Алексей Еремеев Илин Эҥээр улуустарга үлэлиир

Норуот дьокутааттара алтынньы 27 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ 33-с Федеральнай сокуон иитинэн бэйэбит өрөспүүбүлүкэбитигэр олохтоох бэйэни салайыныы сокуонун барылын киллэрдилэр. Ону сиһилии быһаара, өйдөтө, ис хоһоонун арыйа Ил Түмэн спикерэ Алексей Еремеев салайааччылаах дьокутааттар бөлөхтөрө – Андрей Находкин, Олег Марков, Тихон Скрябин, Арассыыйа үтүөлээх юриһа, судаарыстыбаннай уонна бэлитиичэскэй диэйэтэл Макар Яковлев бүгүн Илин Эҥээр улуустарга айаннаатылар. Бастакы улуус – Мэҥэ Хаҥалас.

Бүлүү бөлөх улуустарынан Ил Түмэн олохтоох бэйэни салайыныы сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев, Ил Дархан сүбэһитэ Игорь Николаев бардылар. Бу туһунан Ил Түмэн пресс-сулууспата суруйар.

Бу буолаары турар пленарнай мунньахха, сэтинньи 26-27 күннэригэр сокуон барыла бастакы ааҕыыга көрүллүөҕэ. Ахсынньы 17 күнүгэр бэрэстэбиитэллээх уорганнар дьокутааттарын үһүс сийиэһэ буолуоҕа, онно 500-тэ тахса делегат кэлэрэ былааннанар.

«Сийиэскэ Мэҥэ Хаҥаластан 40 дьокутаат куоракка бу тэрээһиҥҥэ талыллан киириэхтээх. Онуоха сокуон барылыгар туох этиилээххитин, көннөрүүлээххитин этэр тоҕоостоох түгэн тохсойор. Бастакы ааҕыыга ылыллыбытын кэннэ бэйэҕит уларытыыларгытын, этиилэргитин Ил Түмэҥҥэ киллэриэххитин сөп. Бу көрсүһүү былдьаһыктаах кэмҥэ буола турар. Ил Түмэҥҥэ бүддьүөтү көрүү кэмин үгэнэ, сөбүлэҥ хамыыһыйаларыгар ханнык хайысхаҕа төһө харчыны тыырабыт диэн көрүү буолар. Эмиэ кэлэр пленарнай мунньахха бүддьүөтү ылыныахтаахпыт», – диэн Ил Түмэн спикерэ Алексей Еремеев мунньах саҕаланыытыгар эттэ.

Салгыы Алексей Ильич көрсүһүү сыалын-соругун быһаарда: «Мэҥэ Хаҥаласка кэлбиппит диэн, уопсайа 50-ча дьокутаат илии баттааһыннаах сокуон барыла Ил Түмэҥҥэ көрүллүөхтээх. Ис хоһооно хайдаҕый? 33-с федеральнай сокуон барыла 2021 сыллаахха ахсынньы ыйга кэлбитэ уонна 2022 сыл тохсунньу 10 күнүгэр диэри көрө охсон этиилэргитин ыытыҥ диэн Судаарыстыбаннай Дуума кыһарыйбыта. Ил Түмэн бэйэтин санаатын этиилэргэ тиһэн кэмигэр ыыппыта. Пленарнай мунньахха аҕыс көннөрүүнү киллэрбиппит. Онтон анал байыаннай дьайыы эмискэ саҕаланан, олохтоох бэйэни салайаныыга буолуохтаах уларыта тутуу икки сыл кэриҥэ тохтообута. Онтон былырыын иккис ааҕыытын көрөбүт диэннэр ити үлэ салҕаммыта. Бүтэһигэр диэри муниципальнай реформа дойду үрдүнэн биир таһымнаах барар уонна муниципалитеттарбыт биһиэхэ биир таһымнаах буолаллар диэн этэ. Биһиги этиилэрбитин истибиттэрэ, олох бүтэһиккэ диэри муниципальнай уокурук буолуохтаах диэн, ити санааны ыһыктыбакка олорбуттара. Оннук буолуохтаах да сабаас курдуга. Ол муниципальнай уокурук иһигэр хайдах даҕаны дьаһаныҥ диэн этэ. Ол эбэтэр, холобур, Мэҥэ Хаҥалас муниципальнай уокурук бэйэтэ туспа буолар буоллаҕына, нэһилиэктэригэр администрациялар баар буолаллар, ол аата муниципальнай уокурук аппарата диэн өйдөбүллээх. Баһылыга, муниципальнай тэриллиитэ суох.

Итини сүрүннээн түөрт субъект – Саха сирэ, Татарстан, Башкортостан уонна Красноярскай кыраай утарсыбыта. Манна даҕатан эттэххэ, сотору кэминэн Татарстан Судаарыстыбаннай Сэбиэтиттэн олохтоох бэйэни салайыныыга, төрөөбүт тылга-өскө уопут атастаһа халыҥ састааптаах делегация кэлиэхтээх.

