Байыас «Мойтохон»: «Суор мэлдьи арыаллыыр»

Кэнники кэмҥэ социальнай ситимнэринэн «Мойтохон» диэн позывнойдаах Үөһээ Бүлүү улууһуттан төрүттээх байыаннай дьайыы кыттыылааҕын туһунан элбэхтик суруллар буолла.

Соторутааҕыта кини бойобуой сырыыларын, ураты хорсун быһыытын туһунан ырыа айыллан тарҕанна. «Мойтохон» байыаннай дьайыыга ааспыт сылтан сылдьар. Кини дойду интэриэһин көмүскүүр уталытыллыбат быһаарыныыны ылынан, билигин байыаннай дьайыыга хорсуннук-хоодуоттук кытта сылдьар. Штурмовик «Мойтохон» «Ураты хорсун быһыыны көрдөрбүтүн иһин», «Анал байыаннай дьайыыга көмө иһин» мэтээллэринэн наҕараадаламмыта, өссө икки наҕараадата тиксэрин күүтэр. Бүгүн хорсун буойуну кытары кэпсэтиибитин таһаарабыт.

— Байыаннай дьайыыга бараргын дьонуҥ туох диэбиттэрэй?

— Ааспыт сыл от ыйыгар бэйэм баҕабынан хантараак баттаһан барбытым. Ол иннигэр программиһынан, электригинэн үлэлии сылдьыбытым. Байыаннай дьайыы саҕаламмытыгар элбэх доҕотторум барбыттара, ол иһин өр толкуйдаан баран барарга санаммытым. Дьонум — ийэм уонна эдьиийим барарбын холкутук ылыммыттара, улаханнык аймамматахтара, эрэнэбит диэбиттэрэ. Чугас дьонуҥ син-биир истэригэр долгуйаллара көстөр буоллаҕа, ол эрээри миэхэ биллэрбэккэ буола сатаабыттара.

— Инники кирбиигэ, кыргыһыыга киирбит бастакы күнүҥ хайдах этэй?

— Угледар арыы тыатыгар этэ. 9 буолан киирбиппит. Биһиги иннибитигэр түөрт саха уола барбыта. Бойобуой сорудаҕы толоруохтаахпын диэн кытаанах санаалаах этим. Тиийиэхтээх сирбэр чугаһаан баран көрбүтүм — саха уолаттара бааһыран сыталлара, биир уол «200» буолаахтаабыт этэ. Ол уолаттар аттыларынан ааһан штурмҥа киирбитим. Дьэ, онно «ВСУшниктары» көрбүтүм. Ытыалаабыттарыгар утары ытыаласпытым, биир бүлүмүөтчүгү охторбуппар, атыттара куоппуттара. Онно биир уол икки атаҕын тоҕу тэптэрэн сытарын булан, соһон «желтай зонаҕа» таһаарбытым. Ол уолум, хата, тыыннаах, куруук сибээскэ тахсан махталын этэр. Угледары ылыы иһин кырыктаах киирсиигэ элбэх киһи охтубута.

— Бойобуой сорудахха сылдьан биир эмэ өйгөр хатаммыт түгэн баар дуу?

— Баар бөҕө буоллаҕа. Ааспыт нэдиэлэҕэ инники кирбиигэ бойобуой сорудаҕы толоро сылдьан, эмиэ соҕотох хаалан турардаахпын. Икки аҥаар нэдиэлэ анараа өттүгэр арыы тыаҕа сылдьан, бааһырбытым, аптамаатым алдьанан хонууга жгуттана сыттахпына, «баба-яга» дрон үрдүбэр көтөн кэлэн снаряд быраҕаары, син өр турбута. Мин сэниэм олох эстэн, куотар сирим суох буолан, хаһан быраҕарын кэтэһэн көрөн баран сыппытым. «Дьэ бүттүм быһыылаах» дии санаабытым. Оннук 20‑чэ мүнүүтэ үрдүбэр туран баран, арааһа, аптамаата да, туга да суох диэтэ быһыылаах, тугу да бырахпакка, салгыы көтөн баран хаалбыта. Ол сиргэ сытан хоммутум, түүн иккитэ кэлэн көрөн барбыта. Ону Үөһээ Айыыларым арчылаан, харыстаан көстүбэтэҕим буолуо дии саныыбын.

— Бу күннэргэ социальнай ситимнэринэн эйиэхэ анаммыт ырыа Саха сирин тилийэ көттө. Ол устуоруйатын кэпсиэҥ дуо?

