Баан кыраҕытык кэтиир

Түөкүттэр аһара элбээбиттэриттэн эбитэ дуу, бааннар харчы хамсааһынын кыраҕытык кэтиир буолбуттар. Онон урбаанньыкка, бэйэ дьарыктаахха эрэ буолбакка, көннөрү киһиэхэ да элбэх харчы киирэрэ-тахсара тута болҕомтоҕо ылыллар.

Каартатын блоктаабыттар

Соторутааҕыта социальнай ситимнэргэ маннык ис хоһоон­ноох иһитиннэрии тарҕаммыта. Дьокуускай куорат олох­тооҕун сбербаанын каартатыгар наһаа элбэх харчыны ыыппыккын уонна харчы киирбит диэн баан хааччах туруоран кэбиспит. Соһуйан, бааҥҥа тии­йэн ыйыталаспытын, улахан бэрэбиэркэ буола турар эбит. Элбэх-аҕыйах харчылааҕыттан тутулуга суох араас категория­лаах дьону барытын кэтии олороллор. Инньэ гынан, каартатыгар ый устата киирбит-тахсыбыт харчыны 5 илиис тухары суру­йан биэрбит. Ону нэдиэлэни быһа көрөн-үөрэтэн баран, 115-ФЗ сокуону кэспэтэҕин бигэргэтэригэр өссө эбии докумуоннары көрдүөхтэрин сөп үһү.
Бүддьүөт эрэ тэрилтэтигэр сүүрбэччэ сылы быһа үлэлээбит киһиэхэ кытаанах тургутуу буолбут. Бу кинини тоҕо бэрэбиэркэлээбит буоллахтарай диэтэххэ, оҕотун кылааһыгар казначейдаабыт. Онон Саҥа дьыл саҕана оҕолорго кэһии ыларга син элбэх харчы киирбит-тахсыбыт буолуохтаах. Ол түмүгэр баан кэтэбилигэр тү­­бэспит.

115-ФЗ сокуон диэн тугуй?

Бу 115-ФЗ «О противодействии легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путем, и финансированию терроризма» диэн 2001 сыллаахха ылыллыбыт со­­куон буолар. Судургутук эттэххэ, харчыны куоттарыыны тутар сокуон. Онон Киин баан кили­йиэннэргит дьайыыларын хонтуруол­лааҥ диэн бааннары эбээһи­нэстиир.

Каарта хааччахха түбэһэригэр түөкүн эмиэ оруоллаах. Баан эн харчыгын харыстыыр уонна ону кытта сокуоннайа суох эпэрээссийэлэртэн сэрэтэр соруктаах. Олортон биир ньыматынан каартаны хааччахтааһын буолар.

Хас биирдии бааҥҥа үбү-харчыны мониторинныыр ис сулууспа үлэ­лиир, олор харчы хамсааһынын кэтээн, сымыйа дьайыылары ыытар уонна кумааҕы харчыга кубулутар, кыраныысса таһыгар улахан сууманы көһөрөр хам­­паанньалары булан ылар соруктаахтар.

Каарта тоҕо хааччахтанарый?

Каарта хааччахха түбэһэригэр түөкүн эмиэ оруол­лаах. Баан эн харчыгын харыс­тыыр уонна ону кытта сокуоннайа суох дьайыылартан сэрэтэр соруктаах. Олортон биир ньыматынан каартаны хааччах­тааһын буолар. Онтон да атын төрүөттэринэн каарта хааччахтаныан сөп. Холобур, кили­йиэн каартанан урут оҥорбот дьайыыларын оҥорор буол­лаҕына. Ол курдук, биэнсийэлээххин, каартаҕар атыылаһарга эрэ туттар харчылааххын, ол эрээри эмискэ биирдэ эбэтэр хаста даҕаны улахан суума­лаах харчыны ханнык эрэ счекка көһөрөн кэбистэххинэ, баан кэтэбилигэр киирэҕин.
Ону таһынан, килийиэн табаары эбэтэр өҥөнү саарбах саайт нөҥүө төлөөтөҕүнэ; кили­йиэн PIN-коду үс төгүл сыыһа киллэрдэҕинэ; бааҥҥа каарта уоруллубутун туһунан иһитиннэрии баар буоллаҕына; баан түөкүннээһини хонтуруоллуур систиэмэтэ каартаттан түөкүттэр реквизиттэригэр көһөрүүнү бэлиэтээбит буоллаҕына.
Хааччахтааһын чопчу төрүөтүн билиэххин баҕардаххына, баан тиэхиньиичэс­кэй өйөбүлүгэр сайабылыанньа суруйуоххун, официальнай саайтка баар төлөпүөн нүөмэригэр эбэтэр эпэрээтэргэ эри­йиэххин сөп.
Баан саарбахтыыр түбэл­тэтигэр каартаҕын эрэ хааччахтаабат, онлайн-бааҥҥа киирэриҥ бобуллар, кумаа­ҕы харчынан ыларыҥ эбэтэр онлайн көһөрүүнэн ыытарыҥ тохтуур, счет арыйары, каартаны биэрэри эбэтэр хаттаан таһаарары аккаастыыр.

