Археологтар XVII бүтүүтүнээҕи- XVIII үйэ саҕаланыытынааҕы кумааҕы суругу буллулар

Ил Дархан Айсен Николаевка ирбэт тоҥҥо хараллан сыппыт уникальнай археологическай булумньулары көрдөрдүлэр.  

Дьокуускайга эргэ Свято-Троицкай собуор турар сиригэр 2024 сыл ыам ыйыттан хаһыылар ыытыллаллар. Хаһыылары “Утум” тутар хампаанньа сакааһынан «Северная археология-1» НПО подразделениета ыытар. Үлэлэр бүтэр кэмнэрэ кэллэ.

Улахан дьиэ тутуллуохтаах былаһааккатыгар археологтар XVII бүтүүтүнээҕи- XVIII үйэ саҕаланыытынааҕы архитектурнай тутуулар тобохторун булбуттара. Олор 1766 сыллааҕы уонна ол кэннинээҕи кэмнэргэ бэлиэтэммэтэхтэр, онон олох эрдэтээҥи тутуулар буолуохтарын сөп.

Икки сезон устатыгар суруктаах докумуоннар көһүннүлэр, ол эбэтэр 14 туос суругу, ону кытта 3 буочукаҕа чэрэниилэнэн, бииргэ быһыллан суруллубут суруктары буллулар.  Ол гынан баран саамай сенсацияны оҥорбут булумньунан Феофан архимандрикка туһаайыллыбыт кумааҕы суругу булуулара буолар, Феофан 1714- 1719 сс. Дьокуускайга Спасскай манастыыр настайаатылынан үлэлээбит.

“Бу — археологияҕа кумааҕы докумуону булуу уникальнай холобура буолар. Ону тэҥэ бу Кириэмил суолталаах буоларын быһыытынан, манна бойобуода резиденцията турбута, судаарыстыбаннай дьаһалта үлэтэ ыытыллара. Ол иһин манна нуучча апыссыарыстыбатын, дьаһалта үлэтин кытта сибээстээх олус элбэх малы-салы буллубут”, — диэн кэпсээтэ «Северная археология-1» НПО подразделениетын салайааччыта Иван Фролов.

Дьыаланы оҥорууга уонна сырдатыыга туттуллар сибэтиилинньиктэр, кыһыл көмүс солотуулаах мундир тимэхтэрэ, императрица Елизавета Петровна вензеллээх өстүөкүлэ ыстакааннара, дьоҕус кээмэйдээх тимир дьаадыралар, фузей сомуога, 1715 сыллааҕы саа, быһахтар булуллубуттар.

“Быһах мээнэ буолбатах, кини хаһаайына үрдүк статустааҕын көрдөрөр. Маннык быһахтары 16-18 үйэлэргэ тутталлара. Уга олус баай үүнээйилии мандар ойуулаах. Дьиэҕэ-уокка туттуллар мал буолбатах, үрдүк уус-уран оҥоһуулаах айымньы буолар”, — диэтэ Фролов.

Кини этэринэн, икки дьиэ хараабыл мастарыттан тутуллубуттар. Олору Айсен Николаевка эмиэ көрдөрдүлэр.

“Бу мастан оҥоһуллар быанан тиһиллибит хараабыл ойоҕос мастара. Онон бу Коч — арктикатааҕы полярнай суудуна буолар, кини сорох маллара Уһук Илиҥҥэ аан бастаан көһүннүлэр. Бу көннөрү баарка, хаптаһын тыы буолбатах, полярнай суудуна буолар”, — диэн эбэн эттэ археолог.

Археологтар бу булумньуларын Хотугу муора суола 500 сылыгар, Витус Беринг салайааччылаах Улуу Хотугу эспэдииссийэ 300 сылыгар, ону тэҥэ Дьокуускай куорат 400 сылын бырааһынньыктыыр туһунан Владимир Путин Ыйааҕа тахсыбытын кытта ситимнииллэр.

Айсен Николаев булумньулар Куорат култуурунай уонна историческай нэһилиэстибэтигэр улахан суолталаахтарын бэлиэтээтэ.

“Бу арыйыылар бүтүн Арасыыйа таһымнаахтар. Аныгы устуоруйаҕа тэҥнээхтэрэ суох. Билигин салгыы хайдах чөл тутан хаалларар, бөдөҥ федеральнай быыстапкалары тэрийэр, көрдөрүүгэ туруорар туһунан кэпсэтии барыахтаах. Үгүс арыйыылар ааспыт эпоханы сөргүтэр эрэ буолбатахтар, атыннык көрөрү ирдииллэр. Бу бырайыагы биһиги өйүүбүт уонна салгыы сайыннарыахпыт”, — диэтэ Айсен Николаев.

Ил Дархан хаһыыларга үлэээбит археологтарга уонна ыччаттарга махталын биллэрдэ.

Инникитин Дьокуускайга археологическай мас түмэлэ аһыллар боппуруоһа көрүллэр, диэн суруйар Ил Дархан, бырабыыталыстыба пресс-сулууспата.