Баһаарынайтан – иитээччигэ

“Сыл иитээччитэ” Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкурус өрөспүүбүлүкэтээҕи түһүмэҕин муҥутуур кыайыылааҕынан Ньурба улууһун Антоновка сэлиэнньэтин “Ромашка” уһуйаан эбии үөрэхтээһиҥҥэ педагога Владислав Егоров ааттаммыта. Баһаарынай дьупулуомнаах эр киһи уһуйааҥҥа хайдах кэлэн хаалла? 

 Иитээччи

– Владислав Аркадьевич, “Сыл иитээччитэ” куонкурус түмүгүн биллэрбиттэрин кэнниттэн суруналыыстар кэмэнтээрий ыларбытыгар, бастакы идэбинэн баһаарынайбын диэн этэн аһарбыт­тааххын. Уһуйааҥҥа хайдах үлэлии тиийбиккиний?

– Бэйэм Антоновка төрүт олохтооҕобун. Оскуола кэнниттэн Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка информатика учуутала идэтигэр үөрэнэ сылдьан аармыйаҕа барбытым. Кэлэн баран үөрэхпэр кыайан төннүбэтэҕим. 2018 сыллаахха Ньурбатааҕы кэллиэскэ тиэхиньик-баһаарынай идэтин бүтэрбитим. Нэһилиэкпитигэр уһуйааҥҥа дьыаланы-куолуну сүрүннээччи миэстэтэ баарын истэн тиийбиппэр, университекка учуутал идэтигэр үөрэнэ сылдьыбыппын учуоттаан: “Эбии үөрэхтээһин педагогун миэстэтэ баар, онно киирэҕин дуо?” – диэбиттэригэр, сөбү­лэспитим.

– Онтон салгыы иитээччинэн көстөҕүҥ.

– Оччолорго гендернэй бөлөх баара. Уолаттар уонна улахан оҕолор бөлөхтөрүгэр киирбитим. Уһуйааны бүтэртэрэн баран былырыыҥҥыттан легоконструирование уонна робототехника эбии үөрэхтээһин педагогар төттөрү көстүм. Ийэм үйэтин тухары иитээччинэн үлэлээбитэ, билигин логопедтыыр, кини да сабыдыала баара буолуо.

– Уһуйааҥҥа үлэлии киирбиккэр билэр дьонуҥ, доҕотторуҥ соһуйбатахтара дуо?

– Соһуйбатахтара, хата, эр киһи кэллэ диэн үөрэ көрсүбүттэрэ, үчүгэй үлэни булбуккун дэһэллэр. Уһуйаан үлэһиттэрэ туох кыалларынан көмөлөһөн, быһааран биэрэллэр. Миэхэ тус уһуйааччы быһыытынан иитээччи Любовь Николаевна Михайлованы сыһыарбыттара. Күн бүгүҥҥэ диэри сүбэтэ-амата элбэх.

Эбии үөрэхтээһин педагога

– Хас саастаах оҕолору дьарыктыыгын?

– Орто бөлөхтөртөн үөһэлэр бары дьарыктаналлар. Маҥнай лего конструктортан саҕалыыбыт. Улахан уонна бэлэмнэнии бөлөх оҕолоро робототехника набордарынан үлэлииллэр. Иитиллээччилэргэ ыйан-кэрдэн биэрэбин, ону исхиэ­мэнэн бэйэлэрэ оҥороллор уонна радиоуправлениенан эбэтэр араас мэхэньиисимнэринэн хамсатан оонньууллар. Бу дьарыгы оҕо барыта сөбүлүүр, сүрүннээн уолаттары кытта үлэлии сатыыбын эрээри, кыргыттар ордук биһирииллэр. Онтон куонкурустарга бу эйгэҕэ сыстаҕас, бэлэмнээх оҕолору кытыннарабын. Бүтүн Арассыыйатааҕы кэтэхтэн ыытыллыбыт куонкуруска бырайыактыыр үлэҕэ нейротехнологияҕа иккис миэс­тэлэммиппит. Быйыл ити күрэххэ номинацияҕа тигис­тибит. Уонна сыллата буолар легоконструирование Бүтүн Арассыыйатааҕы күрэҕэр кыттабыт, анал номинацияларга тиксэбит.

