Бастыҥ эдэр ыал Петровтар

Айталина Петрованы аныгы ийэ үтүө холобурун быһыытынан көрөбүн. Эдэрин көрүмэҥ, кини биэс оҕолоох ийэ, тапталлаах кэргэн. Буҕаалтыр идэлээх, эбии хореограф, визажист идэлэрин баһылаан, кэрэ аҥаардар сэбэрэлэрин тупсарар үлэлээх. Элбэх оҕону көрүү, дьиэ-уот түбүгэр эрэ баттаппакка, кини успуордунан дьарыктанар, этин-сиинин, сэбэрэтин көрүнэр, дьүөгэлэрин кытта сынньанар, аны ыллыыр, үҥкүүлүүр, салгыы блогун сайыннарар санаалаах. Хаһан барытын ситиһэрэ буолла? Маныаха кини туох кистэлэҥнээҕий?

Петровтар – “Бастыҥ эдэр дьиэ кэргэн” өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэс былырыыҥҥы кыайыылаахтара, сүрдээх көхтөөх ыал. Кэнники кэмҥэ кэргэнниилэр бииргэ ыллыыр буол­лулар, кэнсиэртэргэ кытталлар, ыҥырыынан сыбаайбаҕа ыллаан кэлэллэр. Быыс булан, оҕолорун кытта муораҕа сынньана сылдьар да буолаллар.

Оҕолорун сахалыы сиэринэн иитэллэр, дьиэҕэ булгуччу сахалыы эрэ саҥарыахтааххын диэн быраабылалаахтар. Минньигэстик “ийээ, аҕаа” дииллэрэ истиэххэ үчүгэйин! Бу ыал холумтаныттан чахчы да, сылаас сыһыан, итии таптал, истиҥ эйгэ салгына илги­йэргэ дылы. Биэс оҕолорун киһи бэрдэ гына иитиэхтэрэ, уһун буруолара унаарыаҕа, ыччаттара тэнийэн, ааттарын ааттатыахтара диэн саарбах­таабаккын.

Бибилэтиэкэҕэ билсибиттэрэ

Айта кыра эрдэҕиттэн актыбыыс оҕо этэ. Уус Алдан Бороҕонугар аатырбыт “Кэнчээри” ансаамбылга ырыаҕа, үҥкүүгэ дьарыктаммыта, солистка этэ, киниэ­хэ сыана иккис дьиэтин курдуга. Сүүрүүнэн дьарыктаммыта, өрөспүүбүлүкэ күрэхтэһии­лэригэр бириистээх миэс­тэлэри ылара. Ойор-тэбэр оҕо саас элэстэнэн ааспыта, кыыс үрдүк үөрэххэ киирбитэ. Устудьуоннуу сылдьан, кытаанах тургутууну ааһан, Аркадий Алексеев устуудьуйатыгар киирэн, дьарыктанан испиттээҕэ.

1-кы кууруска үөрэнэ сылдьан, дьүөгэтин кытта күн аайы дьиэтээҕи сорудахтарын бибилэтиэкэҕэ баран, толороллоро. Биирдэ онно олорон, биир дойдулааҕын көрсө түспүтэ. Ол уол табаарыһын кытта сылдьар эбит этэ, билиһиннэрбитэ. Уолаттар 3-с кууруска үөрэнэллэрэ.

Ол күнтэн ыла, Дималыын көрүстэхтэринэ, дорооболоһон, кэпсэтэн ааһар буолбуттара. Биир дьиэҕэ үөрэнэр буолан, көрсөллөрө да элбэҕэ. Онтон сыыйа оптуорунньук аайы бииргэ киинэлиир буолбуттара (бу күн устудьуоннарга чэпчэтии көрүллэрэ). Ол кэнниттэн күөл кытылын устун күүлэй­дииллэрэ, уол кыыһы уопсайыгар атаарара.

