"Дьук" 2023 с. хантараак баттаспыт.
Байыаннай дьайыы саҕаламмыта үһүс сылыгар барда. Самныбат саргылаах саха уолаттара сарын-сарыннарыттан өйөһөн, Аҕа дойдуларын хорсуннук көмүскүү сылдьаллар. Бу үс сыл устата өлүү-сүтүү, эчэйии да элбэх. Бүгүн эчэйбит уонна өлбүт дьону таһаарар эвакуациялыыр сулууспа «Дьук» диэн позывнойдаах байыаһа Дьулустаан Васильевы кытары кэпсэттибит. 394 полка 2‑с батальонун 4‑с ротатын эвакуациялыыр бөлөҕүн хамандыыра «Дьук» элбэх байыаһы өлөр өлүүттэн быыһаан «За спасение погибавших» мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
Кини Үөһээ Бүлүү улууһун Боотулуутугар төрөөбүт, Бүлүү улууһун Үгүлээтигэр улааппыт эбит. Кэпсэтэн бүтэн иһэн билбитим, аймахтыы да курдук эбиппит. Аҕата Ньукулай түргэн туттуулааҕынан, мындыр ууһунан биллэр киһи этэ, эбээлэрэ Маарыйа (Ньыыкан ойуун кэргэнэ), сүгэһэрдьитинэн Ньыыкан кырдьаҕаһы куоһарар хоһуун булчут, балыксыт дьахтар эбитэ үһү. Оҕо сылдьан дьоммор ыалдьыттыы кэлэ сырыттахтарына, бу уолу көрөн аһарбыттаахпын. Ол кэмтэн ыла ким ханна баарын, тугун-ханныгын билбэт эбиппин. Арай бу күннэргэ волонтердар көмөлөрүнэн, алҕас буллум.
«Дьук» эйэлээх олоххо урбаанньыт буолан, тэрилтэ тэринэн уот ситимин тардыыга уонна трансформатор ыстаансыйатын таҥыыга үлэлээбит. 2023 сыл атырдьах ыйын 25 күнүгэр Арассыыйа Оборуонатын министиэристибэтин кытары хантараак баттаспыт. Оччолорго бииргэ төрөөбүттэрэ бу быһаарыныытын улаханнык туох да диэбэтэхтэр. Арай ийэм байыаннай дьайыыга барар быһаарыныыбын ыараханнык ылыммыта, ол эрээри сөптөөх тыллары булан, бүтэһигэр биир санааҕа кэлбиппит диэн байыас кэпсээнин саҕалыыр: «Ийэм улаханнык долгуйар этэ, киниэхэ “барыта этэҥҥэ буолуоҕа, тыыннаах эргиллиэм, эрэн” диэн эппитим. Бииргэ төрөөбүттэрим даҕаны утарсыбатахтара, мин быһаарыныыбын ылыммыттара. Барыахпыттан, түгэн көһүннэ эрэ, дьоммун кытары сибээстэһэр этим».
«Дьук» ыһа-тоҕо кэпсииртэн туттунар, уот кутааны ортотунан ааспыт, улаханнык бааһыран госпитальга сытар киһиэхэ, биллэн турар, чэпчэкитэ суох. Ол да буоллар, сэргэхсийэн, аймахтаһан кэпсээн барар: «Аан бастаан инники кирбиигэ Ориентир диэн арыы тыаҕа киирбиппин бу баар курдук өйдүүбүн. Оччолорго дьулаан соҕус эрээри, ханна барыахтаахпын, бойобуой сорудахпын билэр буолан, улаханнык куттамматаҕым, долгуйбатаҕым. Биллэн турар, ханнык баҕарар инчэҕэй эттээх киһи кыратык куттана саныыр, ол эрээри онтуҥ түргэнник ааһар. Бастакы сырыыбытыгар Айыыларбыт көмөлөрүнэн бойобуой сорудахпытын толорон этэҥҥэ тахсыбыппыт. Анараа киһи итэҕэлэ, кырдьык, күүһүрэр эбит. Уопсайынан, киһи мэлдьи сири-уоту аһата, Үрдүкү Айыылартан көрдөһө, махтана сылдьыахтаах дии саныыбын. Бастаан атын байыастар биһиги харысхал кэтэрбитин, үҥэн-сүктэн көрдөһөрбүтүн өйдөөбөт этилэр. Кэлин итэҕэйэн, бэйэлэрэ эмиэ харысхал иилинэр, таҥараттан көрдөһөр буолбуттара».