Робототехника уонна төрөөбүт тыл

– Билигин тыа сирдэригэр уһуйаан саастаах оҕолор төрөөбүт тылларын умнан эрэллэр дииллэр. Эн итиннэ туох санаа­лааххын?

– Билигин билинг­визм киирэн турар. Оҕо ютубу элбэхтик көрөр, дьиэ иһигэр төрөппүт нууччалыы кэпсэтэр, хоруйдуур. Биһиги дэриэ­бинэбитигэр ити эмиэ баар кыһалҕа, иитиллээччилэрбит сорохторо нууччалыы саҥараллар. Бөлөххө биир эмэ нууччалыы саҥарар оҕо кэллэ да, бары нууччалыы кэпсэтэллэр. Саха оҕолоро ийэ тылларын билиэхтээхтэр диэн итиннэ араас ха­­йысхалаах үлэни ыытабыт.

Тус бэйэм үлэм хайысхатыттан үллэһиннэхпинэ, робототехниканы туһанан оҕо сахалыы саҥатын сайыннарарга дьарыктардаахпын, сахалыы тыыннаах оонньуулары толкуйдаабытым, балары “Сыл иитээччитэ” куонкуруска эмиэ көрдөрдүм. Холобур, “Сайылык”, “Балыксыт”, о.д.а. оонньуулар. Манна робототехниканы туһанан оонньуу таарыйа тыл састаабыгар судургу сорудахтары толороллор.

– Робототехника, уопсайынан, көмпүүтэр өттүгэр тиэрминнэр сахаларга тылбаастана илик. Оҕолорго сахалыы хайдах быһаараҕын, өйдүүллэр дуо? Ити өттүгэр туох эмэ үлэни ыытаҕын дуо?

– Билиҥҥи оҕо сыстаҕас, “робот” диэн тылтан саҕа­лаан барытын истэн билэр. Маны сахалыы тылбаастыыр уустук соҕус буолуо. Ол эрээри, ким эмэ тылдьыт оҥордор, иитээччилэргэ туһалыах этэ. Холобур, “робототехника” да диэн тылы сахалыы этиэх этибит.

“Сыл иитээччитэ” куонкурус

– Куонкуруска ким сүбэтинэн кытынныҥ?

– “Сыл иитээччитэ” курдук балаһыанньалаах эр дьон бэ­­йэбит “Мин – педагогпун” диэн куонкурустаахпыт. Былырыын Чурапчыга эр дьон педагогтар пуорумнара ыытыллыбыта. Ол тэрээһин иитинэн ыытыллыбыт куонкуруска бастаабытым. Балаһыанньа быһыытынан, итиннэ кыайбыт киһи “Сыл иитээччитэ” куонкуруска кыттар. Онон быйыл өрөспүүбүлүкэтээҕи түһүмэххэ кэллим.

“Сыл иитээччитэ” куонкурус бастакы түһүмэҕэ кэтэхтэн этэ, бэйэни билиһиннэрии, портфолионы, саайты – барытын дойдубутугар олорон оҥорон ыыппыппыт. Тиийэн баран бастакы күн тута оҕолорго ыытар дьарыкпыт тиэмэтин сэрэбиэйдэспиппит, долгутуулааҕа ол баар. Сүрүннээн улахан уонна бэлэмнэнии бөлөх оҕолорун кытта үлэлиибин. Сэрэбиэйгэ орто бөлөхтөр уонна саас тиэмэтэ түбэс­питэ. Аны дьарыктары нууччалыы ыытар уустук соҕус, бэ­­йэбит төрөөбүт тылбыт буол­батаҕа син биир таайар. Түүннэри бэлэмнэнэн баран сарсыарда баран дьарыкпытын ыыттыбыт. Эбиэт кэнниттэн “Мин педагогическай булумньум” түһүмэххэ бэйэбит туһанар ньымаларбытын кэпсээбиппит. Манна робототехника көмөтүнэн тылы сайыннарыыны көрдөрбүтүм.

