Салгыы
Алексей Стручков: «Сүрүн сыалбыт-сорукпут – дьон олоҕо тупсарын туһугар үлэ»

Алексей Стручков: «Сүрүн сыалбыт-сорукпут – дьон олоҕо тупсарын туһугар үлэ»

Ааптар:
22.12.2022, 10:00
Бөлөххө киир:

Бүгүн, ахсынньы 22 күнэ – Энэргиэтиктэр күннэрэ. Бу күн өрөспүүбүлүкэни уотунан, сылааһынан хааччыйар бары энэргиэтиктэр нэһилиэнньэттэн итии-истиҥ тыллардаах үтүөкэннээх эҕэрдэлэри туталлар. Оннук да буолуохтаах, кинилэр бу аам-даам тымныыга барыбытыгар уоту тиэрдэллэр, сылааһынан угуттууллар.

Саха сирин энэргиэтиктэрэ бүгүн идэлээх эрэ күннэрин буол­бакка, өрөспүүбүлүкэбитигэр биир баараҕай «Якутскэнерго» ПАУо тэриллибитэ 60 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтииллэр.

Түгэнинэн туһанан,  бу 60 сыллаах  үбүлүөйдээх күнү, сылы туох ситиһиилээх, туох инники былааннаах көрсөн эрэллэрин туһунан хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Алексей Стручковтуун атах-тэпсэн олорон кэпсэттибит.

Барыта дьон туһугар

– Алексей Александрович, хампаанньа 60 сыл устата Саха сирин эрэллээхтик уотунан эҥкилэ суох хааччы­йан кэллэ. Бүгүҥҥү  күҥҥэ хам­паанньа дойду үрдүнэн биир саамай киэҥ сиринэн-уотунан тайаан сытар нэһилиэнньэни уотунан хааччыйар  уонна биир саамай уһун уот ситимин тыйыс усулуобуйалаах сиргэ-уокка көрөр-истэр.

– 60 сыл диэн бу ханнык баҕарар тэрилтэҕэ улахан саас. Кыратык устуоруйаны сэгэтэн көрөр буоллахха, 1962 сыллаахха  Саха сирин оройуоннааҕы энэргэтиичэскэй  управлениета тэриллибитэ уонна  Саха АССР сиригэр-уотугар киирэр, үлэлии турбут бары эниэргэ-ситими бэйэтин көрүүтүгэр-истиитигэр ылбыта. Маннык хабааннаах кииннээһин түмүгэр, билигин үлэлии турар энэргиэтикэ уонна уот систиэмэтин эбийиэктэрэ баар буолбуттара.

Ону тэҥэ, дойду үрдүнэн аан бастакынан ирбэт тоҥ усулуобу­йатыгар Бүлүүтээҕи ГЭС тутуллара ситиһиллибитэ. Салгыы ГРЭС-1 уонна аныгы, үрдүк технологияларынан сэбилэниллибит оборудованиелардаах, Уһук Илиҥҥи уокурук үрдүнэн тэҥнээҕэ суох ГРЭС-2 тутуллан үлэҕэ киирбиттэрэ.

Бүгүҥҥү күҥҥэ  биһиги 26 тыһыынча км уһуннаах, араас кылаас күүрүүлээх уот ситимин көрөбүт-истэбит. Ол аата өрөспүүбүлүкэ үс гыммыт сирин-уотун хааччыйабыт, итиннэ Саха сирин нэһилиэнньэтин 90 бырыһыана олорор. Саха сирин эниэргэсистиэмэтэ олус киэҥ, улахан. Манна 140 дизельнэй электроыстаансыйа 2 мөлү­йүөн кэриҥэ кв. км иэннээх сири  күнүстэри-түүннэри тохтоло суох уотунан хааччы­йар. 2019 сылтан биһиги хампаанньабыт эниэрги­йэни тиэрдиигэ кууһунан ырыынак хайысхатын ылыста, ол курдук, Саха сиригэр оҥоһуллубут  эниэргийэ Арассыыйа Илиҥҥи холбоһук­таах эниэргэсистиэмэтиттэн туһа­нааччыларга тиэрдиллэр.

