Алмааһы хостооһун кэскилэ – чинчийэр үлэ

Бу күннэргэ “Саха сирин бырамыысыланнаһа уонна геологическай чинчийии: 100 сыл нөҥүө” пуорум ыытылынна.

Улахан түһүлгэҕэ Саха сирин Ил Дархана Айсен Николаев геологическай чинчийиини ыытыы өрөспүүбүлүкэ инники дьылҕатыгар улахан оруоллааҕын бэлиэтээн туран, Саха сирэ бүгүн сиртэн хостонор уопсай саппааһын сыанатынан уонна сир баайын бары көрүҥнэринэн Арассыыйаҕа бастакы миэстэҕэ иһэрин бэлиэтээбитэ.

Уонна бырамыысыланнас оҥорон таһаарыытын кээмэйин салгыы хас эмэ төгүл үрдэтэргэ, минеральнай-сырьевой баазаны улаатыннарарга Айсен Николаев эппитэ. Онон федеральнай бүддьүөттэн геологическай-чинчийэр үлэлэри үбүлээһин кээмэйигэр болҕомто ууруллуохтаах.

Пуорум үлэтигэр 100-тэн тахса бөдөҥ хампаанньа салайааччылара уонна эспиэрдэрэ, Арассыыйа уонна Уһук Илин оҥорон  таһаарааччылара уонна биэдэмистибэлэр кытыннылар. Ол курдук, АЛРОСА, Роснедра, Росгеология, Уһук Илини сайыннарыы министиэристибэтэ, РФ Бырамыысыланнаска уонна эргиэҥҥэ, Энэргиэтикэҕэ министиэристибэлэрэ, Колмар, Эльгауголь,  Полиметалл, Полюс Алдан, үрдүк үөрэх кыһаларын ректораттара уо.д.а. түмсүбүттэр.  Кинилэр дойду аныгы экэниэмикэтин сайыннарыыны, омук оҥоһугун солбуйууну,  бырамыысыланнаһы сайыннарыыны, геологическай-чинчийэр үлэни, каадырдары бэлэмнээһини, оҥорон таһаарыыга саҥа ньымалары туһаныыны кэпсэттилэр.

Пуорум чэрчитинэн ыытыллыбыт “Алмааһы хостооһун – салаа кэскилэ уонна сайдыы соруктара, геологияҕа чинчийии” тиэмэҕэ анаммыт сиэссийэни  АЛРОСА кылаабынай геолога Константин Гаранин арыйда. Сиэссийэ кыттыылаахтарын СӨ бырамыысыланнаска уона геологияҕа миниистирэ Максим Терещенко эҕэрдэлээтэ. Алмаас минеральнай-сырьевой баазата уонна ону толоруу стратегията, алмааһы хостооһун сытыы кыһалҕалара, Саха сирин Арктика түөлбэтин алмааһын, алмаас минеральнай-сырьевой баазатын толорууга көрдүүр үлэни тэрийии тула кэпсэттилэр. Спикердэринэн АЛРОСА хампаанньа бэрэстэбиитэллэрэ, “Якутнипроалмаз” институт кылаабынай инженерэ Евгений Коваленко, А.П.Карпинскай аатынан Бүтүн Арассыыйатааҕы научнай-чинчийэр геологическай институт сүрүн исписэлииһэ Сергей Граханов буоллулар.

Кылаабынай геолог Константин Гаранин алмаас минеральнай-сырьевой баазатын уонна оҥорон таһаарыы стратегиятын кэпсээтэ.  Кини Саха сирин хоту өттүгэр, холобура, Анаабырга эҥин тэтимнээх үлэ барарын бэлиэтиир. 2024 с. “Удачнай” туруупкатыгар хостооһун балачча үрдүк кээмэйдээх буолара күүтүллэр. Оттон Мииринэй оройуонугар баар “Мир” кимберлит туруупката аан дойдуга саамай бөдөҥнөрө. 13 сыл устата баайдаах сиргэ хостооһун сир аннынааҕы ньыманан ыытыллыбыта. “Мир” баайдаах сиргэ саҥа руднигы тутуу уон сыл устата олоххо киириэхтээх уонна онуоха сөптөөх инвестиция угуллар. Константин Викторович чопчулаан бэлиэтээбитинэн, АЛРОСА  “Мир” туруупкаҕа геологическай-чинчийэр үлэтин түмүктээбит. Ол түмүгүнэн эттэххэ, алмаас саппааһа 62 мөл. каракка тэҥнэһэр.

“Якутнипроалмаз” институт кылаабынай инженерэ Евгений Коваленко алмааһы хостооһун сытыы кыһалҕаларыгар тохтоото. 50-с сылларга алмааһы хостооһун саҥа атаҕар турбут буоллаҕына, 60-70-с сылларга туруктаах сайдыы барбытын бэлиэтээтэ. Хостооһун экэниэмикэҕэ көдьүүһү биэриитигэр технологическай  процесстар – вентиляция, хонтуруоллуур ситими олоххо киллэрии көмөлөөхтөрүн ыйда. Аһаҕас ньыманан хостонор, автоматизированнай технологиялары, “өйдөөх вентиляциялары” туһанар “Юбилейнай”, сир аннынааҕы хостооһун ыытыллар “Интернациональнай” баайдаах сирдэри ырытта.