Иккис күммүтүгэр маас­тар-кылаас уонна төрөппүттэргэ сэминээр буолбута. Маастар-кылааска нейротехнология туһунан билиһиннэрбитим. Нейрообруч туһанан (концентрация, медитация, моргание), роботы бырагыраама­лаан оҕолору оонньотуу. Итини таһынан, уһуйаан саастаах уонна алын кылаас оҕолорун маһынан уһанарга үөрэтэбин. Бу туох да куттала суох, кыра саастаах оҕолорго аналлаах. Араас фигуралары быһаллар, салгыы робототехника двигателлэрин туһанан хамсыыр массыыналары оҥороллор.

Төрөппүттэргэ аналлаах сэминээргэ “Чөл олох” тиэмэтигэр “Эрчим” остуол оонньуутун толкуйдаабыппын билиһиннэрбитим. Успуорт сахалыы көрүҥнэрин кыратык уларытан биэрбитим, сыалы табаллар, тааһы быраҕаллар… Ханнык баҕарар төрөппүт дьиэ­тигэр оҕотун кытта оонньуур кыахтаах. Онтон таһырдьа киэҥ сиргэ оонньотор түгэннэригэр анал ыйынньыктары (сүүрүү, ыстаныы…) түҥэппитим. Ити түһүмэх кэнниттэн биэс финалиһы бы­­һаарбыттара, сарсыныгар Үөрэҕи сайыннарар уонна идэ таһымын үрдэтэр институт үлэһиттэрин кытта идэ туһунан сэһэргэһиини ааспыппыт, ыйытыыларга хоруйдаабыппыт.

– Муҥутуур кыайыы­лааҕы биллэрэллэригэр ааккын истэн баран төһө үөрбүккүнүй, долгуйбуккунуй?

– Маҥнай Бүтүн Арассыы­йатааҕы төрөөбүт тылынан иитээччилэр куонкурустарыгар Саха сирин аатын көмүскүү барар диэн Сунтаартан сылдьар иитээччини ааттаабыттара. Быйыл кыайбатым быһыылаах диэн саныы турбутум. Онтон муҥутуур кыайыылаах диэн мин ааппын эппиттэригэр тута Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкуруска, пуорумнарга кыттыылары, эппиэтинэс туһунан толкуйдаан ылбытым.

– Куонкуруска кыайаргар туох көмөлөстө дии саныыгын?

– Уһуйааммыт улахан уопуттаах иитээччилэрэ, уһу­йааччым Любовь Николаевна ыйыылара-кэрдиилэрэ таайда дии саныыбын. Этэргэ дылы, тугу, хайдах саҥарыахтаахпар, ханнык тиэмэни көтөҕөр ордугар тиийэ сүбэлээбиттэрэ.

– Инникитин туох соруктааххын?

– Билигин Бүтүн Арассыы­йатааҕы финалга кыттарга бэлэмнэнэбин, былаан оҥоһулунна, үлэ саҕаланна. Манна даҕатан эттэххэ, Учуутал сылыгар ыытыллыбыт күрэххэ Ньурба улууһуттан кыттыбыт иитээччи Мария Николаевна Слепцова бастаан турар. Онтон 13 сыл буолан баран быйыл Педагог уонна уһуйааччы сылыгар мин бастаатым. Бу бэйэтэ туспа бэлиэ дии саныыбын.

– Махтал. Владислав Аркадьевич, салгыы куонкуруска Саха сирин аатын дьоһуннаахтык ааттат!