«Амарах» сокуон содула

Бэйдиэ үөрүнэн сылдьар ыттар дьоҥҥо саба түһэр кутталларын, кыһалҕаларын туһунан хас да сыл устата үгүстүк суруйдубут. «Бурматов сокуона» олоххо киириэҕиттэн Арассыыйа куораттарын үгүс эрэгийиэннэригэр ити кыһалҕа сытыытык турбута. Үөрүнэн сылдьар ыттар саба түһүүлэриттэн Саха сиригэр үс сыл иһигэр икки киһи суорума суолламмыта. Онтон биирэ аҕыс саастаах кыысчаан этэ. Оттон төһөлөөх киһи ыкка ытыртаран эмсэҕэлээбитин киһи ааҕан сиппэт.

Киһи хараастар

2021 сыл бүтүүтэ Саха сиригэр киһи өлүүлээх иэдээн кэнниттэн Дьокуускай куорат аҕа баһылыга Евгений Григорьев тутуллубут бэйдиэ ыттары быстах кэмҥэ тутар “Помоги выжить” пуунтан таһаарбат туһунан дьаһала тахсыбыта. Инньэ гынан, тутуллубут ыттары ииримтийииттэн быһыы туруоран, «ыраастаан», кулгаахтарыгар бииркэлээн баран килиэккэҕэ хаайар буолбуттара. Санааҥ көрүҥ, урут үөр бөрө саба түһүүтүттэн эмсэҕэлээбиттэрин, өлбүттэрин да туһунан үһүйээннэргэ кэпсэнэр. Оччотооҕу тыйыс кэмҥэ олох кэккэ көстүүтүн курдук ылыныахха сөп, оттон 21‑с үйэҕэ сайдыы үгэнигэр дии санаатахха, киһи хараастар…

Ыты тутуу, аттааһын, көҥүлгэ ыытыы быраабылата түмүгэ суоҕа көһүннэ. Чииптээх, кулгааҕар бииркэлээх, аттаммыт ыт майгыта сымнаан кэлбэт, үөрдүстэҕинэ, дьоҥҥо да, оҕоҕо да
саба түһэр кыахтааҕа элбэхтик дакаастанна.

498 №-дээх «Кыылга эппиэтинэстээх уонна амарах сыһыан» туһунан сокуону тыйыс усулуобуйалаах эрэгийиэҥҥэ толоруу төһө да уустугун иһин, сокуон тутуһуллан кэллэ. Ол эрээри куорат кытыы уулуссаларыгар эрэ буолбакка, Аппа уҥуор, Сайсары, Автодородожнай о. д.а. түөлбэлэргэ ыттар бэйдиэ сылдьаллар.

Бэйдиэ сылдьар ыттары утутуу…

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа бэйдиэ сылдьар ыттары утутар туһунан толкуйдууллар. Арассыыйа 17 субъегар оннук ыттары утутары көҥүллээтилэр диэн РБК иһитиннэрбит. Икки сыллааҕыта эрэгийиэннэр ыттар дьылҕаларын бэйэлэрэ быһаарар быраабы ылбыттара. Ол эрээри кыылы көмүскэһээччилэр айдаан тардан, эрэгийиэннэр хаһаайына суох бэйдиэ сылдьар ыттары утутар сокуоннара толору үлэлээбэтэҕэ. Билигин Мурманскай, Астрахань, Кемеровскай, Оренбург, Самара уобаластарга, Ставропольскай кыраайга, Удмуртия Өрөспүүбүлүкэтэ, Ханты Мансийскай, Чукотка автономнай уокуруктарга, Алтаай кыраайыгар хаһаайына суох ыттары утутар көҥүллэммит. Маны таһынан, Бурятияҕа, Саха сиригэр уонна Магадан уобалаһыгар эмиэ көҥүллэммитэ эрээри, үлэ бытааннык барар. Быһаарыыны анал хамыыһыйа ылынар. Ыты тутуу, аттааһын, көҥүлгэ ыытыы быраабылата түмүгэ суоҕа көһүннэ. Чииптээх, кулгааҕар бииркэлээх, аттаммыт ыт майгыта сымнаан кэлбэт, үөрдүстэҕинэ, дьоҥҥо да, оҕоҕо да саба түһэр кыахтааҕа элбэхтик дакаастанна.

Онон Судаарыстыбаннай Дуумаҕа үөрдүспүт бэйдиэ сылдьар ыттартан оҕолору, дьону-сэргэни көмүскүүр сокуону толкуйдууллар. Судаарыстыбаннай Дуума доруобуйа харыстабылыгар кэмитиэтин чилиэнэ Бийсултан Хамзаев бэлиэтииринэн, Арассыыйаҕа ааспыт 2024 сыл түмүгүнэн бэйдиэ ыттартан сылтаан 237 тыһ. киһи эмсэҕэлээбит. Мантан үксэ бэйэтин көмүскэнэр кыаҕа суох оҕолор буолаллар. Ставропольга үөрүнэн сылдьар ыттартан тоҕус саастаах оҕо суорума суолламмыта, биһиэхэ Чульмаҥҥа аҕыс саастаах кыысчаан өлбүтэ…

Сотору кэминэн Судаарыстыбаннай Дуума Сэбиэтэ пленарнай сиэссийэ бэбиэскэтигэр сокуон бырайыагын киллэрэрин дуу, киллэрбэтин дуу быһаарыаҕа. Бу сокуон бырайыагар номнуо 25 дьокутаат илии баттаабыт.