Саамай сүрүнэ, биһиги хам­паанньабыт  төһүү күүһүнэн биһиги исписэлиистэрбит буолаллар. Үтүө үгэспит – көлүө­нэлэр ситимнэһиилэрэ. Уопуттаах энэргиэтиктэр эдэр үлэһиттэргэ сүбэ-ама буолан, мунньуммут билиилэриттэн, үөрүйэхтэриттэн бэрсэн кэлэктиип сылтан сыл саҥардыллан иһэр. Дьиэ кэргэнинэн үлэлиир  саамай элбэх династия баарыттан биһиги киэн туттабыт, кинилэри төһө кыалларынан, өйүүбүт уонна саҥа көлүөнэ исписэлиистэр үлэлии кэлэллэриттэн олус үөрэбит.

Сүүнэ бырайыактар

– Ханнык баҕарар улахан хампаанньа инники үлэтин түстүүр былааннаах буолар. Кэлэр сылларга ханнык быра­йыактары олоххо киллэрээри  былааннаатыгыт?

– Чуолаан улахан икки подстанция тутуутун түмүктээн эрэбит. Ол курдук, Сунтаар улууһугар «Химия» уонна Дьокуускайтан чугас “Марха” подстанциялары сотору үлэлэтиэхпит. Бу икки эбийиэк  нэһилиэнньэни эрэллээх эниэргийэнэн хааччыйыахтара.

Сунтаар улууһугар саҥа эби­йиэк үлэҕэ киирбитин түмүгэр,  чааһынай дьиэлэргэ уот ситимин холбуур боппуруос саҥаттан көрүллүөҕэ. Бу кыһалҕа Сунтаар улууһугар эрэ буолбакка, Бүлүү бөлөх улуустарыгар барыларыгар сыһыаннаах. Былаан быһыытынан кэлэр сылтан 6 кВ күүрүүлээх ситимнэри киловольт­ка көһөрүөхпүт уонна чааһынай секторга турар уот баҕаналарын саҥардан уларытыахпыт.

Оттон Марха туһунан этэр буоллахха, саҥа эбийиэк “Хатыҥ Үрэх” уонна “Радиоцентр” подстанцияларыгар өйөбүл буолуоҕа.  Ол аата Марха уонна Жатай олохтоохторун түүннэри-күнүстэри эрэллээх уотунан хааччыйар ситиһиллиэҕэ.

Ону тэҥэ, биһиги Мархаҕа  үөрэтэр-производственнай кииммит  тутуутун иккис түһүмэҕин үмүрүтэн эрэбит. Манна хам­паанньа  исписэлиистэрэ идэлэрин үрдэтиниэхтэрэ, үөрэниэхтэрэ. Киин олохтоох эрэ суолталаах буолбатах, манна атын эрэгийиэннэртэн кэлэн эмиэ үөрэ­ниэхтэрэ. Үөрэх кыһата аныгы үөрэтэр оборудованиеларынан толору хааччыллыылаах, ХИФУ-ны СӨ Үөрэҕин уонна билимин министиэристибэтин кытта үлэлииргэ аналлаах дуогабар­даах. Кииҥҥэ «Якутскэнерго» ПАУо исписэлиистэрэ эрэ буолбакка, ХИФУ уонна орто анал үөрэхтэр тустаах факультеттарын устудьуон­нара быраактыкаларын ааһыахтара, үөрэниэхтэрэ.

12 аныгы подстанция

– «Якутскэнерго» хам­паанньа күн уотун эниэргийэтин туһаныыга инники күөҥҥэ иһэринэн биллэр. Салгыы бу хайысхаҕа туох үлэ ыытылларый?

– Биһиги «Сахаэнерго» диэн аччыгый хампаанньабыт күн уотуттан эниэргийэни оҥорор бырайыагынан хаһыс да сылын дьарыктанар. Ол курдук Саха сирин үрдүнэн күн уотуттан эниэргийэни оҥорор 25 ыс­­таансыйа тутулунна, ол иһигэр тыал көмөтүнэн үлэлиир дизельнэй ыстаансыйа Тиксии бөһүөлэгэр баар. Бу ыстаансыйалар ордук сайыҥҥы кэмнэргэ дизельнэй уматыгы кэмчилииргэ улахан өҥөлөөхтөрүн итэҕэттилэр.

