Александр Захаров: «Тыйаатыр – ыра санаам туолуута»

2023 сыллаахха Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырыгар үлэлии кэлбит кэнники көлүөнэ “щепкинэцтэри” көрөөччүлэр хайыы үйэ үчүгэйдик билэллэр, кинилэри испэктээктэргэ уонна киинэлэргэ куруук кэтэһэллэр.
Тыйаатыр режиссера Сергей Потапов туруорбут “Маастар уонна Маргарита” испэктээгэр Куоска (Бегемот) оруолун чаҕылхайдык оонньообут артыыһы сорохтор өргө диэри кимин таайа сатаатылар, онтон сорохтор тута билэн, ытыстарын тыаһын харыстаабатылар. Кини – тыйаатыр эдэркээн артыыһа Александр Захаров.

-Александр, бастатан туран, ааҕааччыларбытыгар эн кимтэн кииннээххин, хантан хааннааххын билиһиннэриэххэ.
-Мин Мэҥэ Хаҥалас улууһуттан төрүттээхпин. Хорообукка Дмитрий Таас аатынан оскуолаҕа үөрэммитим. Оскуолаҕа сылдьан спортсмен этим, тустуунан дьарыктаммытым. Хараҕа успуорт оскуолатыгар үөрэнэ сылдьыбытым, бииргэ төрөөбүт убайбын кытары тустуунан дьарыктаммыппыт.
Оскуолаҕа «4», «5» сыаналарга үөрэммитим. Ол гынан баран, биир сиргэ олорон көрбөт мэник, көрдөөх-нардаах, элбэх саҥалаах оҕо этим. Аныгылыы тиэрмининэн эттэххэ, гиперактыыбынай оҕо эбиппин. 9-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына идэҕэ туһулуур кэпсэтиигэ оскуолабыт психолога артыыс үөрэҕэр барыахпын сөбүн эппитэ. Учууталларым да: «Клоуннаан, артыыстаан бүт», -– диэннэр, дьарыллан ыларым эмиэ баар буолааччы.
Ийэм Люция Захарова – “Манчаары оонньууларыгар” гиирэ успуордун призера, хотуурунан оту охсууга «Ходуһа хоһууттара» күүлэй икки төгүллээх чөмпүйүөнэ. Төрөппүт аҕам, ат сүүрдээччи Егор Захаров ат сүүрдүүтүгэр кыайан, дивиди аҕалбыта. Ити кэмҥэ дивиди плеер саҥа үөдүйэн эрэр кэмэ этэ. Онно Джеки Чан киинэлэрин көрөн баран, кини курдук буолуохпун баҕарбытым. Оҕолор бары ким Супергерой, ким Человек-паук уо.д.а. буолан оонньууллара, оттон мин Джеки Чаммын дэнэрим. Онтон ким эрэ: «Кини дьоруой буолбатах, кини артыыс», — диэбитигэр санаам түһэн ылбыта. «Чэ, оччоҕо мин артыыс буолар эбиппин» диэн мэник санаалар оҕо сааспар эмиэ бааллара. Ол эрэн, тустуубунан дьарыктана сылдьыбытым. Тустуунан дьарыктанар киһи быһыытынан, «биллэр тустуук буолуом, олимпиадаҕа кыайыам» диэн ыра санаа оҥосторум.
-Оччоҕо артыыс идэтин талар санаа хайдах кэлбитэй?
-Оскуолаҕа сылдьан биирдэ да сыанаҕа тахсыбатах киһибин. Кулуупка кэллэхпинэ: «Бу мэник уол эмиэ кэллэ, барыларын буккуйан кэбиһээри», -– диэччилэр. Дьиҥэр, кулуупка кэлэн дьон барыта ыллыырын, үҥкүүлүүрүн көрөн сөбүлүүр этим.
Оҕоттон эрэ таһынан эниэргийэбин артыыстаан таһаараары буолуо, 9-с кылааһы бүтэрэн баран, Дьокуускайга култуура уонна ускуустуба кэллиэһигэр үөрэнэ кэлбитим. Төрөппүттэрим сааһынан кыра, куоракка сатаан сылдьыа суоҕа диэн харыстыы санаан, ыытыахтарын баҕарбатахтара. Кулууппут дириэктэрэ, чугас ыалбыт Нюрбина Михайловна Брызгалованы көрдөһөммүн, төрөппүттэрбин сөбүлэһиннэрбитэ. Биһиги түөрт бииргэ төрөөбүппүт, биир балтылаахпын. Киирбэтэхпинэ төттөрү оскуолабар үөрэнэ кэлиэм диэн усулуобуйалаах кэлбитим, ол эрэн, «руководитель театрального творчества» идэҕэ киирэн хаалбытым. 4 сыл үөрэммитим. Маастарым Захар Никитин, кураторбыт Августина Окоемова этилэр. Урутаан эттэххэ, билигин Августина Михайловналыын М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка тыйаатыр-устуудьуйалаахпыт, онно бииргэ үлэлиибит.