Олох кэнники биһиэхэ утары баран уларытыылары ылыннылар. Бэйэтэ уратылаах, киэҥ нэлэмэн сиргэ-уокка олорор дьон итинник бэйэни салайаныы көрүҥэр үөрэммит буоллаҕына, субъект бэйэтин сокуонунан икки таһымнаах бэйэни салайыныыны хаалларыан сөп диэн туспа нуорманы киллэрбиттэрэ. Ол сокуон ылыллаатын кытта Ил Дарханныын сүбэлэһээт, дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэрбиппит. Икки таһымнаах олохтоох бэйэни салайаныныыны Саха сиригэр хаалларабыт диэбиппит. Барылга сүрүннээн ол сылдьар. Биһиги тугу да өрөспүүбүлүкэҕэ уларыппаппыт – нэһилиэктэр, улуустар олорбуттарын курдук олоруохтара.

Уопсайа Саха сиригэр 445 муниципальнай тэриллии баар: онтон 34 муниципальнай оройуон, икки куораттааҕы уокурук, 48 куораттааҕы уонна 361 сэлиэнньэлэр. Маны барытын оннунан хаалларабыт диэн барылбытыгар суруллан сылдьар.

Билигин саамай ыарырҕатар боппуруоспут диэн, 33-с Федеральнай сокуоҥҥа биир таһымнаах муниципалитет буолар, инньэ гынан, улуустар, нэһилиэктэр боломуочуйалара барыта биир диэн ыйбыттар. 12 боломуочуйаны судаарыстыба муниципалитеттарга биэриэн сөп, өскөтүн бэйэтэ субвенциялаах, үптээх буоллаҕына. Тэҥнээн көрдөххө, урукку 131-с Федеральнай сокуоҥҥа чопчу ыйылла сылдьар – оройуон таһымнаах тэриллиилэр, сэлиэнньэлэр, куораттааҕы уокуруктар маннык боломуочуйалаахтар диэн. Билигин барыта биир буолбут. Уратылаах эрэ субъектарга икки таһымнааҕы хаалларар буоллахтарына, бэйэлэрин сокуоннарынан ону ылыныахха сөбүн туһунан этиллибит.

Сокуоҥҥа быйыл сайыны быһа анал хамыыһыйаны бэлэмнээн үлэлээтибит. «Улаханнык уларытымыахха» диэн түмүккэ кэллибит уонна урукку 131-с Федеральнай сокуон боломуочуйаларынан сиэттэрэн, урукку сокуоннарга тирэҕирэн нэһилиэктэр илдьэ сылдьар боломуочуйаларын илдьэ хаалыахтаахтар диэн түмүккэ кэллибит».

Мунньах кэнниттэн Ил Түмэн спикерэ Алексей Еремеев маннык диэтэ:

– Мэҥэ Хаҥаласка буолбут көрсүһүү түмүгүнэн эттэххэ, дьон сокуон барылын ылынна. Боломуочуйа өттүгэр сүрүн уларыйыылары, олохтоох бэйэни салайыныыны икки таһымнаах хаалларын, үөрэҕирии систиэмэтэ улуустарга хаалыахтааҕын, барылга киирбитинэн улуус, нэһилиэк баһылыктарын саҥа ньыманан талар мэхэньиисимнэри сүрүннээн кэпсэттибит. Мунньах кыттыылаахтарыгар махтанабын. Дьон-сэргэ этиибитин ылынар, сөптөөҕүнэн ааҕар, мэҥэлэр өйдүүллэр диэн санаалаах салгыы айаҥҥа туруннубут.

Норуот итэҕэллээхтэрэ Илин Эҥээр олохтоохторун, дьокутааттарын санааларын, этиилэрин истиэхтэрэ. Оробуочай сырыы Аммаҕа, Тааттаҕа уонна Чурапчыга салҕаныаҕа.

«Бүгүн Саха Өрөспүүбүлүкэтин «Олохтоох бэйэни салайыныы туһунан» сокуонун бырайыагар анаммыт төгүрүк остуолу ыыттыбыт.  Көрсүһүүгэ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев, уопсастыбаннай-консультативнай Сэбиэт чилиэнэ Макар Яковлев, бар дьон дьокутааттара, улууспут дьокутааттара, нэһилиэктэрбит баһылыктара, дьокутааттара кыттыылаах Сокуон бырайыагын дьүүллэстибит. Көрсүһүү кыттыылаахтара ыйытыктарыгар толору хоруй ыллылар, этиилэрин киллэрдилэр. Сокуон барыла бу сылга судаарыстыбаннай мунньах көрүүтүгэр киириэҕэ.  Ытыктабыллаах дьонум-сэргэм, хайа да түгэҥҥэ биһиги омукпут киэҥ көҕүстээҕинэн, ырааҕы ыраҥалыырынан, түмсүүбүтүнэн, үлэни өрө тутан баччаҕа кэллэхпит. Инникитин да үтүө үгэспитин салҕаан тапталлаах дойдубут чэчирии сайдарын туһугар үлэлиэххэ-хамсыахха, үүнэн-сайдан иннибит диэки эрэллээхтик хардыылаан иһиэххэ!»,- диэн мунньах кэнниттэн Мэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыга Дмитрий Тихонов ТГ-ханаалыгар санаатын кытта үллэһиннэ.