Байыас Василий Бугаев үйэлэргэ аата ааттаныа…

…Булт, булчут! Бу тыллар дорҕоонноро тугу этэллэрий? Туох өйдөбүлү кистииллэрий? Ханнык баҕарар булду бултааһыны сөбүлээһин хайдах үөскүүрүй, ханнык төрүөттэргэ, туохха олоҕуран? Биллэн турар, булт иитии нөҥүө бэриллэр диэн мөккүөрэ суох. Булчут аҕалаах ыалга улааппыт уолаттар кыра эрдэхтэриттэн умсугуйан бултуулларын үгүстүк көрөбүт.

Буойун Василий Бугаев кэриэһигэр ытыыга күрэхтэһии

Бүгүн мин дэриэбинэ боростуой уолун, үөрэнээччим Вася Бугаев туһунан кэпсиэм. Вася оҕо эрдэҕиттэн айылҕалыын алтыһан улааппыта, кини булчут уонна балыксыт дьоҕура өбүгэлэрин утумунан салҕаммыта. Булт. Булт диэн баран муннукка ытаабыт киһини, сиппэрэҥ, өксүөн тыаллаах-куустаах хаар быластаах күһүҥҥү ардахха, ыккый ойуур, аппа быыһынан, булду сырсан саалаах кэрий диэн ким күһэйэрий? Ким кинини сылаас дьиэҕэ утуйа сыттаҕына сарсыарда тыҥ хатыыта туруорарга, тумаҥҥа уонна сииккэ сиэллэрэргэ, хайалаах өрүс кытылыгар ханнык эрэ дьарҕааны дуу, быйыты дуу туттарар туһугар күһэйэрий? Саарбаҕа суох, булт. Бу эр дьоҥҥо алыптаах тыл. Бу дьарыктан Вася эмиэ туора турбатаҕа. Кини булка уонна балыктааһыҥҥа ураты баайыылааҕа, үлүһүйэн сылдьара.

Билигин анал байыаннай дьайыыга дьоруойдуу өлбүт буойуттары үйэтитиигэ элбэх тэрээһин ыытыллар. Хорсун-хоодуот буойуннар ааттара кинилэр үөрэммит оскуолаларыгар иҥэриллэллэр, кинилэр чиэстэригэр уулуссалар ааттаналлар.

Быйыл муус устар 12 күнүгэр Кэбээйи улууһун Сиэгэн Күөлүгэр анал байыаннай дьайыы кыттыылааҕа, снайпер-разведчик, «Эр санаа» уордьан кавалера Василий Иннокентьевич Бугаев сырдык кэриэһигэр анаан «Бэргэн Хоһуун» диэн бултааһын многоборьетыгар күрэхтэһии буолан ааста. Тэрээһиҥҥэ ытыктабыллаах ыалдьыттарынан Василий инники кирбиигэ бииргэ сылдьыбыт, уун-уоту ортотунан ааспыт бойобуой доҕотторо Пётр Протопопов, Афанасий Аргунов уонна Арылхан Романов буоллулар.

Күрэхтэһии «Буран» снегоходтарынан кыттааччылар параадтарыттан саҕаланна. Күрэхтэһии кыттыылаахтара спортивнай былаһааккаҕа үөрүүлээх быһыыга-майгыга, снегоходтар мотуордарын тыаһынан доҕуһуоллатан, колоннанан киирдилэр. Хас биирдиилэрэ снегоходтарыгар араас былаахтары ыйаан, дьон сүргэтин көтөхтө, үөрүүлээх быһыыны өссө  күүһүрдэн биэрдэ. Бары кыттааччылары уонна көрөөччүлэри Василий таайа Семён Семёнович Готовцев уонна чугас аймахтара Алгыс сиэринэн-туомунан көрүстүлэр. Киров эбээн-национальнай нэһилиэк баһылыга Гаврил Викторович Егоров эҕэрдэ тылын эттэ. «Хэкэт» үҥкүү ансаамбыла кыттааччылары музыкальнай нүөмэрдэринэн эҕэрдэлээтэ, ону тэҥэ өрөспүүбүлүкэтээҕи музыкальнай куонкурустар хас да төгүллээх лауреаттара Валентин Слепцов «Байанай» ырыанан эҕэрдэлээтэ. Кини музыкальнай эҕэрдэ кэнниттэн олус ситиһиилээхтик ытыы күрэҕэр кытынна.

Ити курдук тэрийээччилэр уонна Василий аймахтара, доҕотторо олус сэргэх, интэриэһинэй тэрээһини ыыттылар. Көрөөччүлэр ортолоругар араас күрэхтэһиилэр, оонньуулар ыытылыннылар, итии ис миининэн, шашлыгынан, итии чэйинэн, кофенан уонна араас минньигэс аһынан күндүлээтилэр.