Бэйэни көрдөнүү…

-Үөрэхпин бүтэрэн баран, 18 эрэ саастаах уол Хаҥалас улууһун Өктөмүгэр оҕо тыйаатырын оскуолатыгар, Чапай, Өктөм уонна Уулаах Аан диэн үс дэриэбинэнэн сылдьан үлэлээбитим. Сыл аҥаара эрэ үлэлээбитим. Үлэбиттэн тохтоон да баран, биир ый Өктөмҥө доҕорбунуун дьиэ түүлэһэн олорбуппут. Успуорпун бырахпатаҕым, уолаттары кытары дьарыктанарым. Кэллиэскэ бииргэ үөрэммит уолаттарбын хомуйан, кэнсиэр тэрийбиттээҕим. Инникитин ханна барыам, тугу гыныам биллибэт курдуга. Билигин санаатахха, бэйэни көрдөнүү кэмэ эбит.
Онтон куоракка кэлэн устудьуон убайбар олорбутум. Аниматорынан үлэлии сатаабытым. Сотору Лоомтукаҕа кулуупка миэстэ тахсыбытыгар ыҥырбыттара. Ол гынан баран, үҥкүүһүт кыыска наадыйбыт этилэр. Доҕорум Виталий Никифоров өйөөн кулуупка ылбыттара. Кыра тойон буола түспүтүм диэн күлэбин ээ. Режиссер үөрэхтээх киһиэхэ саҥаттан саҥа санаалар киирэллэр этэ. Дэриэбинэ дьоно: «Хата эн кэлэҥҥин сэргэхсийдибит» дииллэрэ эдэр үлэһиккэ истэргэ үчүгэй этэ.
Ол сылдьан санааам улахана — «щепкиннэр» хаһан кэлэллэрин ыйыталаһарым. «Эн курдук балаҕан аайы баар сирэйдээх киһини ылбаттар. Ол оннугар Улан Удэҕэ култуура институтугар туттарыс», -– диэн «сиргэ түһэрэн» кэбиһэллэрэ. Кырдьык, биир доҕорбун кытары докумуоннарбытын ыытан, кэтэхтэн эксээмэннэри туттаран түмүкпүтүн кэтэһэ сылдьыбыппыт.
Лоомтукаҕа үлэлии сырыттахпына мас кэрдэргэ эбии үлэни биэрбиттэрэ. Онно мас кэрдэ сырыттахпытына биир күн ардах түспүтэ, дэриэбинэбитигэр уот баран хаалбыта. Аны хамнаһым түспүтэ. Аармыйаҕа сылдьар доҕорум кэргэнин оҕоломмутун балыыһаттан таһаарарга көрдөспүтүн санаан, ардахха баттата-баттата массыына тутаммын куоракка кэлэн хаалбытым. Онон артыыс буолар дьылҕабын ити биир ардахтаах күн быһаарбыта диибин…
Куоракка Никандр Федоровка-Эр Санаа-Ох Хоторго дьиэлэммитим. Онно кэллиэскэ бииргэ үөрэммит уолбут Москваҕа Щепкин аатынан тыйааатыр үрдүкү оскуолатыгар туттарса сылдьарын алҕаска истэн, мин сарсыныгар кинилиин барсааччы буолбутум.
