Аптыыр-абылыыр курдуктар…

Харчыны онлайн туһаныы ньымата киирэн, бары олус үөрбүппүт баара. Урукку курдук буоста нөҥүө уочаракка туран ыытыыны-ылыыны аныгы ыччат бэркэ салла истэр. Онно холоотоххо, сибилигин эрийиэ, суруйуо эрэ кэрэх, харчы каартатыгар лас гына түһэр.

Соҕуруу айанныыргар харчыны араас ньыманан уктан барыы билигин көрдөөх кэпсээҥ­ҥэ кубулуйбута ыраат­та. Дьэ ситинник уоппутун-гаас­пытын, дьиэбит-уоппут төлөбүрүн дьиэттэн тахсыбакка төлүүрү бары да син сатаатахпыт, үөрэнэ сатыыбыт. Ону баара, үчүгэй куһаҕаннаах диэбиккэ дылы, ити эйгэҕэ араас угаайылаах өйдөөх түөкүттэр тоҕо анньан киирэн, күннээҕи олохпут биир мөкү сорҕотунан буоллулар. Онон саамай борос­туой ньыма – ким да эрийдин, билбэт нүөмэргин ылыма диэн өйдөбүл бигэтик киирдэ.

“ФСБ сотруднигар” киирэн биэримэҥ

Ааспыт нэдиэлэҕэ аҥаардас Саха сиригэр 15 киһи түөкүттэргэ киирэн биэрдэ, хол­боон 12 мөл. солк. уордарда. 6 киһини “ФСБ” уонна “Киин баан” сотрудниктара эрийэбит диэн куттаан,  8,3 мөл. солкуобай хоромньуга тэптилэр. “Инвестициянан харчы оҥос­туу” исхиэмэнэн 4 киһи 2,6 мөл. солкуобайтан тахсаны биэрдилэр. Кыбартыыра куортамын кытта баһылаан эрэл­лэр, 75 тыһ. солк. уорбуттар. Интим-өҥөнү оҥоробут диэн 140 тыһ. солк. олордон ылбыттар.

Саҥаттан саҥа ньымалары булан иһэллэр

Бастаан утаа саастаах дьон, биэнсийэлээхтэр бу угаайыга киирэн биэрэллэр диэн этэ. Оттон кэлиҥҥи иһитиннэ­риилэринэн көрдөххө, кими баҕарар, бэл баан үлэһитин кытта үктэтэллэр эбит. Ааһа баран, анаан киһи өйүн баа­йар, гипнозтуур буоллахтара дуу дии саныыгын. Буолаары буолан, субу аттыбытыгар баар дьон хастыы да мөлүйүөннээх иэскэ киирэр. Дьэ бу иэдээн буолбатах үһү дуо? Хайдах эт мэйиигинэн, бэйэҥ үтүө баҕаҕынан оннук кирэдьииккэ киирэ туруох­хунуй?

Хас да сыллааҕыта биир дьүөгэм оннукка киирэ сыспытын кэпсээбитэ, оччолорго массыанньыктар маассабайдык тарҕана илик кэмнэрэ этэ. Харчыга наадыйа сылдьыбыт кэмнээх эбит. Ол сылдьан, биир чэпчэкитик үбү оҥорорго үөрэтэр, биир-икки сылынан омук сиринэн күүлэйдии барар кыахтанаргын хааччыйар хампаанньа баарын таба көрбүт. Баттаһан, сибилигин киириэххэ наада, биэс миэстэ хаалла диэн. Сымыйарҕаатар да, дьээбэҕэ эрийбит. Эппиттэрин курдук, биэс миэстэ хаалла диэбиттэр. Аатын-суолун, пааспарын ыйыппыттар, үөрэххин ситэ бүтэрбэтэххинэ, төлөбүргүн төттөрү ыытыахпыт диэн, каартатын нүөмэрин көрдөөбүттэр. Кэпсэтии кэмигэр икки миэстэни хайыы-үйэ атыылас­тылар, үс хаалла диэн ыксаппыттар. Бэрт намыын муусука оонньуур, бэрт ньуолбар куоластаах кыыс кэпсэтэр үһү. Каартатын нүөмэрин эппитин кэннэ, аны кэннигэр баар үс сыыппараны эт диэбиттэр. Дьэ, онно тохтуу түспүт, арба маны кимиэхэ да этиэ суохтаах этим дуу диэн. Сонно интэриниэти арыйан, били хам­паанньа аатын таһаар­быта, олох да массыанньыктар буолан тахсыбыттар. Дьэ итинник, оонньообутуҥ оҕус буолан хаалыан сөп эбит.

Бэл, эдэр дьон да киирэн биэрэллэр. Авито нөҥүө көмпүүтэр тээбиринин атыылаары, билэр дьонум уоллара Б. албыннатан турар. Биллэрии биэрбитэ аҕыйах хоммутун кэннэ, атын куоракка олорор киһи атыылаһыам диэн суруйбут. Онон тээбирини Юла нөҥүө ыыт диэбит. Онно “холодный счет” диэн баар, атыылааччы уонна атыылаһааччы харчыларын уонна атыылыыр малларын тэҥинэн угаллар. Атыылаһааччы малын ыллаҕына, биирдэ харчы атыылааччыга киирэр. Аҕыйах мүнүүтэ буолан баран, Юлаҕа бу сыылканан киир диэн биллэрии кэлбит. Ол албын саайты хачайдыырын кытта, түөкүттэр киирэн, счетуттан харчытын барытын устан ылбыттар.

