Ампаардаах таабырына
Мин оҕо эрдэхпинэ Тоҥуулаахха былыр дьон олорбут, кэлин сопхуостары бөдөҥсүтүү буолан иччитэхсийбит пиэрмэ турбут сирдэрэ өтөхсүйбүтэ элбэх этэ. Хас өтөх барыта туспа номохтоох, сэһэннээх буолара. Ампаардаах диэн былыр элбэх ыал олорбут, 50‑ус сылларга диэри холкуос киинэ буолан турбут өтөх сир иччилээҕинэн, сибиэннээҕинэн аатырара. Ампаардаахха барарга, Тоҥуулаах Эбэтин соҕуруу өттүнэн аартыгынан киирдэххинэ хоруу кэлэр. Ол хорууну былыргы мас күргэнэн туоруугун. Күргэни туораан истэххинэ кэннигиттэн атах тыаһа тыбыгырайан батыһарын туһунан ибир-сибир кэпсэтээччилэр.
Биирдэ, улахан кыргыттар, уолаттар мустан ол күргэни иһиллии баран эрэллэр. Мин барыстым. Эбэни сүүрүү-хаамыы былаастаах туораан, лиҥкинэс тииттэрдээх ойуурга киирдибит. Сотору хорууга тиийдибит. Маһа кубарыччы хаппыт, туос маҥан. Дьэ бары сып-сап туораатыбыт уонна чугас суол кытыытыгар хаптаҕас эҥин угун быыһыгар кирийдилэр. Миигин эдьиийдэрим тастарыгар баҕа батаһын угун быыһыгар саба баттаатылар. Арай, мин иһиттэхпинэ киирсэбэй саппыкылаах оҕо атаҕын тыаһа сүүрэн тыбыгырайан күргэни туораата! Онтон саамай улахаммыт Халҕаачаан Кирииһэ туран кэллэ. Дьэ, төттөрү күргэбитин сүүрүүнэн туораан дьиэбит диэки суолу тутустубут да муҥ кыраайынан түһүнэн кэбистибит. Онтон ыла Ампаардаах миэхэ олох ураты дойду буолбута.
Аҕам кэпсээнэ
Аҕам оҕо сылдьан ол маарга оҕо бөҕө мустан ыаҕайаланан-таймаланан болбукталыы барбыттарын кэпсээбитэ. Арай, болбукталаан ньамалаһа сылдьан туох эрэ “Топ! Топ! Топ!” тыаһыырын истибиттэр. Тыас хоту көрбүттэрэ, арай доҕоор, биир эмээхсин өттүгүн охсуна-охсуна кинилэр диэки ойуоккалаан иһэр эбит. Киһи буолбатаҕын көрөөт, биллэхтэрэ дии! Сары-ору бөҕөнү түһэрэн охто-охто куотуу буолбут. Онтон ыла ол маардарын ырааҕынан тумнар буолбуттар. Ити маар кэтэҕэр ойуур иһигэр киһи уҥуоҕа бөҕө мас саба үүнэн турарын биир сайын, устудьуоннуу сылдьан, эбэни кыйан отоннуу баран иһэн “хата манна отон үүнэрэ буолуо” диэн, хаһан да сылдьыбатах Ампаардаахпыт ойууругар тахса сылдьан көрбүттээхпин.
Дьэ, дьикти
Оҕо сылдьан, биирдэ Ампаардаахха эдьиийим Саргылаана, балтым Валикка буолан эдьиийбит Балааҕыйа эмээхсиҥҥэ сыарҕалаах оҕуһунан от кэбисиһэ бардыбыт. Эмээхсин Ампаардаах өтөҕүн, бааһына кытыытын оттообут. Бугулларын оҕус сыарҕатыгар тиэйэн дьоҕус күрүөҕэ таһабыт. Оччоттон баччаҕа диэри иччини-абааһыны итэҕэйэр
дьон, дьөрү кэпсэппэппит даҕаны, биир кэм “бүтэ охсубут киһи” диэн. Эдьиийбит соччо ырааҕа суох, аҕыйах мас хаххатыгар эбии от охсо сылдьара. Арай балачча үлэлээбиппит кэннэ эмээхсиммит тиийэн кэллэ уонна биһиги үлэлии сылдьарбытын көрөн: “Хата оттон сибилигин өтөх диэки сырсыакалаһа сылдьаргыт дии, бүппүттэр быһыылаах диэн кэллим”, — дии-дии балтым биһикки диэкки соһуйбуттуу көрөр.
Ампаардаахха онон-манан былыр ыал олорбут өтөҕүн онно баһаам. Үксүн хорутан бурдук ыһар бааһына оҥорбуттар. Бааһына ортотугар өтөх оннун төгүрүтэн хаалларбыттарыгар хотон баҕаналара арыыланан тураллар. Бу — эһэм Обуой оҕонньордоох өтөхтөрө. Аҕам кэпсээбитинэн, Бараахап баай Алдаҥҥа тиэйтэрэр таһаҕаһын, обуоһун
эһэм салайан, дьаһайан илдьэ сылдьара үһү. Биир эмэ дьыл таһаҕаска барарыгар эһэм дьонун аймахтарыгар Солотуураптарга — Баллас Хабырыылын аахха дьукаах хааллартыыр эбит.