Саха тыйааатырыгар киирэн иһэн оччолорго дириэктэри солбуйааччынан үлэлиир Михаил Михайлович Егоровы көрсө түспүтүм. «Хайдах буоллуҥ, оҕолор эксээмэннэрин нэдиэлэин быһа туттардылар. Бүгүн бүтэһик күннэрэ», -– диэн сэмэлии-сэмэлии дириэктэр Анатолий Николаев кэбиниэтигэр киллэрбитэ. Анатолий Павлович эмиэ: «Бүтэһик күҥҥэ тиийэн кэлэр хайдах буолбут киһигиний?!» диэбитигэр: «Тыаҕа мас кэрдэ сырыттым, алҕас билэммин кэллим», -– диэн хардарбытым. Хамыыһыйаҕа илдьэн хоһоон аахтардылар, ырыа ыллаттылар. Чэ, онно эмиэ көрүдьүөһүм элбэх этэ… Мин дьолбор, миигин ылбыттара…
—Ол аата артыыс буолар аналлааххын уопуттаах дьон билэн ыллахтара. Онтон үөрэнэ сылдьан, «миэнэ буолбатах эбит» диэн санаа биирдэ да киирэн ылбатаҕа дуо?
— Оҕолорбун кытары 2-с кууруска үөрэнэ сырыттахпына бииргэ үөрэнэр Ефрем Татаринов биһиккини полициялар кэлэн уопсайбытыттан аармыйаҕа илдьэ барбыттара (кини билигин Ньурбатааҕы көһө сылдьар судаарыстыбаннай тыйаатырга үлэлиир). Онон Москваҕа сулууспалааабыппыт, манна сулууспалааччылар Саха сириттэн бастакылар этибит.
Сулууспалаан бүтэн кэлэн баран, 3-с кууруска үөрэммэтэх дьон оҕолорбутун ситэр соруктаммыппыт. Тоҕо диэтэххэ, 4-с кууруска тиийбит дьон элбэх дипломнай испэктээги туруоран, бары оруоллаахтар этэ. Арай биһиги биир да испэктээккэ оруола суох хаалбыт этибит. Артыыс оруолунан эрэ олорор, онон оруола суох олус хомолтолоох этэ. Уоту, муусуканы биэрээччинэн, сыана оҥорооччунан сылдьыбыппыт. Онтон оруол былдьаһан, иккис састаабынан ылыҥ диэн көрдөспүппүт. «Уопсайынан, манна тугу гына сылдьабыный?!» диэн санаам түһэн, «тоһуннар тостон» барбытым. Биһиги дьолбутугар, ити кэмҥэ Саха тыйаатыра гостуруоллуу кэлбитэ. Онно Ефим Степанов уонна кэллиэскэ преподавателым, тыйаатыр артыыската Лена Маркова сүбэлэринэн уонна «Ийэбит» диэн ааттыыр кураторбыт Лена Тимофеева өйөбүлүнэн, кыһамньытынан үөрэхпин тохтоппотоҕум. Этэргэ дылы, салгыы «уоппутун уматан, оһохпутун күөдьүппүппүт». Онон оһоҕум умулла илик быһылаах, үһүс сылбын үлэлии сылдьабын.