Сокуону кэспэтэххин хайдах дакаастыыгын

Баан эйигиттэн счеттарга баар харчы хантан киирбитин туһунан информация­ны көрдүөн сөп. Бааны кытта бииргэ үлэлэһиҥ: интэриэһиргиир информациятын ыйыллыбыт аадырыска кэмигэр ыытыҥ. Бэйэҕэр табыгас­таах түмүк оҥоһулларын туһугар, тугу гыммыккын сиһилии суруй.
115-ФЗ сокуонунан каарта хааччахтаммыт буоллаҕына, баан докумуоннары ирдиир.
– биирдиилээн киһи дохуотун уонна түһээнин сууматын туоһулуур ыспыраапка, урут 2-НДФЛ диэн ааттанар этэ;
– нолуок декларацията 3-НДФЛ;
– атын бааннар счеттарыттан эмитент бигэргэппит от­­чуоттара;
– дохуотуҥ туһунан информациялаах атын докумуоннары. Дьэ манна элбэх докумуон ирдэнэр:
Өскөтө бу хамнас, командировка ороскуота эбэтэр подотчуоккар баар үп буоллаҕына, маннык докумуоннар наадалар: үлэ киниискэтин куоппу­йата, сыһыарыыларын кытта үлэ дуогабара, үлэҕэ ылыы туһунан дьаһал эбэтэр ГПХ дуогабара, үлэһити командировкаҕа ыытыы туһунан дьаһал, подотчуокка үбү биэрии туһунан дьаһал.
Дохуотуҥ дуогабар быһыытынан юридическай сирэйдэртэн уонна биирдиилээн дьонтон киирбит буоллаҕына, дуогабар туох баар сыһыарыыларын уонна эбии сөбүлэһии­лэрин кытта, ылсыы-бэрсии аактата, өҥөнү оҥоруу аактата, араспыыска, накладной, ылбык­кын туоһулуур кибитээнси­йэлэр, атыыланар табаар бас билиитин бигэргэтэр докумуоннар, урут юридическэй сирэйгэ иэс биэрбиккин бигэргэтэр докумуоннар, приходной-каас­сабай ордер кибитээнсийэтэ, атын бааҥҥа аһыллыбыт счет выписката наадалар.
Өскөтө дохуотуҥ дивидентэн кэлэр буоллаҕына, дивидени төлөөһүн туһунан акционердар уопсай мунньахтарын боротокуола, акцио­нердар испииһэктэриттэн выписка, дивиденд төлөбүрүттэн НДФЛ төлөммүтүн бигэргэтэр докумуон, дивиденд төлөнөр кэмигэр тэрилтэ балаан­сата ирдэнэр.
Дохуот миэхэ биирдии­лээн урбаанньыт быһыытынан аһыллыбыт счетпуттан киирэр буоллаҕына, ИП счетун выпис­ката, түһээни, төлөбүрдэри уонна да атын ирдэнэр төлөбүрдэр төлөммүттэрин бигэргэтэр докумуоннар баар буолуохтаахтар.
Дохуотуҥ атын дьон ыытар харчыларыттан киирэр буоллаҕына, бу дьону кытта экэнэмиичэскэй өттүнэн туох сыһыаннааххын суругунан быһаараҕын, үп-харчы хомуллубут сыалын-соругун, реквизиттэрэ чуолкайдык ыйыллыбыт контенын эбэтэр интэриниэт-ресурс сигэтин биэрэҕин.
Өскөтүн дохуот криптовалюта эпэрээссийэлэриттэн киирбит буоллаҕына, маннык докумуоннар наадалар: криптовалютаны атыыласпыт уонна атыылаабыт биржа аадырыһа, дьаһаллары оҥорорго туттуллубут туһанаач­чы аата эбэтэр хос аата, ак­­каунт бас билээччитин быһаарарга тус кэбиниэтиҥ профилын скриншота, криптовалютаны атыылаһыы уонна атыылааһын испииһэгэ – күнэ-дьыла, сыаната, төһөҕө атыыласпытыҥ/атыылаабытыҥ выпис­ката, хас биирдии цифровой валютаҕа криптовалюта атыытын түмүгүнэн барыһырбытыҥ, ночоотурбутуҥ отчуота. Өскөтө криптовалютаны атыылааһын-атыылаһыы араас биржаларга/атастаһар сирдэргэ оҥоһуллубут буоллаҕына, этиллибит пууннарынан бары былаһааккалартан докумуон­нары уонна быһаарыылары аҕалыахтааххын.
Өскөтө ханнык да барыйаан эйиэхэ сөп түбэспэт буоллаҕына, көҥүл форманан быһаарыы суруйаҕын. Төһө дохуоту ханнык источниктартан ыларгын, ону туоһулуур докумуоннары көрдөрөҕүн. Туоһулуур докумуоннар суох буоллахтарына, төрүөтүн быһаараҕын.

СҮБЭЛЭР

115-ФЗ сокуоҥҥа түбэспэт курдук тугу гыныахха?

• Саарбах счеттарга харчыны ыытыма.
• «Харчыны оҥорор» олоҕо суох этиилэргэ сөбү­лэһимэ.
• Бөдөҥ сууманы кумаа­ҕы харчыга уларытыма.
• Каартаҥ дааннайдарын атын дьоҥҥо этимэ.
• Саарбахтыыр түгэҥҥэр баан үлэһиттэрин кытта сү­­бэлэс.
• Биисинэстээх буоллаххына, үп дьайыытын оҥороргор корпоративнай расчетнай счетунан туһан.

Саарбах эпэрээссийэлэргэ киирсэллэр: аһара элбэх киһиэхэ харчы ыытаргыттан саҕалаан сүүйүүнү тутаргар тиийэ.
Харчы хамсааһына барыта туоһулуур докумуоннардаах буоларыгар кыһаллыҥ. Ол мөккүөрдээх боппуруос­тары түргэнник быһаарыаҕа. Онон харчыны кытта сыһыаннаах хас эмэ сыллаа­ҕы кибитээнсийэлэри, докумуоннары, о.д.а. бырахпат ордук эбит.

ХААРТЫСКА СИА СААЙТЫТТАН.