Аппаанылар арыыларын оттуурга дьулуһаллар

Өҥүрүк куйаас күннэр сатыылаатылар. Онон ардаҕа суох күннэри баттаһа Нам улууһун  Аппааны сэлиэнньэтин олохтоохторо хороҕор муостаахтарыгар, сыспай сиэллээхтэригэр сыл тахсар отторун булунаары ходуһаларыттан тахсыбаттар. Онон аҕыйах хонуктааҕыта Аппааныга оттооһун туругун билсэ сырыттыбыт.

Биһигини тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Алексей Евсеев диэн эдэр киһи көрүстэ уонна тута арыыларга сирдээн илтэ.  Дьэ, онон Көтөрдөөх уонна Ойоҕос арыыларга айаннаатыбыт. Алексей айаннаан иһэн быйыл сааскы уу ханан ылбытын көрдөрө-көрдөрө: “Көр, бу уулуссаларынан саас мотуордаах оҥочолор сүүрбүттэрэ. Хата, сүөһүлэрбитин быстах тутар пууҥҥа эрдэ таһааран, сүтүктэммэтэхпит”, –  диэн кэпсээтэ.  Билигин тиэргэннэр куураннар, дьиэлэрин иһин-таһын сөхсүтэннэр, тэпилииссэ, сибэкки олордоннор, омос көрүүгэ, ама, бу сиргэ уу кэлэн ааспыта буолуо дуо диэх курдук саныыгын. Ол эрээри сорох ыаллар сиигин таттаран, дьиэлэрин аанын нэлэччи аһан тураллара, оҥосто-тута сылдьаллара ыраахтан көстөр. Онон халаан уутун кэмигэр олус уустук балаһыанньаҕа киирбит дьон хайдах оттуу сылдьаллара буолла, ходуһаҕа олох да суохтара дуу диэх курдук санаа эмиэ киирэн ааста.

Арыыларга тахсыыга билигин уу түһэн турар кэмэ эбит. Ол эрээри сотору кэлиэхтээх дэһэллэр. Онон аппаанылар тутуу былдьаһан бас­таан кытылларын оттоон баран, уу кэлиэн иннинэ арыыларга киирэллэр. Уу кэллэҕинэ, онно хаайтаран олороллор буоллаҕа. Быйылгы оттооһун хампаанньатын үтүө сонунунан олохтоохтортон эрдэттэн сайаапка хомуйан, дьаһалта чэпчэки сэлээркэни аҕалтаран түҥэппит. Улуус атын нэһилиэктэригэр эмиэ итинник дьаһаммыттар. Сапыраапкаларга сыаната 84 солк буоллаҕына, олохтоохтор 67-лии солкуобайга атыыласпыттар. Кырдьык, намнар атыттарга холобур буолар курдук бэркэ дьаһаммыттар! Алексей Андреевич, түгэнинэн туһанан,  II Хомустаах нэһилиэгин баһылыга Лев Новгородовка олохтоохтор ааттарыттан махталын тиэртэ. Лев Николаевич аппааныларга баржаны ыытан көмөлөһөр эбит. Бу курдук , нэһилиэктэр ыксаллаах түгэннэргэ бэйэ-бэйэлэрин өйөһөллөрө хайҕаллаах.

“Үс тиэхиньикэнэн оттуубун”

Дьэ, итинник кэпсэтэ-кэпсэтэ олус кэрэ көстүүлээх Ойоҕос арыыга тиийдибит. Охсуллубут от сыта кэҥэриибитин кычыгалатан, сүрэхпитин сылаанньыта манньытан тыраахтар тыаһын саба баттыырга дылы буолла. Билигин даҕаны хонууну сибэккилэр киэргэтэллэр. Салгыннаах буолан, хата, үөн-көйүүр олох суох.  Көрдөххө, от үүнүүтэ араас, сорох сиринэн намыһах, сороҕо хойуу. Манна бастакы көрсүбүт киһибит – ОДьКХ үлэһитэ Иннокентий  Овчинников.

