Баһаар туохтан тахсарый?

Сыл ахсын өрөспүүбүлүкэҕэ, дойду үрдүнэн дьон эмсэҕэлээһиннээх, ардыгар өлүүлээх баһаардар чааһынай эрэ дьиэлэргэ буолбакка, мас, таас кыбартыыраларга үгүстүк тахсар буолла. Хомойуох иһин, маннык иэдээҥҥэ оҕолор эмсэҕэлээбит түгэннэрэ эмиэ баар… Бу туохтан тахсарый? Хайдах көмүскэниэххэ сөбүй?

Чааһынай дьиэ куттала

Чааһынай дьиэҕэ, кыбартыыраларга баһаар тахсыыта улахан ороскуоттааҕын ааһан, ардыгар киһи өлүүлээх иэдээннэр буолаллар. Бу соторутааҕыта Дьокуускайга чааһынай дьиэ умайыытыгар аҕалаах уол суорума суолламмыттара. Саамай ынырыга, үгүстэр буруоҕа тумнастан утуйа сытан устунан бараллар… Ханнык баҕарар баһаар төрүөтүнэн ситэ оҥоһуллубатах уот ситимэ, табахтааһын, арыгылааһын эбэтэр о. д.а. балаһыанньа буолуон сөп. Өрөспүүбүлүкэҕэ сүрүннээн баһаардар чааһынай дьиэлэргэ тахсаллар. Дьиэлэр кыбартыыраттан уратылара — хочуол, бойлер, камин-оһох, носуос, генератор, вентилятор, таһырдьаны, иһирдьэни сырдатар уот ситимэ о. д.а. тэрил элбэх буолар. Дьэ онно хаһаайын хайдах быһыылаахтык дьиэтин уотун ситимин тардыбытыттан, дьиэтин, гарааһын арааран дуу, бииргэ холбоон дуу туттубутуттан улахан тутулуктаах. Аны хаһаайын табахтаан эбэтэр тиэргэнигэр шашлыктаан, күөстэнэн, ардыгар кур сэтиэнэх оту өртөөн баһаар тахсыбыт да түгэннэрэ үгүстэр. Маны сэргэ, билигин дьон тутуу маһын матырыйаалын чэпчэки сыаналаах өттүн талар. Түргэнник умайар араас тутуу матырыйаалынан дьиэлэрин хаттыгастаан кэбиһэллэр. Куһаҕаннык тардыллыбыт уот ситимиттэн сылтаан баһаар элбэхтик тахсар. Эспиэрдэр үгүстүк чааһынай дьиэни туттууга сүрүн оруолу уот ситимэ ыларын бэлиэтииллэр. Хаачыстыбата суох тардыллыбыт уот ситимэ өлүүгэ тиэрдэр кутталлаах.

Биир сылга тиийбэт болдьоххо…

Сыл саҕаланыаҕыттан өрөспүүбүлүкэҕэ 200‑тэн тахса баһаар чааһынай дьиэлэргэ тахсыбыта. Ол курдук, Сыырдаахха чааһынай дьиэҕэ тахсыбыт баһаарга икки киһи өлбүтэ. Хаҥалас оройуонун Мохсоҕоллооҕор үс этээстээх дьиэҕэ тахсыбыт баһаарга икки киһи эмсэҕэлээбитэ. Биир киһи суһал мэдиссиинэ массыынатыгар тыына быстыбыта. Дьокуускайга уот ситимиттэн сылтаан тахсыбыт баһаарга икки киһи өлүгэ көстүбүтэ. Хомойуох иһин, бу тахсыбыт киһи өлүүлээх баһаардарга баһаарынай сигнализация туруоруллубатах, оттон баһаардар түүн буолбуттар…

