Баһылай Мигалкин: “Тылдьыты бүтэрдим”

Быйыл, дьэ, сүүрбэччэ сыл улахан учуонайдар Елизавета Ивановна Убрятова, Евдокия Иннокентьевна Коркина уонна да атын филологтар муспут тылларын сүүмэрдээтим.

Илиибинэн көмпүүтэргэ киллэрэн, электроннай массыына сатаан өйдүүр форматыгар кубулутан, сахалыы тыллары уонна этиилэри (барыта 126800) нуучча тылыгар тылбаастыыр тылдьыты бүтэрдим.

Үлэм 616 өс хоһоонноох этиилэри (поговорки), 176 өс хоһооннору (пословицы), 206 фольклор эпитеттарын уонна 42 таабырыны түмэр. Сэбиэскэй былаас кэмигэр тыл үлэтин элбэх эспиэр-учуонайдар бэрэбиэркэлиир этилэр, билиҥҥи үйэҕэ “искусственный интеллект” грамматическай бэлиэтээһини (сопутуой, ускуопка уо. д. а.) эрэ буолбакка, тыллар сөпкө холбооһуларын (синтаксис) чопчу бэрэбиэркэлиир уонна сүбэлиир (холобур, бу этиини маннык суруйбутуҥ буоллар, ордук буолуо этэ диэн).

Таҥара куруук өйдөтөр, маннык суруй диэн этэр, санаабар, кини аттыбар баар курдук. Арассыыйа интеллектуальнай бас билиитин быһаарар уонна регистрациялыыр Федеральнай сулууспата судаарыстыбаннай эспэртиисэ түмүгүнэн сибидиэтэлистибэ биэрдэ.

Саха тыла тоҕо маннык элбэх тылы туттарый диэтэххэ, кини үгүс өттө сомоҕо тыллар. Холобур, атырдьах ыйа — август, балаҕан ыйа — сентябрь, итилэри биир тылынан хайдах да эппэккин, ордук элбэх даҕааһыннарга баар, биэс мэндиэмэннээх — пятиэтажный, үс көлүөһэлээх — трехколесный, хара баттахтаах — черноволосый, сырдык мөссүөннээх — светлоликий уо. д. а.

Гуманитарнай институт оҥорбут уон биэс туомнаах улахан тылдьыта сэттэ уонча тыһыынча тыллары, этиилэри билэр, ол гынан баран, кинилэр тылдьыттарыгар тоҕо эрэ Саха сирэ — Якутия, Ил Түмэн — Государственное собрание, парламент Республики Саха (Якутия), Ил Дархан — Глава Республики Саха (Якутия) диэн тыллары киллэрбэтэхтэр, оннооҕор ынах этэ — говядина, убаһа этэ — жеребятина, таба этэ — оленина диэн тыллар суохтар. Уһун сомоҕо тыллар эмиэ суохтар, холобур, саха сиригэр халлаан туруга — погода в Якутии. Хомойуох иһин, нуучча тылыгар төрүт да суох тыллары туттубуттар (түлэкэдий — лунатить, хараан — засидка) бу “опечатка” диэн буолбатах, ханнык эрэ мөлтөх аспыраан үлэтигэр майгынныыр.

Бу оҥорбут үлэбин Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Польшаны босхолооһуҥҥа олоҕун биэрбит аҕам быраатыгар, икки төгүл “За отвагу” мэтээлинэн наҕараадаламмыт младшай лейтенант Мигалкин Николай Васильевичка аныыбын.

Үлэм олус уустук балаһыанньата диэн серверга киллэрии буолар. Федеральнай университекка эбэтэр “Саха” НКИК диэн тэрилтэҕэ аналлаах үп көрүллэрэ буоллар, санаабар, ордук буолуо этэ. Тэлэбиисэргэ эппиттэринэн, Арассыыйа сүүсчэкэ мөлүйүөн (на создание национального цифрового фонда якутского языка) үп көрбүт. Кинилэр элбэх үчүгэй исписэлиистээхтэр, инженердээхтэр, олус үчүгэйэ диэн күүстээх сервердээхтэр.

Бүтэһикпэр бырааттарбар Михайлов Владислав Власьевичка, Мигалкин Афанасий Васильевичка Москваҕа эспэртиисэни төлөөһүҥҥэ уонна кэргэммэр Евгения Петровнаҕа, кыыспар Ольгаҕа көмө буолбуккутугар махтанабын.

Баһылай Мигалкин.