Күрэхтэһиигэ 18-тан үөһээ саастаах эр дьон кыттыыны ыллылар. Онно 9 булчут суруттаран кытынна. Күрэхтэһии 7 көрүҥүнэн ыытылынна: пневматическай бинтиэпкэнэн ытыы, муус алларыыта, кутаа уотун оттон чэй оргутуу, АК-ны ыһыы уонна хомуйуу, 60 м уһуҥҥа хаарга сүүрүү, «Буран» снегоходу буксуурунан соһуу, бултааһын уонна балыктааһын тиэмэтигэр тургутугу ааһыы. Маны таһынан, 50-тан үөһээ саастаах бэтэрээн булчуттарга пневматическай бинтиэпкэнэн ытыыга күрэхтэһии тэрилиннэ.

Күрэхтэһиигэ кыттааччылар бары талбыт курдук сиппит-хоппут, эт-хаан өттүнэн күүстээх уолаттар. Ол өйдөнөр, тоҕо диэтэххэ, тайҕаҕа эт-хаан өттүнэн кыахтаах эрэ буоллаххына тыыннаах хаалар кыахтааххын. Ол курдук күрэхтэһии көрүҥнэрин түмүктэригэр олоҕуран, миэстэлэр маннык үллэһилиннилэр:

Ытыы:

1 миэстэ – Осипов Вадим;

2 миэстэ – Хаджимуратов Николай;

3 миэстэ – Корякин Константин.

Ойбон алларыыта:

1 миэстэ – Петров Егор;

2 миэстэ – Хаджимуратов Николай;

3 миэстэ – Никонов Евгений.

Кутааны оттуу уонна чэй оргутуу:

1 миэстэ – Никонов Евгений;

2 миэстэ – Слепцов Валентин;

3 миэстэ-Петров Егор.

Ак-ны ыһыы-хомуйуу:

1 миэстэ – Никонов Евгений;

2 миэстэ – Корякин Константин;

3 миэстэ – Осипов Вадим.

60 м тоҥуу хаарынан сүүрүү:

1 миэстэ – Осипов Вадим;

2 миэстэ – Осипов Саарын;

3 миэстэ-Слепцов Валентин.

Снегоходу буксуурунан соһуу:

1 миэстэ – Жирков Айсен;

2 миэстэ – Никонов Евгений;

3 миэстэ – Петров Егор.

Тургутук:

1 миэстэ – Никонов Евгений;

2 миэстэ – Петров Егор;

3 миэстэ – Корякин Константин.

Многоборье түмүгүнэн Евгений Никонов абсолютнай чөмпүйүөн буолан, 7,62×39 калибрдаах «Сайга» бинтиэпкэ сэртипикээтин ылла. Иккис миэстэни Егор Петров ылыан ылла, киниэхэ булчут хомуллар балаакката туттарылынна. Уонна икки кыттааччы боруонса мэтээл хаһаайына буоллулар: Николай Хаджимуратов уонна Константин Корякин. Кинилэргэ эрэһиинэ тыы уонна 30000 солкуобай харчы бэрилиннэ. Многоборье кыайыылаахтарыгар уонна призердарыгар бириистэри Василий ийэтэ, Прасковья Егоровна Бугаева туттарда.

Ураты истиҥник биһиги эдэр булчуттарбытын Айсен Жиркову, Вадим Осиповы уонна Саарын Осиповы бэлиэтиэхпин баҕарабын.  Кинилэр төһө даҕаны эдэрдэрин иһин, уопуттаах булчуттары кытары тэҥҥэ кытыннылар, сорох түһүмэхтэргэ үрүҥ уонна көмүс мэтээллэри кытары ыллылар. Маны хайҕыахха эрэ сөп, өбүгэлэрин утумнуур булчуттар көлүөнэлэрэ үүнэн эрэр диэн. Кинилэр улахан уопуту ыллылар уонна сотору кэминэн бэйэлэрин көрдөрүөхтэрэ диэн эрэнэбит.

Бэтэрээн булчуттар ортолоругар пневматическай бинтиэпкэнэн ытыыга күрэхтэһиигэ алта кыттааччы суруттарбыта. Манна сатабылларын көрдөрдүлэр: 1-кы миэстэ – Семён Готовцев, 2-с мисэтэ – Михаил Иванов уонна 3-с миэстэ – Петр Бессонов. Кинилэр эмиэ мэтээллэринэн, сэртипикээттэринэн, сыаналаах бириистэринэн наҕараадаланнылар.