Эрэгийиэннэр бэйэлэрэ быһаарыахтара

Сокуон бырайыага ылылыннаҕына, ыты тутар приюттар аны бэйдиэ сылдьар ыттары уулуссаҕа көҥүл ыыталлара тохтуур. Өскөтүн, уулуссаттан көстүбүт ыттар саҥа хаһаайын булбатахтарына, ый кэриҥэ приютка иитиллэн баран утутуллаллар. Омос көрдөххө, туох да буруйа суох ыт оҕолорун, улахан да ыттары «сымнаҕастык» утутар уустук курдук. Ол эрээри тыйыс тымныылаах кыһын бу ыт оҕолоро ханна эрэ уулуссаҕа тоҥон эбэтэр улахан ыттарга аһылык буолаллара саныахха өссө ынырык. Судаарыстыбаннай Дуума бэрэссэдээтэлин сорудаҕынан сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэр оробуочай бөлөҕү дьиэ кэргэн харыстабылыгар, аҕа, ийэ уонна оҕо боппуруостарыгар кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Нина Останина салайар. Кини, оҕо олоҕо дуу, ыт олоҕо дуу диэн ыйытыы турар түгэнигэр, ханнык да ыты көмүскэһээччи мин оҕо олоҕо инники күөҥҥэ турар диэн санаабын уларытыа суоҕа диэбитэ. Ол эрээри сокуону утаран хамсанан эрэллэр. Бу күннэргэ Читаҕа ыты көмүскэһээччилэр миитиҥҥэ тахсыбыттар. Сүрүннээн хаһаайыннаах ыттары чииптээһини туруорсан, кинилэр көҥүл-босхо сылдьыыларын утарсан тахсыбыттар. 498 №-дээх «Кыылга эппиэтинэстээх уонна амарах сыһыан” туһунан сокуон тула бу сыллар усталара үгүс кэпсэтиилэр буолбуттара. Ыттары чииптээһин, көҥүл сылдьар ыттар хаһаайыттарын ыстарааптыыр үгүс үлэ ыытыллыбыта эрээри, түмүгэ суох. Оттон бэйдиэ сылдьар ыттары үйэ саас тухары приютка иитэн туруорар ороскуота олус улахан.

Бу туһунан кэпсэтээри, Дьокуускайдааҕы ыты быстах кэмҥэ тутар приют салайааччыта Екатерина Рукавишниковалыын сибээстэстибит. Кини иһитиннэрбитинэн, билигин 600‑тэн тахса ыт баар. Ыты тутуу, аттааһын уонна көҥүл ыытыы быраабылатынан үлэ бара турарын эттэ. СӨ Бэтэринээрийэҕэ департамена бу боппуруоска санаа үллэстэртэн аккаастанна.

САНААЛАР

Александр Атласов, Ил Түмэн Аграрнай бэлиитикэҕэ уонна тыа сиригэр сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

— 498‑c №-дээх Федеральнай сокуоҥҥа бэйдиэ сылдьар ыттары көрүүгэ-истиигэ сөп түбэһиннэрэн, сокуон бырайыага Ил Түмэҥҥэ киирбитэ. Онно 16‑c, 18‑c ыстатыйаларга бэйдиэ сылдьар ыттарга хаһаайын көстүбэтэҕинэ утутар туһунан суруллар. Ити быраабы эрэгийиэннэргэ биэрии туһунан сокуон барыла оҥоһуллубута. Онно ыты приютка тутуу болдьоҕун эрэгийиэннэр бэйэлэрэ быһаарыахтаахтар диэн. Бэйдиэ сылдьар ыттар урукку курдук көрүллэн-истиллэн баран төттөрү уулуссаҕа ыытыллар эбит буоллахтарына, сокуон ылылыннаҕына, хаһаайына суох ыттар “сымнаҕастык” утутуллуохтаахтар. Биһиги, Ил Түмэн дьокутааттара, сокуон бырайыагын өйүүбүт, кулун тутар 10 күнүгэр Судаарыстыбаннай Дуума Федеральнай Мунньаҕын экологияҕа уонна айылҕа харыстабылыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Кобылкин аатыгар сокуону өйүүбүт диэн суругу ыыттыбыт. Манна аграрнай бэлиитикэҕэ уонна тыа сиригэр сис кэмитиэт бэйэбит быһаарыыбытын таһаардыбыт, кэмитиэппит чилиэннэрэ сокуон бырайыагын өйүүбүт диэн биллэрдилэр уонна быһаарыыбытын Ил Түмэн сүбэтин сэбиэтигэр киллэрдибит.

Евгения Цыренжапова, Бурятия Өрөспүүбүлүкэтин бэтэринээрийэҕэ управлениетын салайааччыта:

— Биһиги өрөспүүбүлүкэбит Норуодунай Хурала 2023 сыл сэтинньитигэр бэйдиэ сылдьар ыттар кыһалҕаларын бэйэтэ быһаарарын туһунан ылыммыт сокуонун суут быһаарыытынан тохтоппуттара. Онон 18 эрэ бэйдиэ ыты утуппуппут. Ааспыт 2024 сыл бүтүүтүттэн ыттары тутуу, аттааһын уонна көҥүл ыытыы быраабылата үлэлиир. Ол курдук, 42 хонук устата приютка тутабыт. Биһиэхэ бэйдиэ сылдьар ыттартан сылтаан киһи өлүүлээх иэдээн тахса илик, ол эрээри ыттар дьоҥҥо саба түспүт, ытырбыт түгэннэрэ баар. Үксүн хаһаайыннаах ыттартан дьон эмсэҕэлиир, онон кинилэри эппиэтинэскэ тардабыт. Ааспыт сыл түмүгүнэн ыты быстах кэмҥэ тутар пууннарга уопсайа 3 тыһыынчаттан тахса ыт баар.

ХААРТЫСКА: HTTPS://PXHERE.COM/RU/PHOTO/463219