“Ийэ диэн батарыайка курдук, дьиэ кэргэн бары кини настарыанньатыттан, эниэргийэтиттэн иитиллэллэр, тутулуктаналлар. Ийэ бүппэт түбүктэн сылайан, сэниэтэ эстэн, санаата
түһэн сылдьар буоллаҕына, ол кэргэнигэр, оҕолоругар тута дьайар. Онон дьахтар киһи бэйэтигэр бириэмэ булуохтаах, эниэргийэтин толорунуохтаах, дьиэҕэ олорон хаалыа суохтаах”.

Дима наһаа үчүгэйдик гитаранан ыллыыра. Сороҕор төлөпүөнүнэн ыллаан, утутара. Дьэ, ол курдук 4 ыйы быһа доҕордоһон баран, ыам ыйыттан чугастык билсэн, бэ­­йэ-бэйэлэрин суохтаһалларын, кэпсэппэтэхтэринэ, туох эрэ тиийбэт курдук буолбутун билбиттэрэ. Бу кэмтэн дьэ, дьиҥнээхтии бииргэ буолбуттара, эдэр сүрэхтэргэ таптал уота төлөннүрэ умайбыта.

Уол геолог буолан, сайын аайы хастыы да ый туох да сибээс суох сиригэр практикалана барара. Онно кыыс наһаа да ахтар, күүтэр этэ! Ол курдук 2 сыл доҕордоһон, ыкса билсэн баран, 2010 сыллаахха ыал буолбуттара. Урууларын сахалыы таҥас­таах, сиэрдээх-­туомнаах оҥорбуттара. Икки өттүттэн халыҥ аймах буолан, Бороҕоҥҥо уонна Булгунньахтаахха иккитэ сыбаай­балаабыттара.

Күһүн бастакы оҕолоро төрөөбүтэ. Эдэр ыал сыбаай­баларыгар киирбит харчыларынан уонна төрөппүттэрэ көмөлөһөн, кыбартыыра ылбыттара.

“Ийэ бэйэтигэр бириэмэ булуохтаах”

– Айталина, эн уруккуттан биэс оҕолонуом дии саныыр этиҥ дуо?

– Үс да оҕо сөп дии саныыр этим. Онтон субуруччу үс уол оҕолонон баран, кыыс оҕолонуохпутун баҕарбыппыт. Хаһан кыыс кэлиэр диэри оҕолонобут диэн буолбута. Мин убайдаах, бырааттаах эрэ улааппыт буолан, эдьиийдэниэхпин, балыс­таныахпын наһаа баҕарарым. Онтон төрдүс оҕобут кыыс буолбутугар наһаа үөрбүппүт, дьолломмуппут. Аны убайдара улааттылар, кыыс соҕотохсуйуо диэммит, киниэхэ ханыы гынан, бэһиспитин оҕоломмуппут. Анаабыт курдук, үчүгэйкээн кыыс оҕо, күммүт-ыйбыт, Нарыйабыт төрөөбүтэ. Соторутааҕыта 1 сааһын туол­ла.

– Онтон, дьэ, биэс оҕону көрүү-истии, куруһуоктара, таҥастара-саптара, маскарааттара, төрөөбүт күннэрэ, биэс “төрөппүт чатыгар” кэпсэтии-ипсэтии… Аны быыһыгар үлэлиигин, успуор­дунан дьарыктанаҕын, бэйэҕин көрүнэҕин, хайдах барытын ситиһэҕин?

– Миигин, бастатан туран, кэргэним уонна оҕолорум өйүүллэр. Ханна эрэ бардахпына, улахаттарым оҕо көрөн, көмөлөһөллөр. Нэдиэлэбин былаанныыбын: бэнидиэнньиккэ, сэрэдэҕэ, бээтинсэҕэ хайаан да спортивнай саалаҕа баран дьарыктанабын. Бу бэйэбэр бириэмэ анаан, биэстэ төрөөн баран, эппин-сииммин, эниэргийэбин чөлгө түһэрэр, санаабын сааһылыыр ньымам буолар. Ол быыһыгар, сакаас киирдэҕинэ, дьиэлэригэр баран кырааскалаан, тупсаран кэлэбин.