Биир эмэ өйгөр хатанан хаалбыт түгэн баар дуо диэн ыйытабын. Онуоха, дьиҥэ элбэх буоллаҕа, биир түгэни кэпсиим диэн кэпсээтэ: «Крестик диэн суолу быһа охсор сир баар. Ол кэтэҕэр үөһэ өстөөх бүлүмүөтчүктэрэ бөҕөргөтүнэн сытан ытыалыыллара. Кими даҕаны аһардыбаттара, элбэх киһи онно «300», «200» буолара. Ол сири биир күн бүлүмүөт уотун аннынан иккитэ туораабытым, өссө дьону таһаарбытым. Ол бүлүмүөтчүк буулдьата аттыбынан иһиирэ-иһиирэ ааһара билигин да кулгаахпар бу баар курдук».
Салгыы бааһырыыны ылбыт күнүн-дьылын дьиктиргии саныырын кэпсээтэ: «2024 сыл ыам ыйын 23 күнүгэр Старомойорскайы босхолооһун кыргыһыытыгар аан бастаан бааһырбытым. Госпитальга сытан эмтэнэн тахсыбытым. Онтон оруобуна биир сыл буолан баран, 2025 сыл ыам ыйын 24 күнүгэр иккиһин улахан бааһырыыны ыламмын, билигин госпитальга сытабын. Маны бэйэм дьиктиргии саныыбын».
«Дьук» кэлин эвакуациялыыр бөлөх хамандыырынан өстөөх уот кутаа буурҕатын аннынан, буулдьа, снаряд ардаҕын быыһынан бааһырбыт байыастары таһаартыырга сылдьыбыт. Бааһырбыт байыастары кыргыһыы хонуутуттан, арыы тыаттан булан таһаарыы, госпитальга тириэрдии ыарахаттардаах. Бааһыран өлөр-өлбөт икки ардынан тыын былдьаһа сытар киһиэхэ кинилэр аанньалларга тэҥнээхтэр. Дьон олоҕун быыһаары, бэйэлэрин тус олохторун аахсыбакка, кутталлаах балаһыанньаҕа киирэллэр. Биһиги дьоруойбут эмиэ бааһырбыт киһини булан, миэстэтигэр бастакы көмөнү оҥорон, уоскутан, тыыннаах таһаарарга кыаҕын барытын уурдаҕа. Аны туран, кыргыһыы хонуутуттан өлбүт дьону эмиэ таһаллар, этин-сиинин тиһэх суолугар бэлэмнээн, харыстаан таһаараллар. Төһө да ыараханын иһин, киһи барыга үөрэнэн хаалар эбит диэн «Дьук» этэр.