Түмүктүүр түһүмэҕинэн, чыпчаалынан «Буран Шоу-2025» снегоходунан сүүрдүү буолла. Дьааҥы халлааҥҥа харбаспыт хайаларын омоонугар 9 снегоход кэккэлэһэ турда. Хас биирдии кыттааччы туттарыттан-хаптарыттан ис туруктарын, кыайыыга дьулуурдарын көрүөххэ сөп, бары өйдөрүнэн-санааларынан “тимир аттарын” тыынын бөҕөргөтөллөрө көстөрө. Онтон күрэҕи саҕалыырга хамаанда бэрилиннэ!

Мотуордар тыастара бэрилээтэ уонна тимир көлөлөр өрүтэ ыстанан хаары холоруктуу ытыйдылар. Киһи тылынан кыайан ойуулаабат кэрэ көстүү этэ. Илин-кэлин түсүһүү, күрэхтэһии күүрээннээҕэ манна буолла. Мотуордар тыастарыгар уонна «ыалдьааччылар» хаһыыларыгар доҕуһуоллатан 2 км уһуҥҥа бастакынан кэлэн Николай Бессонов, онтон утуу-субу Николай Хаджимуратов уонна Валентин Слепцов финишкэ тиийдилэр.

Василий Бугаев бииргэ сэриилэспит дьонун аатыттан абсолютнай кыайыылаахха Николай Бессоновка бириистэри – чөмпүйүөн лиэнтэтин, Кубогы уонна квадрокоптеры Петр Протопопов, Афанасий Аргунов уонна Арылхан Романов туттардылар.

Киэһэтин Сынньалаҥ уонна култуура киинигэр кэнсиэр көрдөрүлүннэ. Ол быыһыгар Сиэгэн Күөл орто оскуолатын оҕолоро буойун Василий Бугаев олоҕун бойобуой сырыыларын туһунан кэпсээтилэр.

Түгэнинэн туһанан, Василий дьиэ кэргэнигэр, доҕотторугар, ийэтигэр Прасковья Егоровнаҕа, бииргэ төрөөбүттэригэр Иваҥҥа, Иннокентийгэ, Манчаарыга уонна эдьиийэ Оксанаҕа күрэхтэһии кыттыылаахтарыгар көрүллүбүт сыаналаах бириистэрин, күрэхтэһиини тэрийбиттэрин уонна ыыппыттарын иһин дириҥник сүгүрүйэбин. Василий улахан убайа Иван, анал байыаннай дьайыыга да сырыттар аймахтарын, биир дойдулаахтарын кытта мэлдьи сибээскэ баар уонна номинацияларга сыаналаах бириистэри туруорбутун бэлиэтиибит. Ону таһынан сыаналаах бириистэри туруорбут Готовцевтар, Бугаевтар, Козловтар, Поповтар, Старостиннар уонна Никитиннэр дьиэ кэргэттэригэр махтанабыт.

Ураты махталбытын тиэрдэбит оператордарбытыгар Гаввар Каримовка уонна Артем Николаевка, квадрокоптерга хатыламмат түгэни бэлиэтээн уонна видеоҕа устан, күрэхтэһиилэрбитин историяҕахааллардылар. Степан Готовцев, Манчаары Бугаев, Петр Протопопов, Александр Готовцев курдук судьуйалар коллегиялара үрдүк тэрээһиннээхтик үлэлээтилэр. Оттон биир дойдулаахпыт Василий Бугаев кэриэһигэр «Бэргэн Хоһуун» булт многоборьетын үөрүүлээх аһыллыытын уонна түмүктээһинин, ону тэҥэ кэнсиэр бырагырааматын култуура үлэһиттэрэ, сынньалаҥ уонна култуура киинин дириэктэрэ Анна Иванова уонна уус-уран салайааччы Ольга Петрова, мэдиссиинэ амбулаториятын үлэһиттэрэ кэрэхсэбиллээхтик ыыттылар, ол иһин ураты, улахан махталбытын тиэрдэбит.

Нэһилиэк олохтоохторун сүрэхтэригэр Василий Бугаев дьиҥнээх патриот, буойун буолан өйдөрүгэр-санааларыгар өрүү хаалыаҕа. Биһиги биир дойдулаахпыт дьоруойдуу быһыытын уонна кыайыыга дьулуурун киэн туттабыт. Дьоруойбутугар үйэлээх Албан аат, сырдык өйдөбүнньүк геройбутугар!

Степан Кривошапкин, күрэхтэһии кылаабынай судьуйата