Бырагырааманы олоххо киллэрии 2021 сылтан саҕаланан, 72 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа гибриднэй дэниллэр ыстаансыйалар тутуллан үлэҕэ киириэхтэрэ.

Ааспыт сылга итинник ха­­бааннаах ыстаансыйаны Дьааҥы улууһун Табалаах сэлиэнньэтигэр уонна быйыл Дьааҥы куоракка үлэҕэ киллэртээтилэр. Быйыл балаҕан ыйыгар Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорум ыытыллар кэмигэр Муома улууһугар түөрт ыстаансыйаны үлэлэппиппит. Бу үлэ салҕанар. Ол курдук, үөһэ этэн аһарбытым курдук, кэлэр үс-түөрт сылга 72 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа гибриднэй ыстаансыйалар үлэҕэ киириэхтэрэ. Биһиги бу бырайыак барыта олоххо киирэр түгэнигэр, уматыгы кэмчилээһин тахсыаҕа уонна, саамай сүрүнэ, эрэллээх уотунан нэһилиэнньэни хааччыйарбыт үрдүөҕэ. Ону тэҥэ, уот эниэргийэтин себестоимоһа түһэригэр төһүү күүһүнэн буолуоҕа.

Хапытаалынай өрөмүөн

– Бу сылга өрөмүөннэр ыытылыннылар дуо?

– Бу сылга өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун уотунан уонна итиинэн хааччыйар инниттэн 3 832 мөлүйүөн кВт/ч кыамта­лаах уот эниэргийэтин уонна 2570 тыһыынча Гкал итии эниэргийэтин оҥорон таһаарыахтаахпыт.

Быйыл кыһыҥҥы кэми этэҥҥэ туоруур инниттэн тус­таах бэлэмнэниини барытын толорбуппут. Бүгүҥҥү күҥҥэ бары наадалаах эбийиэктэр штатнай эрэ­сииминэн этэҥҥэ үлэлии тураллар.  Маны ситиһэр инниттэн быйылгы өрөмүөҥҥэ барыта 2,5 млрд солк. укпуппут. Ол курдук, 850 км уһуннаах уот араас күүрүүлээх ситимин өрөмүөннээтибит. Быйылгы бы­­лааммытын 96 килэмиэтиринэн элбэҕи толорору ситистибит. 1805 гектар иэннээх солооһуну ыраастаатыбыт. Мииринэй куоракка «Фабрика-3» диэн подстанцияны саҥардыы үлэтэ ыытыллар. Ону тэҥэ, үс сүрүн оборудова­ниеҕа хапытаалынай уонна 37 генерация эби­йиэгэр  былааннаах өрөмүөннэри ыыттыбыт уонна ититэр ситими тардыы былаанын 100 бырыһыан толордубут.

Алта тыһыынча кэриҥэ туһанааччы

– Быйыл төһө туһа­нааччы холбонно?

– Билиҥҥи туругунан 5688 эбийиэккэ технологическай холбонууну оҥордубут, ол барыта 103 мВт-га тэҥнэһэр. Ол иһин ити сыалга 32 МВА трансформаторнай кыамтаны олоххо киллэрдибит, 200 км кэриҥэ уһуннаах уот ситимин туттубут, ону тэҥэ, уот ситимин эбийиэктэрин саҥардан оҥордубут. Улахан эбийиэктэр истэригэр Нежданинскайдааҕы хайа-байытар кэмбинээт, Аллараа Бэстээх бөһүөлэгэр таһаҕас терминала уонна социальнай ха­­бааннаах улахан тэрил­тэлэр бааллар. Сыл аайы, ортотунан, 7000 кэриҥэ холбонууга са­­йаапка киирбититтэн 6000-тын быһаар­дыбыт. 1000 кэриҥэ сайаап­каны араас төрүөтүнэн олоххо киллэрбэппит, сыыһалара-халтылара элбэх буолан, эһиилги сылга көһөрөргө күһэллэбит.

