«Балбаах» сокуона үлэлээн эрэр дуо?

Балбааҕы харайыы туһунан сокуон быйыл кулун тутар 1-кы күнүттэн олоххо киирбитэ. Олоххо киириэн инниттэн тыа сирин дьонун-сэргэтин улаханнык долгуппута. Тоҕо диэтэххэ, аны урукку курдук балбааҕы хотон таһыгар дьапталҕалыыр, олбуордарын оҥхой сирдэрин дэхсилиир сокуон хараҕынан көҥүллэммэт буолбута. Билигин балбаах сокуона «хайдах туох хамсаан эрэрий», тыа сирин дьоно балбаахтарын ханна мунньалларый?

Балбаахха ирдэбил кытаанах

Тыа сиригэр сүөһү-ас иитэн олорор хаһаайыстыбалар балбааҕы харайыыларыгар Федеральнай сокуоҥҥа кулун тутартан улахан уларыйыы киирбитэ. Ол киириэҕиттэн аны улуустар нэһилиэктэрин ахсын хас эмит сыллар усталара дьапталҕалана сыппыт балбаахтара аны Федеральнай сокуон 51 ыст. 1, 2 пууннарынан «Тулалыыр эйгэни харыс-
тыыр туһуттан” (об охране окружающей среды) хомуллуохтаах, анал сиргэ илдьиллиэхтээх уонна харайыллыахтаах. Маны дьаһайыы тулалыыр эйгэҕэ ханнык да буортуну оҥоруо суохтаах. Балбааҕы, ону сэргэ дьиэ көтөрүн, сибиинньэ ноһуомун күөллэргэ, үрэхтэргэ, өрүстэргэ кутуллуо суохтаах. Ону таһынан аһаҕас сирдэргэ — бааһынаҕа, хонууга, тыаҕа, сир анныгар көмүү эмиэ бобуллар.

Аны балбааҕы хаһааныы былаһааккатыгар ирдэбил үгүс. СанПиН ирдэбилинэн, балбааҕы аһаҕастык дьаһайар бобуллар. Харайыллар былаһаакката ардах сиигирдибэт, бөҕө-таҕа матырыйаалтан оҥоһуллубут буолуохтаах. Ардах, тыал хотуппат сабыынан бүрүллүөхтээх. Ол курдук аспаал, керамзитобетон, полимербетон, керамическай билиитэ. Оттон сүөһү иитэн, хаһаайыстыба тутуон баҕалаах киһи маны тутуспатаҕына, улахан ыстараабы төлүүр.

Балбаах туһата уонна буортута

Мин оҕо эрдэхпинэ кыстыкка киирии хотон сыбаҕыттан саҕаланара. Билигин аныгы хотоннор изоверынан бүрүллэн сыттыкка майгынныыллар. Дьиэлэрин, хотоннорун маннык хаттыгастаан үгүстэр аны сыл ахсын хотон сыбаҕын үлэтиттэн босхоломмуттара. Ол эрээри балбаах буортутун туһунан эттэххэ, хас да сыл устата хайа саҕа буолуор диэри дьапталҕаланар балбаахтар тастарыгар тиит мас силиһиттэн хатаччы хатар, айылҕа алдьанар. Хаһааҥҥыта эрэ иһирик ойуур мастара сэдэхсийэн, онон-манан хаппыт мастар толугураһан хаалбыт буолааччылар. Билигин балаһыанньа хайдаҕый?

Сокуон хараҕа хаһаайыстыба сайдарын харгыстыа дуо?

Арассыыйа Федерациятын административнай быраабы кэһии кодексатын 8.2.3 ыстатыйатын 4 чааһынан тулалыыр эйгэни балбааҕынан киртитии иһин административнай эппиэтинэскэ тардыллыахха сөп. Ол курдук хаһаайыстыбалаах киһи санитарнай-эпидемиологическай ирдэбили тутуспатаҕына, балбааҕын сыыһа харайдаҕына, Арассыыйа Федерациятын административнай быраабы кэһии кодексатын 6.35 ыст. 10 чааһынан административнай эппиэтинэскэ тардыллан 70–90 тыһыынча солкуобайга диэри ыстарааптаныан сөп. Онон бу дьыл кулун тутар ыйтан ыла аны балбаах буортулааҕынан билиниллэр буолбута. Ноһуому анал былаһааккаларга эрэ харайыы тулалыыр эйгэни ырааһырдыахтаах. Өскөтүн, ноһуомҥун атыылыыр, бааһынаны уоҕурдууга туһанар буоллаххына, бу туһунан судаарыстыба уорганнарын сэрэтиэхтээххин. Ноһуому физическэй сирэйгэ бэриллэр бобуллар. Чааһынай тэрилтэ тэриммит эбэтэр бааһынай хаһаайыстыбаларга эрэ бэриллэрэ көҥүллэнэр.