Байыас «Дьук» хорсун быһыытын, дьону өлүүттэн быыһаабытын иһин «За спасение погибавших» мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Кини быыһаабыт киһитэ элбэх. Бу күннэргэ киниэхэ махтаммыт тыллардаах видеолары, саҥалары көрдүм-иһиттим. Элбэхтэн биир түгэни маннык кэпсээтэ: «Кулун тутар ыйга үс буолан эвакуацияҕа сылдьыбыппыт. Ол сылдьан уолаттарым утуу-субуу бааһырыы ылан, төттөрү тахсыбыттара. Инньэ гынан, ыйы быһа соҕотох утуйар уубун, аһыыр аспын умнан, бааһырбыт дьону быыһыыр эрэ туһугар сылдьыбытым. Иккилии-үстүү киһини өстөөх буулдьатын быыһынан нэһиилэ таһаартыыр этим. Кулун тутар биир ылааҥы күнүгэр «Бостон» диэн байыаһы уонна «Мишка» диэн капитаны, взвод хамандыырын таһаартаа диэн сорудах кэллэ. Шайба диэн арыы тыаҕа күн аҥаара сыыллан киирдим. Үрдүбүнэн бүтүннүү «чыычаахтар» көтө сылдьаллар. Бастаан араассыйанан кэпсэтэн, онтон хаһыытаһан кэпсэтэн, дьоммун булан ыллым. Иккиэн сэппэрээктэр быыстарыгар сыталлар эбит этэ. «Бостон» син хаамар эбит даҕаны, «чыычаах» элбэҕиттэн куттанан, иккиэн миигин кэтэһэ сыталлар эбит. Хапытаан ыарахан эчэйиини ылбыт, атахтара тостубут, этэ бүтүннүү оскуолак, хаамар кыаҕа суох буолан сытара. Дьонум миигин көрөн олус үөрдүлэр. Сүүрбэччэ мүнүүтэ сытан, хайдах тахсарбытын толкуйдаан былааннаатым. Саатар Крестиккэ диэри тиийиэххэ, онтон сүгэн барыам диэн элэ-была тылбын этэн, 2 км курдук сири оннук батыһыннартаан сыылынныбыт. Хата Крестиккэ тиийэрбитигэр «чыычаахтар» биллибэтилэр, онон «Мишкабын» сүгэн баран сүүрдүм, «Бостоным» кэннибиттэн сүүрүстэ. Маргаритка диэн арыы тыаҕа тиийбиппит, онно эмиэ «чыычаах» бөҕө көтө сылдьар. Сэниэ ыла түһэн баран, эмиэ сүгэн нэһиилэ туораатыбыт. Онно Маргаритка 16‑с туочуката, саамай саҕаланыыта баар. Хойутаан хааллыбыт, халлаан хараҥара оҕуста, суолбут көстүбэт буолла. Хата, мин дьолбор, ыйдаҥалаах киэһэ үүннэ. Ый сырдыгынан сирдэтэн кэлбит ыллыгым суолунан баран иһэн, блиндаһы буллубут. Онно 218‑с уолаттара бааллар эбит. Соҕотоҕун хайдах иккиэннэрин таһаардыҥ диэн сөҕүү-махтайыы, «һуу-һаа» бөҕө буоллулар, онно хоннубут. Сарсыныгар аттыбытыгар баар Перевальное дэриэбинэҕэ ытыалаһыы бөҕө буолла. Ол аата бары күүс, болҕомто онно туһуланар диэн уолаттарбар бу түгэни туһанарга тылбын ылыннаран, иккис күммүтүгэр нэһиилэ туораан, дьоммун таһааран миэдиктэргэ туттарбытым».
Дьэ ити курдук, дойдутун кэскиллээх олоҕун туһугар эр санаанан олоҕун кэрэйбэккэ, хорсун быһыыны көрдөрбүт, элбэх байыаһы өлөр өлүүттэн быыһаабыт эвакуациялыыр бөлөх хамандыыра «Дьукка» дойду араас муннугуттан барҕа махтал тыллара этиллэллэр.
ХААРТЫСКА ВАСИЛЬЕВ ДЬ. Н. ТУС АРХЫЫБЫТТАН ТУҺАНЫЛЫННА
Уопсайа 500-тэн тахса араас саастаах дьон «Вместе Победим!» диэн сүүрүүгэ кыттыыны ыллылар. Бу аахсыйа онкологическай…
Дьылҕа хаан ыйааҕа билиэҕэ диэн санаа сахаларга хайдах, хаһан кэлбитин билбэтим гынан баран, хас биирдии…
2025 сылга “Үлэ киһитэ‑2025” үрдүк ааты ылбыт дьон ортотугар Бүлүү улууһуттан ийэлээх кыыс бааллара биир…
Саха ынаҕын иитиэн баҕалаах ыал ыйытыытыгар Эбээн Бытантайтан хоруйдаатылар. — Саха ынаҕын иитиэхпитин баҕарабыт. Онон бу…
Мин аҕам туһунан бэрт уһун кэм устата ахтыбакка, суруйбакка сылдьан баран, дьэ бу Улуу Кыайыы…
Нуучча улуу бэйиэтэ, драматура уонна прозаига Александр Пушкин төрөөбүт күнүн көрсө бэйиэт айар үлэтигэр сүгүрүйээччилэр…