Электроннай төлөбүр

– Бары билэрбит курдук, Саха сирин киин улуустарын олохтоохторо уот  харчытын «ДЭК» ПАУо-ҕа аны төлүүллэр.

– “РусГидро” бөлөх хампаанньаларын сайыннарарга аналлаах Стратегия чэрчитинэн, Уһук Илиннээҕи эрэгийиэннэргэ баар энэргиэтикэ тэрилтэлэрин үлэлэрин дьаһайыы түһүмэҕинэн «ДЭК» АУо-ҕа бэриллибитэ. Ол курдук, бастакы түһүмэххэ 2018 сылга Нерюнгри уонна Алдан оройуоннара, салгыы 2021 сыл от ыйын 1 күнүттэн киин уонна арҕаа оройуоннар ити тэрилтэ көрүүтүгэр-истиитигэр киирбиттэрэ.

Ол иһин, бырагыраама комплексыгар кэккэ уларыйыылар киирбиттэрин түмүгэр, тиэхиньии­чэскэй өттүнэн сыыһа-халты тахсыталаабыта эрээри, систиэ­мэ этэҥҥэ үлэлиир. Балаҕан ыйыгар Дьокуускай куоракка Биир кэлим расчетнай-иһитиннэрэр киини аһан үлэлэппиппит. Манна аныгы, кыахтаах оборудованиелар туруо­руллубуттарын түмүгэр, тустаах өҥөлөр толоруллар хаачыстыбалара лаппа тубус­та. Онон салгыы систиэмэ үлэтэ этэҥҥэ быһаарыллан, ханнык да бытаарыы, сыыһа-халты тахсыа суоҕа диэн эрэнэбит. Сыыппараҕа көһүү билиҥҥи кэм тулхадыйбат ирдэбилэ. 2020 сылга пандемия саҕаланарын саҕана кытаанах хааччахтааһыннар киирбиттэригэр  хампаанньа  административнай-салайар аппараата ыраах­тан олорон үлэ эрэсиимигэр көспүтэ уонна  төлөбүрү төлүүр пууннар бары сабыллыбыттара. Онон төлөбүр барыта электроннай ньымаҕа көспүтүгэр, сыыппара өҥөтө аҕыс эрэ бырыһыанын ылара тута көстөн кэлбитэ. Ол эбэтэр нэһи­лиэнньэ 92 бырыһыана каассаларга, анал кииннэргэ сылдьара биллибитэ. Кинилэр уһун-унньуктаах уочараттарга тураллара, биһиги үлэһиттэрбитигэр кыыһыраллара. Пандемия электроннай төлөбүрү оҥорууну 30 бырыһыаҥҥа диэри та­­һаарбыта. Билигин бу көрүҥ сайдар, ону «ДЭК» ПАУо сүрүннүүр. Нэһилиэнньэ үөрэнэн эрэр, тоҕо диэтэххэ, электроннай төлөбүр быдан судургу буоллаҕа.

Аны туран, саҥа төлөбүр ньымата сыыһа-халты ааҕар диэн ис хоһоонноох үҥсүүлэр элбэхтик киирэллэр. Маннык түгэҥҥэ хас биирдии сайабылыанньа­лааҕы кытта биирдиилээн быһаарсыы барар. Хас биирдии агентскай дуогабар чэрчитинэн, итинник түгэни быһаарар инниттэн «ДЭК» ПАУо-ны кытта үлэлээн, сөптөөх быһаарыыны ылынабыт.

Уот төлөбүрүгэр ылар иэспит элбэх. Ол курдук иэстээхтэргэ нэһилиэнньэ уонна тэрилтэлэр бааллар. Хас биирдии төлөөбөт абоненнары кытта сокуон чэрчитинэн быһаарсабыт. Бу үлэни күүһүрдэбит, суут көмөтүнэн  иэстээхтэри кытта үлэлиибит.

