Арассыыйа илиҥҥи эрэгийиэннэрин сайыннарыаҕа

Дойду аҕа баһылыга Владимир Путин бу нэдиэлэҕэ Бурятия Өрөспүүбүлүкэтигэр сырытта. Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук сайдыытыгар мунньах ыытта. Манна кини Уһук Илиҥҥи куораттары сайыннарыы боппуруоһун биир бастакынан көрдө.

Владимир Путин Саҥа Дьыл кэнниттэн эрэгийиэннэргэ командировкаҕа барыытын аахтахха, бу – үһүс сырыыта. Тохсунньуга Санкт-Петербург куоракка сылдьыбыта. Олунньуга Волгоградка Сталинград кыргыһыытын 80 сылыгар кыттыбыта, ону сэргэ Архангельскайга сылдьан ойуур бырамыысыланнаһыгар мунньах ыыппыта. Оттон Бурятияҕа кэлэн Уһук Илиҥҥи эрэгийиэннэр сайдыыларын боппуруоһун көрдө. Санатан эттэххэ, 2018 сыллаахха Бурятия уонна Забайкалье Сибиир уокуругуттан Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка киирбиттэрэ. Онон биэс сылтан бэттэх биһиги уокурукпут уон биир эрэгийиэннэнэн олорор.

– Кэлиҥҥи уон сылы ыллахха, Уһук Илин эрэгийиэннэрин сайыннарыыга биһиги үгүс ситиһиилэннибит. Экэниэмикэ да боппуруостарыгар, инфраструктураны, социальнай эйгэни сайыннарыы да өттүгэр. Ол эрээри, билигин да манна оҥорорбут, тутарбыт үгүс. Ол иһигэр нэһилиэнньэлээх пууннары тупсарыыга, социальнай эбийиэктэри тутууга, тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа, о.д.а. боппуруостарга улахан үлэ барыахтаах. Бу туһунан биһиги Владивостокка буолбут Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорумҥа хаста да кэпсэтэн турабыт. Чуолаан Уһук Илиҥҥи куораттар сайдыыларыгар биир улахан бырайыагы киллэрбиппит, – диэн бэлиэтиир Владимир Владимирович.

Манна даҕатан эттэххэ, иллэрээ сылтан Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорумҥа бэрэсидьиэн Владимир Путин куораттар маастар-былааннарын көрүүнү киллэрбитэ. Маастар-былаан диэн нэһилиэнньэлээх пууннар инфраструктураларын барытын биир тиһиккэ киллэрэн сайыннарыы буолар. Хас биирдии тутуу нэһилиэнньэлээх пуун экэниэмикэтин, култууратын, социальнай эйгэтин кытары ситимнээх буолуохтаах. Сахабыт сирин туһунан эттэххэ, Ил Дархан Айсен Николаев этиитинэн, былырыын Дьокуускай куорат маастар-былаанын оҥоруу куонкуруһа биллэриллибитэ. Куонкурус Арассыыйаҕа бүтүннүүтүгэр тарҕанан, манна үгүс эрэгийиэн кыттыбыта. Уопсай түмүккэ “ЛСТК-бырайыак”, ХИФУ инженернэй-тиэхиньии-
чэскэй института холбоһуктаах Москва генеральнай былаанын института кыайбыта. Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорумҥа Дьокуускай баһылыга Евгений Григорьев бу маастар-былааны киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрэн турар.

Владимир Путин мунньахха Уһук Илиҥҥи куораттар маастар-былааннарын уопсай ылан, нэһилиэнньэлээх пууннар турар сирдэрин күүскэ туһаныахтарын наадатын бэлиэтээтэ.

 – Уһук Илиҥҥи куораттар Азия, Чуумпу акыйаан эрэгийиэннэрин кытары ыксалаһа олороллор. Итини нэһилиэнньэлээх пууннар бэйэлэрин тустарыгар көдьүүстээхтик туһаныахтарын наада. Бу Уһук Илиҥҥи эрэгийиэннэргэ эрэ буолбакка, дойдуга бүтүннүүтүгэр улахан суолталаах,  – диэн этэр кини.

Ону таһынан, бэрэсидьиэн эрэгийиэннэр үөрэхтэрин кыһатыгар болҕомтотун уурда.

– Экэниэмикэни сайыннарыыга, куорат былаанын оҥорууга бастакы уочарат исписэлиистэри бэлэмнээһини көрүөхпүтүн наада. Онон эрэгийиэннэргэ баар үөрэх кыһаларын, ол иһигэр кэллиэстэр, тиэхиньикумнар, баазаларын тупсарыыга үлэлэһиэххэ. Манна олохтоох биисинэһи кытары биир суолу тутан үлэлиир ордук. Бу саҥа ньыма куораттар маастар-былааннарыгар киириэҕэ диэн эрэнэбин,  – диэн бэлиэтиир бэрэсидьиэн.