“ВСЕГЕИ” тэрилтэ отделын сүрүн исписэлииһэ Сергей Граханов Саха сирин Арктикатын түөлбэтин алмаастаах сирин кыһалҕаларын таарыйда. Бу эбийиэктэри саппааһын кыаҕынан сыаналаата.  Нижнеленскэйгэ “Анаабыр алмаастара” 10 сыл кэриҥэ тиийэр саппаастаах.

Кэскиллээх учаастактар

Алмаас минеральнай-сырьевой баазатын толорууга көрдүүр үлэни тэрийии тиэмэтигэр тустаах хампаанньа Минеральнай-сырьевой баазаҕа управлениетын сабаҕалааһын отделын начаалынньыга Денис Кошкарев санаатын үллэһиннэ.

Кини И.В.Серовтуун бэлэмнээбит дакылаатыгар олоҕуран, алмаастаах оройуоннарынан – Аччыгый Ботуобуйатааҕы, Орто Мархатааҕы, Далдын-Алакитскайдааҕы, Зимнебережнэйдээҕи, Приленскэйдээҕи, Анаабырдааҕы, Муунатааҕы, Ыгыаттатааҕы диэн арааран кэпсээтэ. Холобура, Аччыгый Ботуобуйа иэнинэн кыра эрээри, үрдүк алмаастаах (Интернациональнайга майгынныыр) кэскиллээх  учаастактардаах. Онно көрдөххө, сорохторугар инфраструктурата суох. Холобура, Ыгыаттатааҕыга.    Аччыгый Ботуобуйаҕа лиссиэнсийэ кыаллыбат. Орто Марха оройуонугар хотугулуу-арҕаа диэки кэскиллээх учаастактаах.  Өссө биир кыһалҕанан заповедник сирэ-уота баара лиссиэнсийэни  ыларга күчүмэҕэйдэри үөскэтэр.

“Аан дойду быраактыката көрдөрөрүнэн, ханнык баҕарар баайдаах сири көрдөөһүҥҥэ, үгэс курдук, саҥа сиргэ-уокка табыгастаах. РФ сиригэр-уотугар, билиҥҥи туругунан, араас кэмҥэ, араас тэрилтэлэринэн 140 кэскиллээх эбийиэк баара бэлиэтэннэ – алмааска көрдүүр үлэни ыытыыга кэскиллээх учаастактар, итилэртэн 31 иэн иһинэн төрүт уонна бытархай алмаастаах”, — диэтэ Денис Анатольевич.

Кини салгыы минеральнай уонна геологофизическэй үлэлэри  күүһүрдүү 5-10 сылга дьоһун суолталаах буолуохтааҕын бэлиэтээтэ.  Онон сибээстээн, эрэгийиэннээҕи картографическай уонна геологическай үлэлэри урутаан ыытыыны күүһүрдүөххэ диэн эттэ.

Уонна сиэссийэҕэ иһитиннэрбиттэринэн, чинчийиилэри ыытарга судаарыстыба бырагыраамаларыгар тирэҕириэхтээхтэр. Кэскиллээх сирдэри үөрэтии тумус тутуллуохтаах. Ол туһуттан эрэгийиэннээҕи геологическай бырагыраамаларга кыттыы көдьүүстээх буолуоҕа.

Алмаасчыттарга махтаналлар

Сиэссийэҕэ СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) дьокутаата Елена Голомарева кытынна.

— АЛРОСА биһиэхэ эрэллээх, олохпутугар-дьаһахпытыгар чугас предприятиенан буолар.  Түгэнинэн туһанан, “Анаабыр алмаастара” ыытар үлэтигэр махтанабыт. Хоту дойду норуоттарыгар үтүө сыһыаннаах, социальнай өттүнэн үрдүк эппиэтинэстээх үлэни ыытарын биһириибит. ХИФУ-ну үгүс оҕо бүтэрэр, кинилэри инникитин геологическай-чинчийэр үлэҕэ хайдах кытыннарар туһунан толкуйдуохха. Билиҥҥи кэм ыҥырыыта (кыһалҕата) олох атын.  Ил Түмэҥҥэ кэмитиэттээхпит, онно туох кыһалҕа баарын кэлэн этинэргитигэр ыҥырабын, — диэтэ Елена Христофоровна.

Таарыйа аҕыннахха, бу соторутааҕыта “Анаабыр алмаастара” хампаанньаҕа “Анаабыр национальнай (долган-эбэҥки) улууһун” Үрүҥ Хайа сэлиэнньэтиттэн “Үлэ Дьоруойа Илья Спиридонов аатынан табаны иитэр-бултуур тэрилтэ” МУП эмиэ махталын биллэрбитэ.