Муус устар бүтэһик өрөбүллэригэр өрөспүүбүлүкэҕэ урут буолбатах элбэх баһаар чааһынай дьиэлэргэ, кыбартыыраларга тахсыбытын СӨ ЫБММ бэлиэтиир. Хата, дьолго, киһи өлүүлээх иэдээн тахсыбатах. Баһаары умуруорууга 102 үлэһит, 20 тиэхиньикэ кыттыбыт. Ол курдук, Нерюнгри уонна Мииринэй оройуоннарыгар баһаарынайдар туһаныллыбат тутууларга тахсыбыт баһаардары умуруорбуттар. Маны таһынан, Нам уонна Дьааҥы оройуоннарыгар чааһынай дьиэлэргэ тахсыбыт баһаары умуруорбуттар. Дьокуускайга кээпэрэтииптэр гараастарыгар тахсыбыт баһаары умуруорбуттар, Амма нэһилиэгэр трансформатор подстанциятыгар тахсыбыт умайыыны бохсубуттар. Ленскэйгэ уонна Усуйаана Депутатскайыгар дьон олорор дьиэлэригэр эмиэ баһаардар тахсыбыттар.

Элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр тастарыгар баар гараастарга…

Баһаары таһаарыан сөптөөх биир сүрүн төрүөтүнэн элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр тастарыгар баар гараастар буолаллар. Гараас хаһаайына кыһыннары массыынатын сүүрдэр баҕаттан тимир гарааһын иһиттэн хаттыгастаан, кыбартыыратыттан быһа уот ситимин тардан ититтэн кыстыыр. Үгүстэр көҥүлэ да суох маннык уот тардынан олоруохтарын сөп. Бу, бастатан туран, дьон олоҕор кутталынан суоһуур. Ардыгар гарааска тохтубут массыына уматыгыттан сылтаан эмиэ тахсыан сөп. Оттон кыбартыыраларга саас халлаан сылыйан үгүс дьон дьиэлэрин түннүгүн аһан олорор. Аны табахсыттар чугастыы болкуоҥҥа тахсан табахтыыллар. Ситэ умуллубатах табах кыыма тыаллаах күн көтөн атын кыбартыыра түннүгүнэн киириэн сөп. Сорохтор төрүт да табахтарын түннүгүнэн быраҕаллар.

Хайдах харыстанабыт?

Үгүстэр баһаар тахсыыта соһуччу түгэн курдук саныыллар. Ол эрээри эспиэрдэр этэллэринэн, оннук буолбатах. Баһаар үгүстүк дьалаҕай быһыыттан, уокка сэрэҕэ суохтук сыһыаннаһыыттан уонна болҕомтото суох буолууттан тахсар дииллэр ЫБММ үлэһиттэрэ. Дьон олорор дьиэтигэр-уотугар баһаар үгүстүк табах уотуттан, уот ситимиттэн, электрическэй тэриллэртэн сылтаан буолар. Кыһыҥҥы өттүгэр үгүс баһаар гирлянда уотуттан тахсар буоллаҕына, дьыл атын кэмигэр розеткаттан араарыллыбатах өтүүктэн, төлөпүөн иитэр сэрээттэн, оһохтон о. д.а. буолуон сөп.

— Алдьаммыт эбэтэр иһиттэн сиэниллэн ууллан эрэр розетканы туттуу бобуллар.

— Төлөпүөнү түүннэри эбэтэр дьиэҕэ суох кэмҥэ ииттэрэр сэрэхтээх.

— Аһаҕас турар уот ситимин үрдүнэн кырааскалыыр, обуой килиэйдиир бобуллар.

— Улахан кыамталаах электрическэй тэриллэри тэҥҥэ холбуур бобуллар.

— Дьиэҕэ туттуллар электрическай оһох анал умайбат, теплоизоляционнай муостаҕа туруохтаах.

— Баһаар тахсар түгэнигэр олус аймаммакка, маннык дьаһанарга сүбэлииллэр:

— Суһаллык 01 эбэтэр 02 нүөмэргэ эрийэ охсор наада. Түргэнник уонна чуолкайдык дьиэ аадырыһын, дьиэҕэ хас киһи баарын, туох умайбытын иһитиннэриллиэхтээх. Өскөтүн, сатаан эрийэн көмө ыҥырбатахха, түннүгү арыйан эбэтэр алдьатан көмөнү хаһыытаан ыҥырар наада.

— Суһал быһыыга-майгыга оҕолор ыскаапка, орон анныгар саһаллар. Онон бастаан оҕолору быыһыыр улахан суолталаах. Үгүстүк дьон буруоттан тумнастар.