Эбэм Аппырысыанньа бөдөҥ дьахтар үһү. Аҕам биэстээх-алталаах эрдэҕинэ, ийэтэ тыҥ хатыыта туран оһоҕун оттон баран, отун-маһын бэрийэ хайдах ааны сабан тахсар да, хотонтон биир тарбыйах ойуоккалаан тахсан оһох иннигэр мэниктээн оонньохолоон бөҕө буолар үһү. Аҕам куттанан суорҕанын анныгар бүгүөҕүнэн бүгэн, тарбыйах атаҕын тыаһын истимээри кулгааҕын бүөлэнэн баран сытара эбит. Онтон тиэргэн чигдитигэр ийэтин атаҕын тыаһа хоочугураан кэллэ да, тарбыйах хотоҥҥо мэлис гынан хаалара үһү. Ийэтигэр эттэҕинэ саба саҥаран кэбиһэрэ үһү. Онтон киэһэ утуйуу буоллаҕына ийэтин хоонньугар улаҕа сытар оҕону оҕо илиитэ, сороҕор ийэтин үрдүнэн, сороҕор ийэтин аннынан уунан ойоҕоһун ааҕара үһү. Ийэтэ саараама тугу да билбэтэ үһү. Бу бааһынаҕа сопхуос саҕана бурдук бөҕө үүннэрэллэрэ. Саас, күһүн сир хоруталларыгар түүннэри үлэлииллэрэ. Биирдэ, күһүҥҥү хорутууга Харбалаахтан кэлэн биһиэхэ хоно сылдьан Ампаардаахха сир хоруттара сылдьар Николаев Никииппэр диэн киһи бырысыапсыгынаан түүн утуйа сыттахпытына тиийэн кэллилэр. Уум быыһынан иһиттэхпинэ куттаммыттар. Никииппэр тыраахтарын түннүгүнэн кэннин хайыһан көрбүтэ, булуук үөһэ биир дьахтар олорсон иһэр эбит! Тыраахтардарын тохтото биэрээт, атахха биллэрбиттэр. Сарсыныгар ийэбиттэн ыйыталаһа сатаабытым да кэпсээн бэрт!
Эһэм аах өтөхтөрүттэн чугас сиҥниэхчэ-сиҥнибэккэ бэрт улахан, 50‑нус сылларга быраҕыллыбыт киэҥ колхуос хотоно турар. Былыр бу хотон сибиэннээҕинэн аатырара үһү. Хотонтон сүүсчэкэ хаамыы тэйиччи Ноттосов Д. А. бултуу, балыктыы кэллэҕинэ түһүүлэнэр дьиэ туттубута турар. Бу дьиэ кирпииччэ оһохтоох, ампаарчыктаах күүлэлээх. Биирдэ түмэл үлэһиттэрэ 2019 сыллаахха быһыылаах, Тоҥуулаах эргин күһүн кустуу, отоннуу, таарыйа өтөхтөртөн былыргы малы-салы хомуна сылдьан Ампаардаахха тиийэн
ити дьиэҕэ түһүүлэннибит. Эр дьоммут Ат Сырсар диэн тэйиччи алааска кустуу бардылар. Дьахталлар, кыргыттар түөппүт, икки ыттаахпыт. Киэһэ, арай, ыттарбыт үрэн киирэн бардылар, дьиэни эргийэ сылдьан үрдүлэр. Түннүгүнэн өҥөйө-өҥөйө маргыар бөҕөтө! Онтон олох даҕаны куттанан ыйылаһар саҥалара иһилиннэ. Дьиэҕэ олорооччулар куттанан хааллыбыт. Бары субуруһан таһырдьа таҕыстыбыт. Ыттарбыт, аан аһыллаатын кытта, атахтар быыстарынан кыбылла-кыбылла күүлэҕэ киирэн симилиннилэр. Нэһиилэ таһырдьа
соһуталаатыбыт. Туох да баара биллибэтэ. Сарсыарда туран тахсыбытым ыттарбыт суохтар. Дьоммут кус бөҕө сүгэн кэллилэр. Чэйдээн баран хомунан Таай Күөлүгэр баран истэхпитинэ, Күндэ үрдүгэр турар болуок анныттан ыттарбыт тахсан кэллилэр. Батыһан илин-кэлин түсүһэн иһэн сүтэн хаалбыттарын хойут өйдөөбүппүт. Төттөрү үс көһү айаннаан дьиэлээбиттэр эбит. Дьэ дьикти! Тугу үрбүттэрин, туох кинилэри итиччэ айылаах куттаабытын туох билиэй! Кэлин да элбэхтэ түһүүлэммит сирбит, Ампаардаах барахсан куттаабатаҕа. Мин туспар өбүгэлэрим көмүллэ сытар ытык сирдэр буоллахтара.
Светлана Копыленко.
Харбалаах, Үөһээ Бүлүү.
Сообщить об опечатке
Текст, который будет отправлен нашим редакторам: