Барон Мюнхгаузен… Үйэлэр айанньыттара Урсун… Хадаар халандаар…

Күүтүүлээх, кэтэһиилээх «Чолбон» сурунаал кулун тутардааҕы нүөмэригэр туох таҕыста? Барон Мюнхгаузен Саха сиригэр мүччүргэннээх сырыылара, Саха литературатын бастакы ньургуһуна Анна Денисовна Неустроева, Дугуйдаан Винокуров Москваҕа айана уо.д.а. кэрэхсэбиллээх матырыйааллар.

Сэмэн Маайыһап «Дьолго дьулуһар буоллахха» романын салгыытыгар тыа оскуолатыгар анал идэлээх учууталлар тиийбэт кыһалҕаларын, хамнас кырыымчыгыттан эдэр учууталлар вахтанан үлэҕэ уонна атын тэрилтэҕэ көһүүлэрин, тыа сирин тымныынан хаарыйар хаарбах оскуолаларые туһунан уус-ураннык ойуулуур. Бу кэрчик учуутал үлэтинэн эрэ муҥурданыа суохтаах, тус олоҕун эмиэ оҥостуохтаах диэн санаанан сүрүн героиняҕа, отуччалаах саха тылын учуутала Анастасия Сергеевнаҕа,  дьүөгэтэ эр киһи телефонун нүөмэрин биэрэринэн түмүктэнэр…

Константин Эверстов «Иккиэйэҕин халыҥ тайҕаҕа» кэпсээнин устатыгар түҥ тайҕа ортотугар баар буола түспүт күрүөйэх хаайыылаахтар, адьырҕа дьон дэгиэ тыҥыраҕыттан мүччү туттарбыт оҕолор уонна хара тыа ардай аһыылаахтара эһэ, бөрө өлөр-тиллэр мөккүөрдэрэ сытыы тыҥааһыннаахтык ойууланар. Айылҕа уонна киһи, аар тайҕа уонна оҕолор – биэтэккэ хайалара тиийиэҕэй?

Поэзияҕа икки дьүөрэлэһэр ааттаах эрээри тус-туспа суоллаах эдэрдээх кырдьаҕас поэтессалар – Сандаарыйа уонна Саргылаана Сандаар уйаҕас уонна эҕэлээх, намыын биитэр тэтимнээх саҥа хоһоонноро күн сирин көрдүлэр.

Саха сирин норуодунай суруйааччыта Владимир Федоров аан дойдуга хаһан да сымыйалаабатынан биллибит барон үөйбэтэх-ахтыбатах олоҕо Саха сиригэр тиэрдибитин туһунан «Барон Мюнхгаузен Саха сиригэр мүччүргэннээх сырыылара» диэн сэһэнигэр ааҕыаххыт. Бу мүччүргэннээх айымньыга Мюнгхаузен Лабыҥкырга адьырҕатын кытта күөн көрсүүтүн, мааманнары бултаспытын, чучунаалардыын доҕордоспутун уонна хагдаҥ эһэ хайдах үрүҥ түүлэммитин туһунан уустаан-ураннык ойууланар. Сэһэни сахалыы М. Горькай аатынан Литература институтун доцена Аита Шапошникова тылбаастаата.

«Арассыыйа устун ат арҕаһыгар» уочарка саҥа түһүмэҕэр Утум Захаров Дугуйдааннаах көмүстээх Бодойбоҕо үктэниилэрин уонна Саха сирин тас өттүгэр бастакы мүччүргэннээх сырыыларын, Бүрээт Өрөспүүбүлүкэтигэр көрсүбүт мистикалаах уонна көрдөөх түгэннэрин туһунан умсугутуулаахтык суруйар. Аара элбэх дьону кытта көрсүhүүлэрэ, ол көрсүһүүлэргэ Дугуйдаан күтүөтүнээн Мичиллиин саха төрүт культуратын кытта билиһиннэриилэрэ ахтыллар. Аахпыт эрэ киһи барыта Дугуйдаанныын бу айаҥҥа тэбис-тэҥҥэ сылдьыбыт курдук сананыаҕа.

Быйыл кулун тутар 3 күнүгэр саха дьахталларыттан бастакы ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, сахалыы оҕо литературатын төрүттэспит Анна Денисовна Неустроева төрөөбүтэ 120 сылын туолла. Тыл билимин хандьыдаата Матрена Попова «Саха бастакы дьахтар суруйааччыларын дьылҕалара. Анна Неустроева төрөөбүтэ 120 cылыгар» ыстатыйатыгар саха бастакы дьахтар суруйааччыта Анна Неустроева уустук дьылҕатын уонна айар үлэтин сахалыы оҕо литературатын саҕалаабыт Вера Давыдова олоҕун кытта атылыы тутан сэһэргиир.

Эдэр сааһыгар үөрэх умсулҕаныгар соҕуруу куоракка тиийэн, балыырга түбэһэн ГУЛАГ хаайыыларыгар сору-муҥу көрбүт үтүөкэннээх суруналыыс, бэртээхэй суруйааччы, талааннаах тылбаасчыт Георгий Борисов быйыл кулун тутар 4 күнүгэр төрөөбүтэ 105 сылын туолла. «Хараҥаттан сырдыкка», «Хатыылаах боробулуохаҕа хаайтаран», «Сыылка сындааһыннаах сыллара», «Ойуурдаах куобах охтубат» диэн ыар дьылҕатын кэпсиир кинигэлэр ааптардарын туһунан кинилиин чугастык алтыһан ааспыт суруналыыс Анатолий Павлов–Дабыл «Түүҥҥү харах уута…» диэн ахтыытыгар киһилии киһи сиэрин сүтэрбэтэх Георгий Иванович уобараһын олус уйаҕастык арыйар.

Бэйэлэрин тула үтүөнү эрэ сыдьаайа сылдьар дьон баар буолаллар. Биир оннук киһинэн өр кэмҥэ «Чолбон» сурунаал эрэдээксийэтигэр үлэлээбит, ол иһигэр бас эрэдээктэрдээбит П.А. Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, Россия Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, поэт, прозаик, литература кириитигэ, публицист, тылбаасчыт, элбэх суруйааччы уһуйааччыта Николай Егорович Винокуров-Урсун буолар. Кини бу Орто дойдуттан суох буолбута быйыл кулун тутар 5 күнүгэр биир сылын туолбутунан эдэр саастарыттан бииргэ алтыһан кэлбит доҕотторо – норуот суруйааччылара Наталья Харлампьева уонна Сэмэн Тумат мындыр уонна иһирэх ахтыылара таҕыстылар.

«Чолбон» сурунаал «Ааспыт кэм аартыктарын анаарыы» ааҕааччы конференция бырайыага салҕанар. Бу сырыыга норуот суруйааччыта, духуобунас академига Баһылай Харысхал төрөөбүт дойдутун дьоно ытыктыыр киһилэрин, доҕордорун, убайдарын, үөлээннээхтэрин уонна кини документальнай романынан туһунан санааларын үллэстэллэр.

Күн – сири, «Чолбон» – саханы сырдатар!