–  Сыл тахсар оппун булуннарбын диэн баҕалаахпын. Оҕустаран баран, мустарыам, рулуоннуом, онтон күрүөҕэ сааһылаан кэбиһиэм уонна кыһын тиэйиэҕим. Сорох отчуттар билигин кытылга оттууллар, уу кэлэн хааллаҕына, хаайтарымаары. Онон урут ол сирдэрин оттуу сатыылар. Уу хаһан кэлиэн сөбүн Өлүөхүмэҕэ хайдаҕынан быһаарабыт, онон өлүөхүмэлэр сибидиэнньэлэрин кэтэһэбит-манаһабыт. Биир эбэ дьоно буоллахпыт. Былырыыҥҥытааҕар үүнүү мөлтөх соҕус. Уу кэллэҕинэ баржанан туоруубут, билигин баржабыт суох, кэлиэҕэ дииллэр. Былырыын 150 рулуону ылбытым, быйыл 90-ча буолара буолуо. Сир кырыымчык. 17 ыанар ынахтаахпын, 2 үөр сылгылаахпын. Онно бу эрэ сирдээхпин. Дьиҥэ, сир суох буолбатах, баар. Оттообот дьон сирэ хаалар, ылаары гыннаххына, эккэ мэнэйдэһэбит диэн буолар. Оттуурбар 3 тыраах­тардаахпын. Т-25-нэн киппэлиибин, “японеһынан” – мустарабын, МТЗ-82 – оҕустарабын. Сопхуос ыһыллыаҕыттан бытархай үлэлэргэ үлэлээбит буолан, биэнсийэм кыра. Тиэхиньикэлэрбин мас кэрдэн, дьиэ тутан биэрэн атыыласпытым. Анараа соччо кэтитэ суох үрэх баар. Хата, онно муоста оҥоһуллара буоллар, бэрт буолуо этэ, –  диэн бэрт сэргэхтик кэпсээтэ Иннокентий Инокентьевич.

Биэс ынахтаах Машниковтар

Салгыы Машниковтар дьиэ кэргэн оттуу сылдьалларыгар түбэстибит. Сырдык сэбэрэлээх, олохтоох оскуола үлэһитэ  Инга Машникова этэринэн, кинилэр кытылга баар сирдэрин чөкөтөн баран, арыыга киирбиттэр. Ол кытылга 10 рулуону (300 киилэ) оҥорбуттар. Биэс ынах­таах Машниковтар ааспыт ыйга 2 туоннаттан тахса үрүҥ илгэни туттарбыттар.  “Үүт туттаран дохуот аахсабыт, эппит-аспыт бэйэбит киэнэ”, –  диир Инга Дмитриевна. Кини кэргэнигэр Яков Спиридоновичка күөс буһаран тоһуйар уонна рулуону быанан баайар, биир да салаа от хаалбатын диэн харбаан иһэр. “Быатын баайыы борос­туой, баанчыктыы баайдым да бүтэр”, –  диир кини.

Яков Спиридонович роторынан от охсон, биир кэм “Беларусь”  тыраахтара арыыны уһаты-туора сүүрдэ. Яков өҥүрүк куйаастан иҥнибэт, аһатан-сиэтэн олорор сүөһүлэригэр сыл тахсар отторун булар эрэ туһунан саныыр.

Оттон биһигини тыа хаһаа­йыстыбатын исписэлииһэ Алексей Евсеев: “Тыраахтар  от охсор кэмигэр сэрэнэр буолуҥ”, –  диэн сэрэттэ.

Ойоҕос арыы кый-­ыраах Хамаҕатта диэки бара турар эбит. “Оччоҕо бу арыынан бара турдахпына, Хамаҕаттаҕа тии­йииһикпин”, –  диэн санаан баран, хаамарбын санаан салла быһыытыйдым.

Көтөрдөөх арыыга

Салгыы Көтөрдөөх арыыга таарыйдыбыт. “Ити  многоборьеҕа биллэр спортсмеммыт, Кэбээйиттэн төрүттээх күтүөт уол Александр Тимофеев оҕус­тара сылдьар”, –  диэтэ Алексей Андреевич киэн туттардыы. Биһиэхэ тыраахтарыттан түһэн, спортсмеммыт утары хааман кэллэ. Кини сылгыларыгар анаан оттуу сылдьарын туһунан кэпсээтэ. Олохтоох баһаарынай чааска үлэлиир эбит.

Аттыгар эмиэ моой отчут, олохтоох дьаһалта харабыла, бэрт сэмэй көрүҥнээх  Егор Сыроватскай оҕустара сылдьан, кыратык түһэн, тыраахтарын көрүнэн ылла.  “Кытылга от­­тоон баран, бу арыыга саҥа киирдибит. Анараа 150-ча рулуо­ну эрийтэрдим”, –  диир кини уонна күн чаҕылыччы тыгарыгар кыһаммакка, тыраах­тарыгар тахсан олоро биэрдэ. Тыраахтар тыаһа  уйгу-бы­­йаҥ үүнүүтүн ырыатын курдук алааһы толордо. Онон Нам улууһун Аппааны олохтоохторо сыл тахсар отторун булунуохтара диэн эрэллээх куораппытыгар төнүннүбүт.