Баатаҕайга Николай Тарскай олоҕун, килбиэннээх үлэтин кэпсиир түмэл

Саха сиригэр физическэй култуура уонна успуорт сайдыытыгар, хаачыстыба өттүнэн үрдүк кэрдиискэ тахсарыгар кылгас олоҕун анаабыт саха саарына, киһи кэрэмэһэ Николай Тарскай төрөөбүт нэһилиэгэр Уус Алдан улууһун Баатаҕайыгар кини күүстээх үлэтин кэпсиир түмэл 1996 сыллаахтан тэриллэн үлэлиир.

Бу эттэххэ дөбөҥ эрээри, ылсарга уустук хамсааһыны саҕалаабыт, тэрийбит киһинэн олохтоох оскуола учуутала Румянцева Ксения Иннокентьевна буолар. Кини 1994 сыл сааһыттан саҕалаан матырыйаал хомуйан барбыт. Оччолорго Николай Тарскай үөлээннээхтэрэ, үөрэппит оҕолоро, аймахтара балачча баар буолан ахтыылар хомуллан испиттэр. Ол кэмҥэ нэһилиэк баһылыга В.В.Сивцев бэркэ өйөөбүт. Сопхуос үлэһиттэрэ П.П.Доллонов, Н.И.Носов, И.И.Федоров, Н.Н.Гоголев ылсан, төрөөбүт балаҕанын макетын туппуттар. Балаҕаны уонна түмэл дьиэтин ити саас тутан саҕалаабыттар.  Икки кыбартыыралаах дьиэни уларыта тутан түмэлгэ сөп гына оҥоруу балачча уустук эбит.

Ити курдук үлэлээн 1996 сыл балаҕан ыйын 28-гар түмэл аһыллыыта буолбут. Ол үөрүүлээх күҥҥэ кыттыыны ылбыттар: СГУ бэрэпиэссэрэ, ССРС успуордун маастара, сахалартан бастакы РСФСР чөмпүйүөнэ Н.А.Гоголев, Саха сирин көҥүл тустууга уонна хапсаҕайга аҕыс төгүллээх чөмпүйүөнэ В.Г.Румянцев, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тириэньэрэ, бэрэпиэссэр В.Н.Кочнев, Николай Николаевич уолаттара Сергей, Александр, сиэнэ Антон, сиэн аймаҕа А.М.Охлопков.

Түмэл үс салаалаах, бастакыта – Николай Николаевич олоҕо, саха ыччата эт-хаан өттүнэн сайдыылаах, күүстээх буоларын туһугар турууласпыт киэҥ хабааннаах үлэтэ, иккиһэ – Баатаҕай нэһилиэгин устуоруйата, үсүһэ – сир үлэтин тиэхиньикэтэ. Түмэл тыһыынчаттан тахса экспонааттаах.

Манна Саха сиригэр физическэй култуура уонна успуорт сайдыытыгар Николай Тарскай сүдү үлэни салайан ыыппыта көстөр. Ону барытын норуокка, кэнчээри ыччакка умуннарбакка кэпсиир туһугар Ксения Иннокентьевна мындыр анаарыытынан, дьоҕурун, иэйиитин күүһүнэн арахсыбакка отучча сыллаах сындылҕаннаах үлэтин сэҥээрэ, сөҕө, хайгыы, махтана көрөбүт уонна бу түмэл үлэтин салгыы эдэр салайааччы, олохтоох орто оскуола дириэктэрэ А.А.Бурнашева эстафетаны туппутун билиһиннэриэх кэриҥнээхпин.

Н.Н.Тарскай төрөөбүтэ 70 сылын бэлиэтиир тэрээһиҥҥэ 1994 с. кыттыбыт ыалдьыттар – олимпийскай чөмпүйүөн Роман Дмитриев, биллиилээх бөҕөс Василий Румянцев, соратнига, бэрэпиэссэр В.П.Кочнев, успуорт салайааччыта М.Е.Друзьянов, балта М.Е.Нестерова, кэргэнэ Л.П.Серкина, уола Сергей Николаевич истиилэригэр Ксения Иннокентьевна түмэл оҥорорго ылсар санаалааҕын аан бастаан биллэрбит, дьону соһуппут даҕаны, улаханнык үөрдүбүт даҕаны.

Түмэл аана аһыллыаҕыттан Ксения Иннокентьевна оскуола оҕолоругар кыраайы үөрэтэр куруһуок ыытан, кинилэр кэпсиир дьоҕурдарын сайыннаран, экскурсовод быһыытынан бары экспонаттарын иҥнигэһэ суох кэпсииллэрин ситиспитэ. Ол биллэн турар, оҕолор сайдыыларыгар, патриоттуу иитиллэн Ийэ дойдуга бэриниилээх буола улааталларыгар сүүнэ суолталаах этэ. Бу оҕолор ханна да тиийдэллэр саха успуордун аҕатынан биллэр, чулуу биир дойдулаахтарын Николай Тарскай туһунан киэн тутта билиһиннэрэ, кэпсии сылдьыахтара буоллаҕа. Бу оҕолор куруһуокка ылбыт билиилэрин уонна түмэл экспонаттарын туһанан үбүлүөйдээх – биэстии сыл буола-буола ыытыллар научнай-практическай кэмпириэнсийэлэригэр бииртэн биир дьоһуннаах дакылааттарынан кыттан чинчийэр үлэлэрин көмүскүүллэр. Ол быһыытынан 2019 с. Баатаҕай орто оскуолатын үөрэнээччитэ Вася Сивцев дьоһун дакылаатынан Москуба куоракка Николай Николаевич үөрэммит уруккута И.В.Сталин аатынан физкултуура институтугар тиийэн кыттыбыта буолар.

Оҕолор түмэл иһигэр эрэ буолбакка, Николай Тарскай төрөөбүт Араҥастаах алааһыгар, сүүрбүт-көппүт, ыстаҥалыы ойбут кырдалларынан, дойдуларын кэрэ миэстэлэринэн сылдьан, хааман кэлэллэрэ барыта өйдөрүгэр хатанар хартыыналар буолаллар. Устуоруйа кэрэһиттэрэ буолбут өйдөбүнньүктэр, өтөхтөр элбэх дойдулара – бу Чараҥай сирэ, тулата.

Онтон олоҕун кэрэ кэмнэрин бу түмэл сайдарын, тупсарын туһугар анаабыт энтузиаст учуутал Ксения Иннокентьевна баҕарар баҕата — саҕалаабыт дьыалата, чулуу киһи Николай Тарскай олоҕун, саха омукка анаабыт духуобунай баайын үйэлэргэ хаалларар, харыстыыр туһуттан саҥалыы, олох уларыйыытыгар эппиэттиир, аныгы технологияларынан байытыллыбыт саҥа дьиэ тутуллан үлэҕэ киирдэр ханнык диэн.

                   Наталья Мордовская, СӨ култууратын туйгуна.