«Дьылҕа диэн баар»

-Тыйаатырга үлэлии кэлэргитигэр Сергей Потапов «Коркин. Андаҕар» диэн испэктээги туруоруута эһиэхэ улахан табыллыы эбитэ буолуо. Эн, эдэр артыыс, Олимпиада призера Александр Иванов уобараһын арыйар үрдүк эппиэтинэһи сүкпүтүҥ.
-Аан бастаан кэлбиппитигэр эдэр артыыстары өрөспүүбүлүкэ тыйаатырдарыгар анааһын буолбута. Ол кэмҥэ Сергей Потапов ити оруолга ыҥыран, бу тыйаатырга үлэлии хаалбытым. Оруолга ылбатахтара буоллар, баҕар атын тыйаатырга тиийэн олорор буолуом этэ. Дьылҕа итинник оҥорор эбит. Тустуунан дьарыктана сылдьан Олимпиадаҕа барыам диир буоллахпына, испэктээккэ Олимпиадаҕа баран туһуннаҕым дии (Александр Иванов оруолугар). Александр Иванов миэхэ элбэх сүбэни-аманы биэрбитигэр махталлаахпын. Кини: «Тустууккун дии, ыйааһыҥҥын сатаан түһэрэр инигин» диэн, 67 киилэҕэ диэри түһэрэ сылдьыбытым. Ытыктыыр киһибит: «Александр,  маладьыас, ыйааһыҥҥын тута сырыт», — диэбитэ бэйэтэ улахан наҕараадаҕа тэҥнээҕэ.
-Соторутааҕыта аҕай Саха тыйаатыра Поволжье куораттарынан Улахан гостуруолугар Сергей Потапов «Маастар уонна Маргарита» испэктээгин көрдөрдүгүт. Онно ити дойдулар көрөөччүлэриттэн хас да киһи Куоска (Бегемот) оруолун оонньооччуну сэргээбитин билиммитэ истэргэ олус үчүгэй этэ.
-Ити испэктээкпитин Сергей Потаповка аналлаах бэстибээл кэмигэр бэйэбит көрөөччүлэрбитигэр эмиэ көрдөрдүбүт.
-Эн санааҕар, ылбычча киһи өйдүү охсубат испэктээгэр Куоска (Бегемот) кимий-тугуй?

-Оруоллары тыырыыга бастаан миэхэ икки атын оруолу анаабыттара. Онтон эрэпэтииссийэ кэмигэр Куосканы оонньуур эбиккин диэн буолбута. Көҥүл хамсаныылардаах, айарга көҥүл бэриллэр. Уопсайынан, Сергей Станислович куруук толкуйдуурга кыах биэрэр, сыыһа буоллаҕына сыыһа диэн этэр. Бэйэҥ эмиэ санааҕын биллэрэҕин. Наһаа интэриэһинэй оруол, ол иһин уобараспытын мэниктии-мэниктии кэриэтэ айбыппыт. Гримердары, худуоһунньуктары кытары толкуйдаабыппыт. Атын эрэгийиэннэр тыйаатырдарын испэктээктэрин көрдөххө, Бегемот оруолун куоска куоска курдук оҥоро сатыыллар. Биһиэнэ куоска курдук буолбатах, куоска курдук киһи. Билигин квадробердар диэннэр бааллар дии, онно олоҕуран, үтүктэн маннык оҥоруохха сөп эбит диэбиппит. Бегемот кимий? Хара санаалаах да киһи оруолугар син биир кинини кырдьыгын таһаара сатыахтааххын (тыйаатыр тиэрмининэн эттэххэ, катарсис). Кинини бүтэһигэр көрөөччү аһыныахтаах. Мин санаабар, Сергей  Потапов испэктээгэр биһиги куһаҕан дьон буолбатахпыт. Сырдыга суох күлүк суох. Үчүгэй куһаҕана, куһаҕан үчүгэйэ суох буолбат. Куһаҕан баар буоллаҕына, үчүгэй эмиэ баар. Инь уонна Янь курдук.
-Тыйаатыр — эн эдэркээн олоххор?
«Тыйаатыр -– мин олоҕум, тыйаатыра суох олох суох», -– диэн этээччилэр. Оттон миэхэ тыйаатыр – ыра санаам туолуута.
-Кэргэннээххин?
-«Холостой, молодой, озорной» (күлэр).
-Эн курдук эниэргийэлээх киһи өссө туох атын дьарыктааххын?
-Тыйаатырбын сэргэ, «Сэргэлээх уоттара» Култуура киинигэр репетитор-педагогунан үлэлиибин. Уһуйар оҕолорбут соторутааҕыта Казань куоракка Бүтүн Арассыыйатааҕы «Устудьуон сааһа» бэстибээлгэ Кылаан кыайыылаах буолан кэлбиттэринэн, өрөгөйбүт үрдээн сылдьабыт. Култуура тэрээһиннэригэр кыралаан режиссердаан көрөбүн.
Успуорт эйгэтигэр охсуһуу көрүҥүнэн дьарыктанабын. Дьиҥэр, ол артыыска сатабыла суох. Тоҕо диэтэххэ, артыыс сирэйэ-хараҕа, этэ-сиинэ ханан да көҕөрүө суохтаах. Ол гынан баран, успуордунан дьарыктамматахпына, туох эрэ итэҕэс курдук буолар.