Александр Жирков: «Арассыыйа Федерациятын норуоттарын тыллара тэҥҥэ сайдыахтаахтар»

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Жирков Арассыыйаҕа тыл бэлиитикэтигэр саҥа уларыйыылар тустарынан сүбэ мунньах тэрийдэ.

Биллэрин курдук, бу от ыйын 11 күнүгэр Владимир Путин «Арассыыйа Федерациятын тылын судаарыстыбаннай бэлиитикэтин Төрүттэрин бигэргэтии туһунан» диэн ааттаах Ыйааҕа таҕыста. “Бу Ыйаах инникитин балайда өр кэм устатыгар Арассыыйа Федерациятын тылга бэлиитикэтин сүрүннүөҕэ”, — диэтэ мунньаҕы аһарыгар Александр Николаевич. — Онон биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр саҥа Ыйаахха олоҕуран нуучча тылын сэргэ олохтоох омуктар тылларын харыстаһар, үөрэтэр хайысхалары тобулуохтаахпыт, олохсута сатыахтаахпыт”.

Мунньахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Наукаларын академиятын төрөөбүт тыллары үөрэтии, харыстааһын, сайыннарыы киинин салайааччыта Феодосия Габышева, Ил Түмэн хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктар боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева, СӨ үөрэҕириитин уонна билимин миниистирин бастакы солбуйааччы Ньургун Павлов, СӨ култууратын уонна духуобунаһын миниистирин солбуйааччы Мария Турантаева, СӨ тас сибээстэр уонна норуоттар дьыалаларын миниистирин солбуйааччы Татьяна Пяткина, Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтун научнай үлэһитэ Вилюяна Никитина, «Саха тыла 400» уопсастыбаннай хамсааһын тэрийсээччитэ Алла Ноговицына уо. д. а. кыттыыны ыллылар.

Кэнники кэмҥэ Арассыыйаҕа тыл бэлиитикэтигэр улахан уларыйыылар кииртэлээн эрэллэр. Ордук чуолаан Арассыыйа Федерациятын судаарыстыбаннай тылын — нуучча тылын харыстааһыҥҥа, бөҕөргөтүүгэ уонна сайыннарыыга анаммыт уларытыыларга улахан болҕомто ууруллар. Ону сэргэ, Александр Жирков этэринэн, национальнай өрөспүүбүлүкэлэр судаарыстыбаннай тыллара уонна олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктар тыллара мөлтөтүллүбэттэрин федеральнай сокуоннарынан мэктиэлээһин ситэри оҥоһуллара ирдэнэр. Ити үлэни киин былааска эрэ эрэнэн кэбиспэккэ, хас биирдии өрөспүүбүлүкэ, омук бэйэтэ эмиэ кыһаллыахтаах. Ил Түмэн бастакы вице-спикерин көҕүлээһининэн тэриллибит бөлөх ити эйгэҕэ үлэлэһэр соруктаах.

Балайда улахан ырытыһыыны ааста

Ол курдук, соторутааҕыта Судаарыстыбаннай Дуума ылыммыт «Арассыыйа Федерациятын судаарыстыбаннай тылын туһунан” уонна Арассыыйа Федерациятын сорох атын сокуоннарыгар уларытыылары киллэрии туһунан” диэн Федеральнай сокуон бырайыага балайда улахан ырытыһыыны ааста. Бу бырайыакка нуучча тылын (кириллицаны) таһыттан (омук сирдэриттэн) киирэр тыллартан көмүскээһин, нуучча тылын судаарыстыбаннай тыл быһыытынан салгыы бөҕөргөтүү көрүллүбүтэ. Онуоха, кириллицаҕа киирбэт буукубалар (холобур, Саха алпаабытыгар һ, ө, ҕ, ү, ҥ буукубалар, үө дифтонг) туттуллар дьылҕалара чуолкайа суох буолбута. Тиһэҕэр, өрөспүүбүлүкэ, атын да субъектар, тэрилтэлэр туруорсууларынан ити быһыы уларыйан, федеральнай сокуон атын ис хоһооннонон ылыныллара ситиһилиннэ.