Аны ОМС үбүн-харчытын суотугар флюорографияны барарбытын ирдииллэр. Ол инниттэн аферистар хайа поликлиниканы таларгын ыйыталлар, ол кэннэ суруйтарбык­кын бигэргэтэбит диэн СМС нөҥүө кэлбит коду эт дииллэр. Бу информациянан кинилэр Госөҥөлөргө киирэр кыахтаналлар эбэтэр счеккуттан харчыгын уһулалларын бигэргэттэрэллэр. Бу манныкка ордук бырапыыската суох атын куоракка олорор дьон киирэн биэриэхтэрин сөп.

Биир кэлим эксээмэни туттарыы, үрдүк үөрэххэ туттарсыы хампаанньата саҕаламмытын көрөн олорон, түөкүттэр сымыйа саайтары арыйан, үөрэххэ туттарсыы хамыыһы­йата буолан кубулунан,  бүддьүөт миэстэтин атыылыыр “өҥөнү” кытта аһаллар.  Аһара баран, БКЭ эппиэттэрин ыытабыт диэн кытта үктэтэр буол­буттар.

Аны билэр киһиҥ сирэ­йин туруоран, кини аатыттан видеозвоноктуур түгэннэрэ кытта баар буолла. Өссө нейросеть көмөтүнэн билэр дьонуҥ куолаһын үтүгүннэрэн харчы көрдүүллэр.

Дьэ сайдыыбыт кэтэх өттө өссө тугу көрдөрөн иһэр.

Түөкүттэртэн хайдах харыстаныахха сөбүй?

• Билбэт төлөпүөҥҥүттэн эрийдэхтэринэ ылыма, баан, ФСБ үлэһиттэрэ эйиэхэ эрийбэттэр.
• Саарбахтаатыҥ да, тустаах киһиэхэ эрийэн чуолкайдаһарыҥ наада, бу ордук “чугас киһиҥ оһолго түбэстэ” диэн ис­­хиэмэҕэ баар буолар.
• Интэриниэт-эйгэҕэ олус үчүгэйи эрэннэрэр этиилэртэн сэрэнэр ордук. Биһиги, Арассыыйа олохтоохторо, чуолаан өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо да, хантан үгүөрү үптэммиппит баарай. Онон ордук инвестицияны, аахсыйалары, криптовалютаны, салгынтан харчыны оҥорууну интэриэһиргиир дьон киирэн биэрэллэр.
• Саарбахтыыр дьоҥҥор бэйэҥ персональнай дааннайдаргын биэримэ.
• Бэйэҥ паролларгын уонна PIN-кодтаргын төбөҕөр хатыырыҥ ордук.
• Онлайн-атыы-тутуу билигин олус сайдан турар. Манна интэриниэт-түөкүттэргэ киирэн биэрэр куттал баар. Ол иһин атыы-тутуу куттала суох барарын хааччыйар веб-саайтары туһанар ордук. Ону тэҥэ саайт конфиденциальнай бэлиитикэтэ хайдаҕын билсэр ордук. Сорох саайтар эн көҥүлэ суох персональнай дааннайдарыҥ тарҕаналларыгар эппиэтинэһи сүкпэттэр.
• Көмпүүтэргин, смартфоҥҥын куттала суох буолуунан хааччыйар бырагыраамаларынан саҥардан ис.

САНАА

С., бу иэдээҥҥэ түбэһэ сыспыт куорат олохтооҕо:

– Биирдэ телеграмынан ытыктыыр салайааччыбыттан сурук кэллэ, онно биһиги тэрилтэбит дьыалатынан билигин эйиэхэ ФСБ сотруднига эрийиэҕэ, персональнай дааннайдары сокуоннайа суох тарҕаппыккыт диэн, олох кырдьыгынан эппиэт­тээр, миигин түһэн биэримэ диэн. Онно мин киниэхэ ол киһи нүөмэрин ыыт, билбэт нүөмэр­бин ылбаппын, баҕар, түөкүттэр буолуо диэтим. Ыытта. Сотору буолаат, ол нүөмэртэн эрийдилэр, ыллым. Киһим аатын-суолун, ФСБ үлэһитэ буоларын эттэ. Мин ханна баарбын ыйытта уонна итинтэн ханна да барыма, ким да аттыгар суох буолуохтаах, ким да билиэ суох­таах  диэтэ. Мин салайааччым мэктиэлээн ыыппыт киһитэ буоларын быһыытынан итэҕэйдим. Туох баар бааҥҥа оҥорбут эпэрээссийэлэрбин аахтылар, Арассыыйаны утары үлэ­лиир украинскай хампаанньалары өйүүр счекка харчы ыыта са­­таабыккын, СВО-ҕа хайдах сыһыаннааххыный, холуобунай эп­­пиэтинэскэ түбэһиэҥ эҥин диэнинэн эрийэн-мускуйан барбаттар дуо? Аны биир эрэ киһи эрийбэт, запроһунан диэн ааттаан, бииртэн биир киһиэхэ ыытан иһэллэр. Ону мин ыгы­лыйдарбын да, ытыктыыр киһим эппиэттэһээр диэбитин аанньа кэпсэтэ олоробун. Үһүс киһибэр тиийиибэр, хайдах эрэ дьаахханным. Онтон Росфинмониторинг запроһунан диэн төрдүс киһиэхэ ыыппыттарыгар, төлөпүөммүн арааран кэбис­тим. Сонно Питергэ салайааччыбар быһа эрийэн ыйыттым. Киһим олох да билбэккэ олорор, соһуйан өлө сыста. Арай итиннэ кинилэр тылларыгар киирбитим буоллар, ол “процеһы” тохтотор туһуттан бааҥҥа тиийэн үлүгэрдээх кирэдьииккэ иэскэ ыйаныахтаах эбиппин. Миэхэ туттубут инструкциялара итинник этэ, куттааһын”.