Сокуон үлэлээбитэ ахсыс ыйыгар барда

Россельхознадзор Амур уобалаһынааҕы уонна Саха сиринээҕи салаатын сири уонна пестицид эргийиитин хонтуруоллуур салаа начаалынньыгын солбуйааччы Павла Адамова:

— 248 №-дээх балбаах сокуона үлэлээбитэ ахсыс ыйыгар барда. Ол бириэмэ устата биһиги “Россельхознадзор” управлениетыгар 500‑кэ биллэрии сурук (уведомление) хаһаайыстыбалартан кэлэн сытар. Олортон 240 хаһаайыстыба быйыл оҥорбут балбаахтарын бу сыл бүтүөр диэри туттуохпут диэн суруйбут этилэр. Хаһаайыстыбалар бары балбааҕы харайар былаһааккаларын хотоннорун (пиэрмэлэрин) таһыгар тутталлар. Биһиги тыа хаһаайыстыбатын сирдэрин хонтуруоллуур буоламмыт, сир өттүн биһиги хонтуруолга ылбаппыт. Саамай элбэх биллэрии сурук (уведомление) Чурапчы улууһуттан киирбитэ, 200‑чэ. Иккис элбэх сурук Таатта улууһуттан кэлбитэ. Чопчулаан эттэххэ, бу Уһук Илин эрэгийиэннэриттэн биһиэхэ, Саха сиригэр, балбааҕы хаһаайыстыбаҕа туттуохпут диэн ис хоһоонноох саамай элбэх биллэрии сурук биһиги өрөспүүбүлүкэбит олохтоохторуттан кэлбитэ. Биһиэхэ ынах-сүөһү иитиитинэн дьарыктанар 3000 хаһаайыстыба ааҕылла сылдьар. Ити хаһаайыстыбалартан 25% тиийбэт хаһаайыстыбаттан сурук киирбитэ. Биһиги управлениебыт Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин кытта үгүс үлэни ыыттыбыт. 800-тан тахса сэрэтэр үлэлэр, ол эбэтэр федеральнай сокуон балаһыанньатынан уонна аактатынан сэрэтэр үлэлэр оҥоһуллубуттара. (профвизит оҥоһулунна) Хаһаайыстыбалар балбаах бөх буолар түгэнигэр өссө элбэх сокуон ирдэбилин тутуһуохтаахтарын өйдөөбүттэрэ буолуо. Айылҕаҕа, тулалыыр эйгэҕэ дьайыытын Экология министиэристибэтэ ааҕар. Төһө даҕаны кыра хаһаайыстыбалар буолбуттарын иһин ирдэбили тутуспат буолуу иһин ыстарааба кырата суох суума буолар. Манна даҕатан эттэххэ, биһиэхэ барыта кыра хаһаайыстыбалартан суруктар киирбиттэрэ. Бу кэлбит суруктартан отуччата эрэ улахан юридическай сирэйдэр буолаллар. Холобур, Саха сиринээҕи көтөр фабриката эҥин курдук улахан тэрилтэлэр. Билигин сыл бүтүөр диэри эһиил оҥорон таһаарар балбаахтарын хаһаайыстыбалар ааҕан-суоттаан ханнык бириэмэҕэ тутталларын туһунан суруктары ыытан эрэллэр. Билиҥҥитэ 13 (уведомление) биллэрии сурук кэлэн сытар. Хаһаайыстыбалар бу сокуону тутуһан балбааҕы туһаҕа таһаарабыт диэн суругу биһиэхэ ыыталлара кинилэргэ быдан барыстаах буолар. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр былаһаакканы анал пленканан сабан баран балбааҕы онно хаһаанан туһаҕа таһаараллара быдан чэпчэки буолар. Туттуохтарын иннинэ анаалыс эрэ ыыталлар.

Таатта улууһун Туора Күөл нэһилиэгин «Кэскил» бааһынай хаһаайыстыба бэрэстэбиитэлэ Туйаара Захарова:

— Биһиги ынах-сүөһү иитиитинэн дьарыктанар хаһаайыстыба буолабыт. Сокуон олоххо киириэн инниттэн сыл устата муспут балбаахпыт барыта туһаҕа өрүү тахсара. Улууспут кииниттэн киирэн оҕуруокка туһанаары барытын тиэйэн илдьэ барааччылар. Быйыл сокуон олоххо киириэҕиттэн нэһилиэкпит тыатын хаһаайыстыбатын салаатын үлэһитэ хаһаайыстыбалаах ыалга эрийэн барыбытыттан отчуот көрдөөбүтэ. Онтон атыны билиҥҥитэ хамсана иликпит. Билигин кыстыкка киириигэ бэлэмнэнэ сылдьабыт. Субан сүөһүлэри көрдөөһүн, кыстыкка киириигэ тэрээһин бөҕө.

Мэҥэ Хаҥалас улууһун Хара нэһилиэгин тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Лена Птицына:

— Тыа сирин олохтоохторугар билигин кыстыкка киириигэ бэлэмнэнии үлэтэ күүстээхтик ыытылла турар. Балбаах сокуонун туһунан этэр буоллахха, кэлэр 2024 сыллаах биллэрии сурукпутун «Россельхознадзорга» бу күннэргэ ыытыахпыт. Нэһилиэкпитигэр “Туйгун” диэн агрокластер баар. Агрокластер иһинэн хас да бааһынай хаһаайыстыбалар бааллар. Хас биирдии бааһынай хаһаайыстыба балбаах хаһаанар дьааматын хастан бэлэмнэммиттэрэ. Биһиги биллэрии сурукпутугар туох оҥоһуллубутун суруйабыт, инникитин балбаахтан анаалыс ылалларыгар бэлэмниибит. Анаалыстаах эрэ буоллаҕына туһаҕа тахсар.