Төлөммөт иэс диэн тугуй биһиэхэ? Ол курдук, барыспытын ылбаппыт. Барыс быһыытынан киирбит үбүнэн-харчынан биһиги   уматыгы, уот, энэр­гиэтикэ эбийиэк­тэригэр туһаныллар тиэхиньиичэскэй матыры­йааллары атыылаһабыт, үлэһиттэрбитигэр хамнастарын төлүүбүт. Киириэхтээх харчыбыт төлөммөтүттэн сылтаан, бааннартан кирэдьиит ыларга күһэллэбит. Бу олох сөбө  суох быһыыланыы, биһиги итини кытта эйэлэһиэ суох­таахпыт. Онон иэс төлөнүллүөхтээҕин инниттэн сокуон чэрчитинэн үлэлииргэ күһэллэбит.

Социальнай  көҕүлээһини  өйөөһүн

– Бары билэрбит курдук, “Якутскэнерго” ПАУо социальнай көҕүлээһиннэри өрүү өйүүр, бу салҕанар дуо?

– Быйыл реабилитационнай кииннэргэ, доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолорго, Дьокуускайга 10, 2 №-дэрдээх уонна Мииринэйгэ баар орто оскуолаларга, Чернышевскай бөһүөлэктээҕи  «Каскад» спортивнай-чэбдигирдэр комплекска көмөлөстүбүт. «Каскадка» көмөлөһүү үтүө үгэскэ кубулуйда. Бу комплекска биһиги испи­сэлиистэрбит эрэ буолбакка,  олохтоохтор бары дьарыктаналлар. Маны таһынан, биһиги харахтарынан кыайан көрбөттөргө аналлаах бырайыак­таахпыт, кинилэргэ аналлаах кини­гэлэри, бибилэтиэкэлэригэр уонна анал оскуолаларга литературалары бэлэхтиибит. Ону тэҥэ, спортивнай хамаандалары, култуурунай холбоһуктары, уус-­уран кэлэк­тииптэри өрүү өйүүбүт. Инньэ гынан, бу сылга социальнай көҕүлээһиннэргэ уопсайа 24 мөл. кэриҥэ солк. ыыттыбыт.

Үлэбит биир сүрүн хайысхатынан энэргиэтикэ туһунан сырдатыы, өйдөтүү буолар. Биһиги исписэлиистэрбит оскуолалары кэрийэ сылдьан, оҕолорго анаан электричествоттан сэрэхтээх буолуу туһунан кэпсииллэр, өйдөтүү үлэтин ыыталлар.

Быстах хомуурга ыҥырыллыбыттарга көмөлөһүү

– Бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүү­бүлүкэ нэһилиэнньэтэ быстах хомуурга ыҥырыллыбыттарга уонна кинилэр дьиэ кэргэттэригэр  көмөлөһүүгэ биир сомоҕо буолла. Хампаанньа үлэһиттэриттэн инники күөҥҥэ барааччылар бааллара чуолкай.

– «Якутскэнерго» ПАУо бары филиалларыттан уонна аччыгый тэрилтэлэриттэн 100-чэ үлэһиппит быстах хомуурга ыҥырыллыбыта. Хас биирдиилэригэр 200 тыһыынча солк. кээмэйдээх биир кэмнээх көмөнү оҥорор туһунан быһаарыы ылыммыппыт. Ону тэҥэ, кинилэр оҕолоругар матырыйаалынай көмө оҥоһуллан, ый аайы 10-нуу тыһыынча солк. биэрэбит. Саҥа дьыллааҕы бэлэхпит кинилэргэ ураты буолуоҕа.

Миэстэтигэр биһиги исписэ­лиистэрбит быстах хомуурга ыҥырыллыбыттар дьиэ кэргэттэригэр араас хабааннаах көмөнү оҥороллор. Тыа сиригэр олорооч­чуларга уокка оттор мастарын бэлэмнииллэр, муустарын  ылан биэрэн көмөлөһөллөр.