Аны билигин Арассыыйаҕа «Арассыыйа Федерациятын норуоттарын тылларын туһунан» диэн биир саҥа сокуон барыла үөскээн эрэр. Федерация таһымыгар бу бырайыак тула буолбут бастакы мунньахтарга Өрөспүүбүлүкэ санаатын Ил Түмэн бастакы вице-спикерэ Арассыыйа сокуону оҥорооччуларыгар тиэрдибитэ. Ол туһунан суруллан турар.

Итинтэн салгыы, А. Н. Жирков салайар бөлөҕө бу соторутааҕыта тахсыбыт РФ Бэрэсидьиэнэ В. В. Путин «Арассыыйа Федерациятын судаарыстыбаннай тылын бэлиитикэтин Төрүттэрин бигэргэтии туһунан» Ыйааҕын субъектар таһымнарыгар олоххо киллэриигэ соруктарыгар, уратыларыгар үлэлэһэр былааннаах. От ыйын 11 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ ыытыллыбыт сүбэ мунньахха бу тула бэйэлэрин санааларын Ф. В. Габышева, Нь. М. Павлов, Т. Н. Пяткина, В. Н. Никитина үллэһиннилэр.

Сүбэ мунньах түмүгүнэн РФ Бэрэсидьиэнин Ыйааҕар сөп түбэһиннэрэн субъект бэйэтин судаарыстыбаннай тылын уонна Саха сиригэр олохтоох хотугу омуктар тылларын харыстаһыыга анаммыт саҥа докумуону оҥорорго, ону бэлэмниир бөлөҕү тэрийэргэ быһаарыы ылынылынна.

Маны таһынан, РФ үөрэҕин миниистирин дьаһалынан национальнай оскуолаҕа төрөөбүт тылы үөрэтии аччатыллыбытын тула сүбэлэһии буолла. Бу тиэмэҕэ үөрэх министиэристибэтин, төрөөбүт тылы үөрэтэр учууталлар кыттыылаах дьүүллэһиини сотору кэминэн тэрийэргэ быһаардылар.

Александр Николаевич төрөөбүт тылы оскуолаҕа үөрэтии чааһын көҕүрэтии туһунан дьаһалы «саарбах бигэргэтиилэргэ олоҕурбут, ордук национальнай өрөспүүбүлүкэлэргэ оҕону төрөөбүт тылынан үөрэтии таһымын улаханнык мөлтөтөр, айгыратар» дьаһалынан уонна норуот, омук дьылҕатыгар тыын суолталаах боппуруостары субъектары кытта сүбэлэспэккэ эрэ ылыныы содулунан ааттаата. Үөскээбит быһыыга-майгыга уталытыллыбат сорук быһыытынан Александр Жирков Өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбата, Ил Түмэн бэйэлэрин этиилэрин РФ туһааннаах тэрилтэлэригэр тиэрдиини, сокуон хараҕынан тустаах туруорсуулары оҥорууну ааттаталаата. Оттон өрөспүүбүлүкэ иһигэр Үөрэх министиэристибэтэ оҕо төрөөбүт тылынан үөрэниитин аччаппат барыйааннардаах үөрэх былааннарын оҥорон оскуолаларга сүбэҕэ таһаарарыгар ыҥырда. “Бу үлэни биһиги үөрэхпит министиэристибэтэ үөһээттэн тугу этэллэрин кэтэһэ сатыы олорбокко, бэйэтэ саҕалаабыта ырааппыт буолуохтаах этэ”, — диэтэ Ил Түмэн бастакы вице-спикерэ. Маны таһынан, бу сотору Москваҕа РФ төрөөбүт тылы үөрэтэр учууталлар сийиэстэрэ буолуохтаах, онно Саха сириттэн кыттар дэлэгээттэр сийиэс түрүбүүнэтиттэн ити санааны тиэрдэллэригэр эттэ.

С. Васильев.