Араҥас ньирэйдээх ынаҕа – тыа сирин олоҕун пааматынньыга

Тыа сиригэр кэлиҥҥи сылларга араас социальнай суолталаах тутууну тэҥэ устуоруйаны үйэтитэр араас пааматынньыктар, искибиэрдэр тутуллаллар.

Үгүстэрэ бэйэ көҕүлээһинин ньыматынан оҥоһуллаллар. Ол онно үтүмэн хас да өрүттээх үбүлээһин көрүллэр, анал тутуу биригээдэлэрэ үлэлииллэр. Оттон соҕотох киһи бэйэтин үбүнэн-аһынан биир эмэ пааматынньыгы дуу, искибиэри дуу туппут тус холобура суоҕун кэриэтэ. Ол да иһин буолуо, Мэҥэ Хаҥалас Тараҕай нэһилиэгэр икки сатабыллаах уус дьон бэйэлэрэ көҕүлээн, матырыйаал булан, өйдөбүнньүк пааматынньыктары оҥороллорун бэркэ сэргээн, балаҕан ыйын саҥатыгар Табаҕаҕа тиийэн, ол үлэлэри анаан көрөн-истэн кэлбитим.

Николай Макаров Чэлгиэннээх сайылыгар “Ыанньыксыт” пааматынньыгын оҥорон, биир дойдулаахтарыгар бэлэх оҥорбутун туһунан “Сатабылга” суруйан турабын. Николай Николаевич: “Бу үлэбин оҥорорбор кылааһынньыгым Виталий Саввин көҕүлээбитэ — мин кини холобурун батыспытым. Үөлээннээҕим Виталий Иванович Араҥас сайылыгын олохтоохторугар ньирэйдээх ынах пааматынньыгын оҥорон бэлэхтээбитэ. Ол иһин мин биһиги эбээлэрбитигэр, ийэлэрбитигэр, эдьиийдэрбитигэр анаан Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаан тыылга кыайыыны уһансыбыт ыанньыксыттарга бу пааматынньыкпын анаабытым”, — диэн кэпсээбитэ.

Учууталга анаммыт пааматынньык

Мэҥэ Хаҥалас улууһун Тараҕай нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Виталий Саввин быйыл күһүн балаҕан ыйын 1 күнүгэр учууталга анаммыт бэйэтэ оҥорбут пааматынньыгын оҥорон бэлэхтээбитэ. Кини бу үлэтин оскуоланы бүтэрбиттэрэ 50 сылларын бэлиэтээбит кылааһынньыктарыгар анаабыта. Табаҕа орто оскуолатын 1975 сыллаахха бүтэрбит үбүлүөйдээх кылаас иллээх кэлэктиибэ быйылы быһа төрөөбүт нэһилиэктэригэр араас суолталаах тэрээһиннэри, аахсыйалары ыытан, суолталаах үлэ арааһын тэрийдилэр. Аны оҕо эрдэҕиттэн кылаас көхтөөх актыбыыһа, нэһилиэк Бочуоттаах олохтооҕо Виталий Саввин учууталга анаабыт пааматынньыгы оҥорон, үбүлүөйдээх кылаас аптарытыатын өссө күүһүртэ. Бу үтүө дьыалаларын иһин Роберт Бурнашов аатынан орто оскуола дириэктэрин балаҕан ыйын 1 күнүнээҕи бирикээһинэн быйылгыттан ыла олоххо киирбит Бастакы бочуоттаах кинигэҕэ Табаҕа оскуолатын 1975 сыллаах выпускниктара 1‑кы нүөмэринэн киирбиттэрэ.

Ньирэйдээх ынах

Оскуола иннигэр учууталга анаммыт пааматынньыгы арыйыы кэнниттэн тута айар куттаах Виталий Саввин өссө биир сүдү үлэтин — Араҥас сайылыгар оҥорбут ынахха анаммыт пааматынньыгын көрө айаннаабыппыт. Тиийиибитигэр пааматынньык аттыгар сайылык ынахтара тураллара — ураты көстүү этэ! Ол эбэтэр ньирэйдээх ынах иккиэ бэйэлэрэ төрдүө буолан көрсүбүттэрэ. Манан буоллаҕына, ынах сүөһүнү бу пааматынньык бэйэтигэр тарда турар айылгылаах эбит. Мас ууһа Виталий Иванович сайылык сүөһүтүгэр анаабыт пааматынньыга тимир каркаастан таҥыллан, бетонунан оҥоһуллубут. Кини бу иккис улахан үлэтэ. Бастакыта — эһээтигэр (ийэтин аҕатыгар анаммыт), иккиһэ — бу ньирэйдээх ынах, үсүһэ — учууталга анаммыт. 65 сааһыттан пааматынньыгы оҥоруунан дьарыктанар Виталий Саввин былаана өссө да үгүс. Өссө да биир дойдулаахтарын үйэтитэр өйдүбүнньүк пааматынньыктары оҥорор баҕа санаалаах.

Кырдьык, бу Мэҥэ Хаҥалас улууһун Тараҕай нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо Виталий Саввин курдук тыа сиригэр, нэһилиэк аайы төһөлөөх истэриттэн сатабыллаах толкуйдаах, айылҕаттан айдарыылаах дьон айа-тута, умнуллубуту сөргүтэн үйэтитэ сылдьаллара буолуой?! Ити курдук үтүө холобур батыһыннарыылаах буолара буоллар. Саха киһитин төрүт дьарыгар — ынаҕар, сылгытыгар анаммыт пааматынньык элбии турарыгар баҕарабыт!

Виталий Саввин, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Тараҕай нэһилиэгин олохтооҕо, уус:

— Араҥас учаастагар биһиги көлүөнэ дьоллоох оҕо сааспыт ааспыта. Мантан сылдьан Табаҕаҕа оскуолаҕа үөрэнэ барарбыт. Оччолорго орой мэник дьон дьиэбитин оскуолаттан ыраах дии санаабат этибит. Билигин манна сайылыкка сайылыыр дьон массыынанан эрэ кэлэллэр-бараллар. Сэбиэскэй кэмҥэ Араҥаска үгүс ыччат үлэлээн ааспыта. Үгүстэр манна тапталларын көрсөн, ыал буолбуттара. Ол да иһин, үөлээннээхтэрим оҕо саастарын, биир дойдулаахтарым эдэр дьоллоох кэмнэрин ахта-саныы сырыттыннар диэн санааттан, ньирэйдээх ынаҕы оҥорон үйэтиппитим. Саха ыала сүөһүлээх буолан, олоҕо уйгулаах. Ол эрээри, ынахха махтанан оҥоһуллубут биир да пааматынньык суоҕуттан, саатар мин Араҥаспар ньирэйдээх ынах дойдум дьонун төрүт дьарык оҥостубут үлэлэрэ ньирэйдээх ынаҕынан үйэтитиллин диэн санааттан маннык улахан үлэни оҥорбутум. Кылааһынньыгым Николай Макаров мин холобурбунан бэйэтин Чэлгиэннээх сайылыгар ыанньыксыттарга анаан пааматынньык оҥорбута. Онон сыыйа итинник пааматынньыктар араас улуус нэһилиэктэрин сайылыктарын аайы бэлиэ өйдөбүнньүк буолалларыгар баҕарабын.