Манна даҕатан эттэххэ, маастар-былааннар 2030 сылга диэри былааннанан оҥоһуллаллар. Бу былааннар барыта федеральнай национальнай бырайыактарынан тарҕанан олоххо киириэхтээхтэр. Ол иһигэр Уһук Илиҥҥи субсидия, концессия, кыбартааллары тутуу, о.д.а. мэхэньиисимнэр. Ону таһынан, инфраструктураны тутууга РФ бырабыыталыстыбата икки сылтан бэттэх федеральнай бүддьүөттэн кирэдьииттээһини киллэрэн, инфраструктуралары үбүлээһин биир саҥа ньыматын киллэрбитэ. Бүддьүөккэ бу сыалга диэн 2021-2025 сылларга биир триллион солкуобай былааннанан турар. Быйыл өссө Владимир Путин эрэгийиэннэргэ эбии 250 млрд солкуобайы көрөргө сорудахтаабыта. Мантан 100 млрд солкуо-
бай Уһук Илиҥҥи куораттар инфраструктураларын тутууга барыахтаах.

РФ бырабыыталыстыбатын вице-премьерэ-Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка РФ бэрэсидьиэнин боломуочуйалааҕа Юрий Трутнев мунньахха бэлиэтээбитинэн, маастар-былааннары оҥорууга, бастакы уочарат, нэһилиэнньэлээх пууннар турар сирдэрэ, куораттар экэниэмикэлэрэ учуоттаммыт.

– Маастар-былааннары оҥоруу Уһук Илин эрэгийиэннэргэ барыларыгар бара турар. Манна, саамай сүрүнэ, куораттар турар сирдэрэ, экэниэмикэлэрэ улахан оруолу ылар. Хас биирдии куорат бэйэтэ туспа эйгэлээх, уратылаах. Ол уратытын туһанан үлэ миэстэтин таһаарыы барыахтаах. Маастар-былааннары оҥорууга олохтоохтор бэйэлэрэ кыттыспыттара, санааларын эппиттэрэ үлэни олоххо киллэриигэ көдьүүстээх буолуоҕа. Ол курдук, үгүстэр тулалыыр эйгэни харыстааһын, суолу-ииһи оҥоруу, хаарбах дьиэлэри көтүрүү, үөрэх, доруобуйа харыстабылын, култуура эйгэлэрин эбийиэктэрин тутуу боппуруостарын көтөхпүттэрэ,  – диэн бэлиэтиир Юрий Петрович.

Владимир Путин мунньахха бэлиэтээбитин курдук, Уһук Илиҥҥи эрэгийиэннэр Азия, Чуумпу акыйаан дойдуларын кытары ыкса сибээстээхтэр. Арассыыйа билигин муоһатын илин диэки хайыһыннарбытынан, бу эрэгийиэннэрин кытары үлэлэһии өссө күүһүрдэ. Былырыын Еврей автономнай уобалаһыгар Нижнеленинскэй—Тунцзян, Амур уобалаһыгар Благовещенскай–Хэйхэ хайысхаларынан муоста тутуллан олоххо киирбитэ. Ону сэргэ Забайкальеҕа бурдугу тиэйиигэ анал терминал аһыллыбыта. Онон мантан салгыы өссө да улахан бырайыактар олоххо киириэхтээхтэр.

Юрий Трутнев мунньахха Уһук Илиҥҥи эрэгийиэннэргэ тутуу матырыйаалын сыаната олус ыараханын, суола-ииһэ суоҕунан матырыйааллары тиэйии судургута суоҕун бэлиэтээн эттэ. Уонна федеральнай бүддьүөккэ Уһук Илин эрэгийиэннэр уратыларын учуоттуур анал коэффициены киллэрэргэ этии киллэрдэ.

 – Уһук Илин эрэгийиэннэргэ социальнай, култуура, тырааныспар, энэргиэтикэ, хомунаалынай хаһаайыстыба эбийиэктэрин тутууга, саҥардыыга федеральнай бүддьүөккэ анал коэффициены көрүөххэ. Ону таһынан, “Уһук Илиҥҥи кыбартаал” бырагыраамаҕа нэһилиэнньэлээх пууннары биир кэлим сайыннарыы ньыматын киллэриэххэ,  – диэн этэр кини.

Түмүк оннугар

Владимир Путин ити күн Улан-Удэтээҕи салгын тырааныспарын оҥорор собуокка сылдьан үлэһиттэри кытары көрсүбүтэ. Онно кини Арассыыйа экэниэмикэтэ кэлиҥҥи сылларга биир саҥа кэрдииһи ааһан эрэрин бэлиэтээбитэ.

 – Арассыыйа бу кэлиҥҥи сылларга биир улахан түһүмэҕин ааһан эрэр. 2022 сыл сүрүн түмүгэ туохханый диэтэххэ, биһиги экэниэмикэбитин тас дойдулартан тутулуга суох буолуутун ситиһэн эрэрбит буолар. Арҕааҥҥы дойдулар киллэрбит араас хааччахтара экэниэмикэбитин сайыннарарбытыгар, туох да диэбит иһин, төһүү буоллулар. Биһигини утары барбыт дойдулар “дьэ, кэһэттибит” дии санаабыттара, олоххо киирбэтэ. Кинилэр суоттааһыннарынан, Арассыыйа экэниэмикэтэ икки-үс нэдиэлэнэн, уһаабыта биир ыйынан таҥнары түһүөхтээҕэ, үппүт-харчыбыт кураанахтаныахтааҕа, үлэтэ суох киһи ахсаана элбиэхтээҕэ. Оннугу күүппүттэрэ туолбата, туолуо да суоҕа. Биһиги экэниэмикэбит чиҥ олуктаах, ол олук Арассыыйа үлэһит дьонугар тирэҕирэр,  – диэн этэр Владимир Владимирович.