8 сиэксийэҕэ (“Уус-уран маастарыстыба уонна суруйааччы истиилэ”, “Е. П. Неймохов айымньыларыгар төрөөбүт дойду тиэмэтэ”, “Е. П. Неймохов айымньыларыгар Аҕа дойду Улуу сэриитин тиэмэтэ”, “Е. П. Неймохов айымньыларыгар ХХ үйэ устуоруйаҕа киирбит түгэннэрэ”, “Е. П. Неймохов айымньыларыгар майгы-сигили, таптал уонна доҕордоһуу, успуорт уонна култуура”, “Е. П. Неймохов айымньыларынан эссеҕэ куонкурус”, “Учууталлар айар мастарыскыайдара”, “Е. П. Неймохов айымньыларынан үөрэнээччилэр айар үлэлэрэ”) улуус оскуолаларыттан 99 үөрэнээччи кытынна.

“Кэлин суруйууларым эрэ хаалыахтара ”

СӨ норуодунай суруйааччыта Егор Неймохов литэрэтиирэ үгүс жанрыгар үлэлээбитэ. Аҕа дойду Улуу сэриитин тиэмэтигэр суруллубут элбэх айымньылардаах.

Н. И. Колодезников аатынан Култуура дьиэтин үлэһиттэрэ туруорбут “Кэлин суруйууларым эрэ хаалыахтара” диэн дьүһүйүү-испэктээги научнай-бырактыычаскай кэмпириэнсийэҕэ кэлбит ыалдьыттарга, олохтоохторго анаан иккистээн көрдөрдүлэр. Испэктээккэ үөрэнээччилэрдиин уонна улахан дьоннуун 37 киһи кытынна. Испэктээк сценариһа, режиссера — СӨ култууратын туйгуна Роман Тырахинов, сүрүн көмөлөһөөччү — Күннэй Гладкина.

Оонньообут оҕолор уонна улахан дьон талааннара барыбытын сөхтөрдө. Олохтоохтор да, ыалдьыттар да иккитэ буолбут туруорууну харах уулаах көрдүлэр. Манна Байдам Манасытов (Е. Неймохов) кинигэтин ааҕа сылдьан сыанаҕа киирэн кэлэрэ Егор Петрович уонна кини дьоруойдарын, көрөөччүлэр икки ардыларыгар далаһа, көмө күүс буолла. Б. Манасытов Егор Петровичка олус майгынныыра үгүспүтүн долгутта да, соһутта да.

Туруорааччылар уонна артыыстар көмөлөрүнэн көрөөччүлэр Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр олохтоохтору Хоту дойдуга көһөрүү, Ильмень күөлгэ хааннаах кыргыһыы, Дьоруой Охлопков дьоруойдуу сэриилэһиитин кэмнэригэр, тыыл күннээҕи олоҕор-дьаһаҕар төннөн ыллылар. Уот-күөс, сценография, муусука табыллан таҥыллыбыта туруоруу ис хоһоонун дьиҥнээхтик арыйда. Ону сэргэ артыыстар (омуна суох, тыйаатыр артыыстара да диэххэ сөп) оонньуулара саха киһитэ талаана муҥура суоҕун итэҕэттэ. Култуура дьиэтэ бэйэтэ тыйаатырдаах буоллаҕа диэбиппит, улахан дьон уонна оҕолор бэйэлэрин баҕаларынан кэлэн сонун испэктээккэ кыттыспыттар.

Кинилэргэ элбэх баҕа санаа (ол иһигэр, Дьокуускай куорат көрөөччүлэригэр көрдөрөллөрүгэр) уонна махтал тыллара этилиннилэр.

Мария Неймохова:

— Маннык кэрэ айылҕалаах Мэҥэ Алдан курдук сиргэ хайаан да айар куттаах суруйааччы төрүөхтээх этэ. Егор Петрович оҕо эрдэҕинэ нэһилиэгэр Аҕа дойду Улуу сэриититтэн кэлбит буойуттар, тыылга үлэлээбит хорсун-хоодуот үлэһиттэр бааллара. Онон кинилэргэ иитиллэн патриоттуу тыыннаах улааппыта, кинилэр уобарастарын кэлин айымньыларыгар киллэрбитэ. Кыра оҕо эрдэҕиттэн итинник улахан киһи буоларга өй-санаа, эт-хаан да өттүнэн бэлэмнэммит курдук эбит. Тоҕо диэтэххэ, кини наһаа көрсүө, сэмэй этэ, наар кинигэ ааҕара, туйгуннук үөрэммитэ, оскуола лиидэрэ этэ.

Маннык үрдүк таһымнаах тэрээһиннэри ыытарга СӨ бэрэсидьиэнин дьаһала тахсарыгар сыраларын биэрбит Евгения Михайловаҕа, Юрий Комиссаровка, Олимпиада Колодезниковаҕа, Елена Степановаҕа, Владислав Доллоновка уо. д.а. улаханнык махтанабын. Бэрэсидьиэн дьаһалын биир пууна туола илик — ол уус-уран киинэ уһуллуута.

Антонина Ефремова, Е. П. Неймохов аатынан түмэл үлэһитэ:

— Егор Петрович айар үлэтэ кэпсээнтэн саҕаламмыта. Ол курдук, “Сэргэлээххэ сааскы күн” диэн бастакы кэпсээнин суруйбута. Кэпсээн литература кэрэхсэбиллээх жанра буоларынан, оҕолорго икки бөлөҕүнэн кэпсээн суруйтардыбыт. Билигин оҕо ахсаана да аҕыйаҕынан, элбэҕэ суох үлэ киирдэ. Ол да буоллар, суруйар дьоҕурдаах оҕолор баалларыттан үөрдүбүт. Оттон “Неймохов ааҕыылара” научнай-бырактыычаскай кэмпириэнсийэҕэ 99 оҕо үлэтин истэн үөрдүбүт, сыаналаатыбыт.

Олимпиада Колодезникова, Мэҥэ Алдан баһылыгын солбуйааччы:

— Улууспут уонна нэһилиэкпит дьаһалталара, оскуола, Н. И. Колодезников аатынан Култуура дьиэтин үлэһиттэрэ уонна олохтоохтор туруорсан, Егор Петрович аатын үйэтитиигэ элбэх үлэ барар.

Бүгүн ыытыллыбыт научнай-бырактыычаскай кэмпириэнсийэҕэ суруйааччылар эспиэринэн үлэлээбиккитигэр оскуола салалтата улаханнык махтанна. Кулууппут үлэһиттэрэ көҕүлээн, улахан дьон уонна оҕолор кыттыылаах “Кэлин суруйууларым эрэ хаалыахтара” дьүһүйүү-испэктээк кэнниттэн сыанаҕа тахсан бэйэҕит санааҕытын үллэстибиккититтэн, сыанабыл биэрбиккититтэн олус долгуйдубут.