— Ырыа уонна видео социальнай ситиминэн тарҕаммыт этэ. Ити устуоруйалаах. Эмиэ бойобуой сорудахха киирэн истэхпинэ, уолаттар улаханнык эчэйэн, санаалара түһэн, өлөр буоллубут диэн сыталлара. Ийэ дойдуларын кытары быраһаайдаһан, тиһэх тылларын эппиттэрэ. Ону мин, өлүөххүт суоҕа, бары тыыннаах тахсыахпыт диэн уоскуталаан, бастакы көмөнү оҥорон, бэрэбээскилээн, сахам быһаҕынан ойуурга, хахха сиргэ, кыра дьаама хаһан, онно сытыартаан, дрон көрбөтүн диэн саһыаран, биир дойдулаахтарым тикпит антидрон былаастарынан сабан, уу, ас, табах биэрэн баран салгыы сорудахпын толоро барбытым. Төннөн иһэн ылан ааһыам, мантан ханна да бараайаҕыт, таска тахсаайаҕыт диэбитим. Оннук бойобуой сорудаҕы толорон, үс күн буолан баран төннүбүтүм. Дьонум үс күн онно сыппыттар этэ. Бары этэҥҥэ тахсыбыппыт. Билигин ол уолаттар госпиталларга сыталлар. Биирэ 18 саастаах, иккиһэ 50‑лаах киһи. Кинилэр быыһаммыттарыгар махтанан ырыа суруйан, видео оҥорон таһаарбыттар этэ.

— Саха быһаҕын туһунан эттиҥ. Кэлиҥҥи кэмҥэ саха быһаҕын, итэҕэлин туһунан элбэхтик кэпсэнэр. Эн ону хайдах саныыгын?

— Кырдьык, ыарахаттары көрүстэххинэ, итэҕэлиҥ күүһүрэр эбит. Дьиҥэ, саха киһитин үксүн курдук мин да кыра оҕо эрдэхпиттэн үрдүкү Айыыларга, сир-дойду иччилэригэр үҥэбин, сүгүрүйэбин, итэҕэйэбин. Сир-дойду, булт-алт иччилэригэр, Байанайга алгыс этэргэ, аал уоту аһатарга, төрүттэрим куттарыгар сүгүрүйэргэ дьонум оҕо эрдэхпиттэн үөрэппиттэрэ. Ол иһин айылҕаҕа сырыттарбын эрэ, уокка ас кээһэ, иччилэрдиин кэпсэтэ сылдьабын.

Бу манна даҕаны Аар айылҕабыт, Айыыларбыт мэлдьи аттыбытыгар бааллар эбит диэн итэҕэйдим. Штурмҥа киирээри сырыттахпытына, аттыбар мэлдьи суор көтөн кэлэн олорооччу. Оттон инники кирбиигэ бойобуой сорудаҕы толоро баран-кэлэн иһэн арыы тыаҕа куруук кыыллары көрсөбүн. Ол курдук, ыты, куосканы, куобаҕы, кабааны, онтон да атын кыылы көрөбүн. Дьиибэтэ баар, кэннибиттэн кэлэн иһэр атын дьон ону тоҕо эрэ көрбөттөр эбит. Онон, тулалыыр эйгэбитигэр, айылҕабытыгар дьикти элбэх эбит.

— Дойдуҥ дьоно көмөлөһөн эт-балык, атын да ас ыыталлар эбит дии?

— Оннук. Түгэнинэн туһанан, чугас дьоммор, Сахам сирин дьонугар-сэргэтигэр, волонтердарга биһиги туспутугар долгуйалларыгар, көмөлөһөллөрүгэр махтанабын. Кыайыы биһиэнэ буолуо, сотору бары эргиллэн кэлиэхпит. «Саха сирэ» хаһыат үлэһиттэригэр эмиэ улахан махтал, биһигини умнубаккытыгар, саайткытыгар сонуннары мэлдьи ааҕабыт.

— Позывнойгун хайдах ылыммыккыный?

— «Мойтохон» диэн Мойтохонов диэн араспаанньабыттан таһааран ылыммытым. Бастаан ылыммыппар, үгүстэр сатаан ааттаабакка, ыарырҕаталлар этэ, хамандыырдарым уларыт диэн хаста даҕаны этэ сылдьыбыттара, ол эрээри кэлин сатаан саҥарар буолбуттар. Кинилэргэ, кырдьык, саҥаралларыгар ыарахан буолуо, «мафон» дииллэр этэ. Билигин чуолкайдык «Мойтохон» дииллэр.

— Кэпсээниҥ иһин махтанабын!