Дьокуускай куоракка хампаанньабыт ыччатын уонна бэтэрээннэрин сэбиэттэрэ араас хабааннаах көмөнү тиһигин быспакка оҥороллор. «РусГидро» бөлөҕүн хампаанньаларыгар аналлаах «Мы – вместе!» диэн аахсыйа чэрчитинэн хомуллубут үп-харчы анал социальнай ­пуондалар нөҥүө быстах хомуурга ыҥырыллыбыт ба­­йыаннайдарга көмө быһыытынан бэриллэр.

Ону тэҥэ, биһиги инники кирбиигэ сылдьар быстах хомуурга ыҥырыллыбыттарга өйөбүлү оҥоробут. «РусГидро» сүрүннээһининэн бары экипировканы, бронежилеттары, наадалаах сириэс­тибэлэри атыыласпыппыт.

Өрөмүөн оруола улахан

– Саха сирин олохтоохторо энэргиэтиктэр халлаан тымныйарын саҕана өрөмүөнү саҕалыыллар уонна уот бэриллиитин хааччахтыыллар диэн өрүү айдаараллар.  Өрөмүөнү тоҕо сылаас кэмнэргэ оҥорботторуй дииллэрэ эмиэ да сөп курдук.

– Биллэн турар, биһиги туһанааччыларбыт этии­лэрин өйдүүбүт. Ол эрээри, кэккэ төрүөттэртэн былааннаах өрөмүөнү кыһын ыытарга күһэллэбит. «Якутскэнерго» көрүүтүгэр-истиитигэр араас күүрүүлээх 26 тыһыынча км уһуннаах уот ситимэ баар. Мантан 30 бырыһыана мөлтөх суоллаах-­иистээх сирдэринэн тайаан субуллар. Итинник сирдэргэ ыарахан ыйааһыннаах анал тиэхиньикэлэрбит кыһын сир тоҥноҕуна эрэ сылдьар кыахтаахтар. Бу бастакы сүрүн төрүөт буолар. Иккиһинэн, технологическай холбонуу боппуруостара эмиэ сүрүн оруолу ылаллар. Ол курдук,  национальнай бырайыактарынан тутуллар социальнай эбийиэктэр, олорор дьиэлэр үгүс өттүгэр сыл бүтүүтэ үлэҕэ киирэллэр. Онон сибээс­тээн, ити тутууларга уот ситимин киллэрэр инниттэн быстах кэмҥэ уоту араарарга күһэллэбит.

Биһиги туһанааччыларбыт этиилэрин өйдүүбүт эрээри, ити энэргиэтиктэртэн тутулуктаммат боппуруостар бааллар. Онон итинник уоту араарыылар, хомо­йуох иһин, буолалларыгар тиийэллэр. Дьон этиитэ элбэҕиттэн сылтаан кыһын халлаан олус тымныйар кэмнэригэр уонна Саҥа дьыллааҕы уһун өрөбүллэргэ уоту араарбат туһунан быһаарыныы ылыммыппыт. Холобур, ахсынньы 30 күнүттэн тохсунньу 8 күнүгэр диэри ханнык да былааннаах үлэ ыытыллыа суохтаах.

Эҕэрдэ

– Түгэнинэн туһанан, Саха сирин ытык-мааны олохтоохторун  кэлэктиибим аатыттан саргылаах Саҥа дьылынан уонна өрөспүүбүлүкэ бары эниэргэтиктэрин идэлээх бырааһынньыкпытынан итиитик-истиҥник эҕэр­дэлиибин. Кэлэр Саҥа дьыл хас биирдиигитигэр кэрэни, инникигэ эрэли, кытаанах доруобуйаны, дьиэ кэргэҥҥитигэр бары үчүгэйи эрэ түстээтин.  Оттон энэр­гиэтиктэргэ үлэбит тохтоло, харгыһа суох этэҥҥэ барарыгар, дьон олоҕо тупсарын, чэпчиирин туһугар саҥаттан саҥа бырайыактары олоххо киллэрэн иһэрбитигэр баҕарабын!

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
Бары сонуннар
Салгыы
12 февраля
  • -35°C
  • Ощущается: -35°Влажность: 75% Скорость ветра: 1 м/с

Сообщить об опечатке

Текст, который будет отправлен нашим редакторам: