Анал репортаж. “Молодо” бириискэ алмаастаах бытархай боруодата

Молодо өрүскэ алмаастаах бытархай боруода баар сирэ-уота уонна “Анаабыр алмаастара” АУо эмиэ итинник ааттаах бириискэтэ Булуҥ улууһун соҕуруу өттүгэр, оройуон киинэ Тиксииттэн 35 килэмиэтир соҕуруу бааллар.
Бу кэрэ-бэлиэ сиргэ соторутааҕыта өрөспүүбүлүкэтээҕи сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэр суруналыыстара АЛРОСА хампаанньа тэрийбит пресс-турун чэрчитинэн алмаас хостооһунун уонна баахтаҕа сылдьааччылар үлэлэрин-хамнастарын билистилэр.

АЛРОСА авиа-хампаанньа “Ан-38” сөмөлүөтүн анал рейсэ Дьокуускайтан сарсыарда 10 чааска көппүтэ уонна 2,5 чааһынан “Молодо” бириискэ көтөр-түһэр былаһааккатыгар түстүбүт. Биһигини баахта бөһүөлэгэр эбиэттэппиттэрин кэннэ бириискэ дириэктэрэ Евгений Васильев чугастааҕы былаһааккаҕа илдьэн, Молодо өрүһү, мутукча мастардаах туундара ойууру, Өлүөнэ очуостарын санатар өрүс кытылын уонна баахта бөһүөлэгин ытыска уурбут курдук көрдүбүт.

Сайдыылаах инфраструктура уонна олохтоох каадырдар

— «Анаабыр алмаастара» бу сиргэ 2013 сылтан кэлбитэ, оччолорго билигин көрөр бөһүөлэккит сиригэр туох да суоҕа, — диэн Евгений Афанасьевич кэпсиир. – Бөһүөлэги уонна киниэхэ сыста сытар сайдыылаах инфраструктураны хампаанньа кураанах миэстэҕэ уонна кылгас кэм иһигэр баар оҥорбута. Билигин бөһүөлэккэ баахта үлэһиттэригэр аналлаах тупсаҕай оҥоһуулаах түөрт уопсай дьиэ, остолобуой, икки баанньык, остуол тиэннистээх уонна бильярдаах, футбол хонуулаах култуура уонна успуорт кулууба, Епархия часовнята бааллар.
Евгений Васильев бэйэтэ Томпо улууһун Хаандыга сэлиэнньэтиттэн төрүттээх, үлэтин 2003 сыллаахха силиэсэринэн саҕалаабыта. Кэлин Саха судаарыстыбаннай университетын хайа институтун бүтэрбитэ уонна хайа маастарыттан сыыйа-баайа бириискэ дириэктэригэр диэри үүммүтэ.
Араас матырыйаал ыскылааттара, анал тиэхиньикэ гараастара, өрөмүөннүүр сыахтар, мастарыскыайдар, дизель электростанцията уо.д.а. бөһүөлэктэн чугастар. Саамай үрдүк дьиэ – бириискэҕэ хостоммут алмаастары ситэри байытар (доводка) сыах. Билигин бириискэҕэ 495 киһи олорор, онтон аҥаардарын кэриэтэ мантан 25 килэмиэтирдээх “Далдын” диэн баахта бөһүөлэгэр олорор.
Дириэктэр этэринэн, бириискэҕэ баахтанан үлэлээччилэр: оробуочайдар, инженердэр, тиэхиньиичэскэй үлэһиттэр Саха сирин араас муннугуттан кэлбиттэр. “Анаабыр алмаастара” хампаанньа каадырга бэлиитикэтэ – “Олохтоох каадырдары – бырамыысыланнаска!”

2048 сылга диэри саппаастар

Хампаанньа сүрүн геологын солбуйааччы Василий Ремизов быһаарбытынан, билигин алмааһы көрдөөһүн уонна хостооһун сүрүн үлэтэ “Молодоҕа” буолбакка, “Далдын” диэн чугас баар сиргэ ыытыллар. Бу сир аатын үрэх аатыттан ылбыт.

— “Далдыҥҥа” уонна атын саппаастаах сирдэргэ үлэ 2048 сылга диэри ыытыллара сабаҕаланаллар, -– диэн Василий Андреевич этэр. – Алмааһы хостооһун сүрүн эбийиэгин сэргэ, бириискэ таарыйа аҕыйахтык көстөр көмүһү хостуур.
Василий Ремизов Өлүөхүмэ улууһун Урицкай сэлиэнньэтигэр төрөөбүт. 2008 сыллаахха СГУ геологияҕа факультетын бүтэрбит. 2013 сыллаахха бириискэ тэриллиэҕиттэн ыла учаастактааҕы геологынан үлэлээбит. 2019 сыллаахха кылаабынай геологы баайдаах сири хостооһуҥҥа солбуйааччынан анаммыт.
— “Анаабыр алмаастарыгар” үлэ усулуобуйата олус үчүгэй, толору социальнай бакыаттаах, — диир геолог. – Бириискэ үлэһиттэрэ санаторий-курорт путевкатынан туһаныахтарын сөп. Бириискэлэргэ Куйаар ситимэ баар, ол көмөтүнэн чугас дьоннорун, аймахтарын кытары билсэ олороллор, култуурунай сынньалаҥ тэриллэр, успуорт саалата, бааннык үлэлииллэр, уопсайынан баахтаҕа таһаарыылаахтык үлэлииргэ усулуобуйа барыта баар.

Ситэри байытыы сыаҕар

Бириискэҕэ ситэри байытыы сыаҕа, омуна суох эттэххэ, сибэтиэйтэн сибэтиэй. Чуолаан сир анныгар сүүһүнэн мөлүйүөн сылларга сыппыт алмаастар манна аан бастаан киһи илиитигэр киирэллэр. Сыах начаалынньыга Игорь Кривошапкин кэпсииринэн, алмааһы ситэри байытыы манна үлэ сүрүн хаамыытынан буолар.
— Алмаастаах концентраты биһиэхэ наардыыр комплекстартан грузовиктарынан аҕалаллар, — диэн быһаарар Игорь Афанасьевич. – Онтон сыах бункерыгар киирэр, онно рентгенолюминесцентнай сепарация (РЛС) көмөтүнэн байытыллар концентракка уонна кураанах боруодаҕа – “хвосты” араарыллар. Ол кэнниттэн байытыллыбыт концентраты сыах наардыыр отделениетыгар ыыталлар. Симиэнэҕэ ортотунан сыах нөҥүө 15-20 куб концентраты аһардаллар. Биһиэхэ хас биирдии симиэнэ иннинэ алмааһы ситэри байытыы туһааннаах былаана түһэриллэр. Атырдьах ыйын 8 күнүнээҕи туругунан, былаан 70% туолла.
Бэлиэтээн эттэххэ, “Молодо” бириискэҕэ олус үчүгэй хаачыстыбалаах алмаастар хостоноллор. Хампаанньа соторутааҕыта концентракка II тииптээх сэдэх алмаастары булар саҥа көлүөнэ сепаратордарын атыыласта. Бу, биллэн турар, сыах үлэтин көдьүүһүн үрдэтиэҕэ, тоҕо диэтэххэ, урукку сепаратордар маннык алмаастары булар кыахтара суоҕа.
Мин бэйэм Кэбээйи улууһун Сиэгэн-Күөл бөһүөлэгиттэн төрүттээхпин. “Анаабыр алмаастарыгар” 2008 сылтан үлэлиибин, РЛС аппараатын наладчигынан саҕалаабытым. 2013 сыллаахха салалта миигин “Молодо” бириискэҕэ ситэри байытыы сыаҕын начаалынньыгынан анаабыта. Манна бу сыаҕы тутууга кыттыбытым. Хайыы үйэ аныгыскы сылыгар бастакы караппытым булбуппут. Мин улахан уолум мин суолбунан барда, кини билигин 3 нүөмэрдээх суортуур комплекска РЛС сепараторщигынан үлэлиир. Мин санаабар, “Анаабыр алмаастара” хампаанньаҕа үлэ уонна АЛРОСА сүрүн үчүгэй өрүттэрэ — туруктаах буолуу, дьоһуннаах хамнас, социальнай мэктиэ уонна карьераны оҥостуу.

Сезон 100 хонугар ситиһиэххэ

“Молодо” бириискэҕэ 4 наардыыр комплекс үлэлиир. 1-кы уонна 2-с нүөмэрдээх наардыыр сыахтар начаалынньыктара Константин Максимов маннык кэпсээтэ:
-Үлэбитин саас наардыыр тэриллэри таҥыыттан саҕалыыбыт. Тоҕо диэтэххэ, боруода тоҥорунан кыһын суохтар. Биир суортуур комплексы балтараа ый таҥаллар. Онуоха сүрүн сорук – Далдын өрүс сүнньүттэн хостоммут төрүт кумаҕы бэлэмнээһин. Онно бэс ыйын саҥатыттан балаҕан ыйын ортотугар диэри, сезон сүүс хонуга бэриллэр. Ол курдук, биир сезоҥҥа биир суортуур комплексы сууйуу кээмэйэ – 300 тыһыынча кубометр кумах эбэтэр сууккаҕа 300 куб.

Мин бэйэм Кэбээйи улууһун Сангаарыттан сылдьабын. Аҕам уонна эһээм Сангаар шахтатыгар шахтерунан үлэлээбиттэрэ. Кыра эрдэхпиттэн кинилэр курдук шахтер буоларга бигэтик быһаарыммытым. Ол гынан баран, шахталары саппыттара. Ол да буоллар, 2007 сыллаахха Саха судаарыстыбаннай университетыгар хайа институтугар “подземная разработка недр” идэни баһылаабытым. “Анаабыр алмаастара” хампаанньаҕа үлэбин 2014 сылтан суортуур тэрил маастарынан саҕалаабытым. Биһиги бириискэбит кэлэктиибэ иллээх-эйэлээх, үчүгэй хааччыллыылаах уонна салалта баахта хас биирдии үлэһитигэр болҕомтолоох сыһыаннаах.

Тулуурдаахтар үлэлииллэр

Арааһа, ситэри байытыы сыаҕар саамай быыччык үлэ – суортааччылар үлэлэрэ. Күн аайы, симиэнэ аайы баахта кэмигэр (2-4 ыйга) алмааһы сыымайдыыр уонна наардыыр үлэҕэ дьулуур уонна тулуур наада.
Александр Егоров баахтаҕа Дьокуускай куорат таһынааҕы Тулагыттан кэлбит. Кини алмааһы ситэри байытар сыах суортааччытынан иккис сылын үлэлиир.
Суортааччы соруга -– алмааһы туора фракциялартан араарыы, -– диир Александр. -– Буоларын курдук, бу үлэҕэ урут алмаас эйгэтигэр үлэлээбиттэри ылаллар. Холобур, кырылааччынан, обдирщигынан, доводчигынан үлэлээбит киһи алмаас хайдаҕын билэр. Мин урут алмааһы кырыылыыр собуокка обдирщигынан үлэлээһиним «Анаабыр алмаастарыгар» үлэҕэ киирэрбэр көмөлөспүтэ. Баахта бөһүөлэгин усулуобуйатыттан олус астынным: олорор усулуобуйабыт үчүгэй, үстэ тотоойутук аһаталлар уонна хамнас тиһигин быспакка кэлэ турар. Үлэһиттэр симиэнэ кэнниттэн остуол тиэнньиһигэр, бильярд, футбол уонна волейбол оонньуохтарын сөп.

Тимофеевтар династиялара

Виктор Тимофеев — хампаанньаҕа үлэһиттэр династияларыттан биирдэстэрин баһылыга. Кини Горнай улууһун Өрт сэлиэнньэтиттэн кэлэн, «Анаабыр алмаастарыгар» 2007 сылтан үлэлиир.

—Мин 2020 сылга диэри «БелАЗ» улахан самосвалга үлэлээбитим, — диэн Виктор Прокопьевич ахтар. -– Хамсык пандемиятын кэмигэр бириискэҕэ хааччахтар киллэриллибиттэригэр, КаМАЗ-вахтовка суоппара бэйэтин симиэнэтигэр киирэр кыаҕа суоҕа. Ол иһин, миигин бу массыынаҕа олордубуттара, мин салгыы бу массыынаҕа хаалларалларыгар начаалыстыбаттан көрдөспүтүм. Онтон ыла вахтовкаҕа олорон үлэһиттэри эбийиэктэргэ илдьэбин уонна төттөрү бөһүөлэккэ аҕалабын, бородуукталары, араас таһаҕаһы таһабын. Мин хампаанньаҕа үлэлиирбин сөбүлүүбүн, үлэ усулуобуйата үчүгэй, кэлэктиип иллээх, хамнас улахан. Мин быйыл 65 сааспын бэлиэтээтим. Үбүлүөйбүнэн хампаанньа дьоһуннаах бириэмийэни биэрбитигэр олус махтанабын.
Бэйэм холобурбунан оҕолорбун көҕүлээбитим. Үс уолум уонна кыыһым мин сүбэбинэн ХИФУ хайа институтугар үрдүк үөрэҕи ылбыттара. Улахан уонна орто уолум сотору «Анаабыр алмаастарыгар» ылыллыбыттара. Улаханым хампаанньаҕа мэхээньигинэн саҕалаан баран, билигин «Молодо» бириискэ комплектациятын отделыгар үлэлиир. Иккис уолум хайа маастарыттан саҕалаан, учаастак начаалынньыгар тиийэ үүммүтэ, билигин —«Маят» бириискэкэ тиэхиньиичэскэй салайааччы.

Компрессорщик, учуутал, артыыс

3 нүөмэрдээх суортуур комплекска дэгиттэр талааннаах, Хаҥалас улууһун Нөмүгүтүттэн сылдьар Александр Чичахов баар.
— Хампаанньаҕа 2017 сылтан компрессорщигынан үлэлиибин, -– диир Александр Александрович. – Балаҕан ыйыттан ыам ыйыгар диэри оскуолаҕа технология учууталабын, онто уоппускам кэмигэр, оскуола каникула саҕаланнаҕына, сайын аайы «Молодо» бириискэҕэ баахтаҕа үлэлии кэлэбин. Маннык графигынан үлэлиирбин салалта өйүүр уонна суортуур комплекстарга үлэҕэ ыытар. Баахтаҕа үлэлиир олус интэриэһинэй, мин манна саҥа доҕоттору, биир дойдулаахтарбын уонна саамай үөрүүлээҕэ,бэйэм үөрэнээччилэрбин көрсөбүн!
Чичахов 2022 сылаахха «Не хороните меня без Ивана» саха биллэр киинэтигэр сүрүн оруоллартан биирдэстэригэр -– Степан Бересеков оруолугар оонньообута. Кини этэринэн, режиссер Любовь Борисова сүүмэрдээһинигэр кыттан, оруолга соһуччу тиксибит. Билигин Сан Саныч -– аймахтара, биир дойдулаахтара уонна үөрэнээччилэрэ киэн туттар киһилэрэ.
Дьэ, маннык дьикти уратылаах дьон «Анаабыр алмаастарыгар» үлэлииллэр.

Ыспыраапка:
АЛРОСА бөлөҕүн «Анаабыр алмаастара» хампаанньа 2025 сыл устатытар 2,9 мөлүйүөн карат алмааһы уонна 166 киилэ көмүһү хостуур туһугар 8 көҥүллээх учаастакка 4,3 мөлүйүөнтэн тахса кубометр кумаҕы сууйуохтаах.
Бырамыысыланнас сезонун көрсө тиэхиньиичэскэй сэбилэниигэ уонна бириискэлэри хааччыйыыга киэҥ хабааннаах бэлэмнэнии үлэтэ барбыта. Ол курдук, 18 саҥа хайа анал тиэхиньикэтин, 63 көмө тиэхиньикэни атыыласпыттара, ону таһынан 35 саҥа байытар тэрили үлэлэппиттэрэ. 37 тыһыынча тоннаттан тахса дизель оттугун уонна 20 тыһыынча тоннаттан тахса табаар сыаннастарын аҕалбыттара.

Алексей РУДЫХ суруйуутуттан тылбаас