Ийэ диэн батарыайка курдук, дьиэ кэргэн бары кини настарыанньатыттан, эниэргийэтиттэн иитиллэллэр, тутулуктаналлар. Ийэ бүппэт түбүктэн сылайан, сэниэтэ эстэн, санаата түһэн сылдьар буоллаҕына, ол кэргэнигэр, оҕолоругар тута дьайар. Онон дьахтар киһи бэйэтигэр бириэ­мэ булуохтаах, эниэргийэтин толорунуохтаах, дьиэҕэ олорон хаалыа суохтаах дии саныыбын. Мин дьонум, хата, ону өйдүүллэр. Икки ыйга биирдэ кэрэ сэбэрэ солуонугар булгуччу баран, кыламан, тыҥырах, баттах оҥорторобун.

Биллэн турар, оҕолорбор хас биирдиилэригэр болҕомтобун уура сатыыбын. Уолаттарбын эрэ кытта ханна эрэ баран кэлээччибит. Аһылык кэмигэр ким да төлөпүөн көрүө суохтаах, киэһэ мустан, күммүт хайдах ааспытын кэпсэтэбит. Кыраларыттан кэпсэтэ үөрэммит буоланнар, оҕолорум аһаҕастар, тугу да кистээбэттэр. Холобур, “иккини”, “үһү” да ылбыт буоллахтарына, мөхпөппүт, хайдах көннөрөллөрүн кэпсэтэбит.

Баскыһыанньа – дьиэ кэргэн күнэ. Бу күн атыны былааннаабакка, хайаан да дьиэ кэргэнинэн ас астыыбыт, киинэ көрөбүт, остуол оонньууларын оонньуубут, сороҕор бассейҥ­ҥа, катокка, кафеҕа барабыт. Сыл аайы фотосессиялыыр үгэс­тээхпит.

Ас астыырбар үс-түөрт бүлүүдэни биирдэ буһаран кэбиһэбин. Ким эрэ миин испэт, ким эрэ хортуоп­пуй сиэбэт, чэ ити курдук. Бырааһынньыкка араас бэлэм аһы сакаастыы сатаабаппын, бэйэм буһарабын. Дьиэбин күн аайы сууйа сатаабаппын, кыра оҕолоох ыалга син биир ыһыллар. Нэдиэлэҕэ иккитэ бары үллэстэн, хомуйан, сууйан кэбиһэбит. Элбэх оҕолоох онон үчүгэй. Кыра эрдэхтэринэ, биллэн турар, ыарахан этэ.

Онтон “төрөппүт чатын” туһунан эттэххэ, бутуллуу суох. Өссө кылаас ахсын кассир, төрөппүт кэмитиэтин чи­­лиэнэ буолабын. Тэрээһин, күрэс биһигинэ суох ааспат (күлэр). Оҕобут аатын түһэн биэри­мээри, кыттан иһэбит. Онон оҕолор да көхтөөх буоларга үөрэ­нэллэр.

“Уолаттарым – тирэхтэрим”

– Уолаттар дьарык арааһыгар: тустууга, буоксаҕа, о.д.а. холонон көрбүттэрэ. Сөбүлээбэт буоллахтарына, күһэйбэппит. Улахан уолбут кыра эрдэҕиттэн “Дыгын оонньууларын” сөбүлээн көрөрө. Быйылгыттан Иван Белолюбскай дьарыгар сылдьан эрэр, наһаа сөбүлүүр. Онон бэйэтин дьарыгын булла дии саныыбыт.

Орто уол мунаахсыйа сылдьыбыта, кини ордук култуура эйгэтигэр чугас эбит. Онон “Добун” ансаамбылга барабаанынан охсорго дьарыктанар. Кыра уолбут 1-кы кылаас­ка үөрэнэр, билиҥҥитэ биллэ илик. Барыта чугас соҕус баар буолан, куруһуокка бэйэлэрэ сылдьаллар.

“Баскыһыанньа – дьиэ кэргэн күнэ. Бу күн атыны былааннаабакка, хайаан да дьиэ кэргэнинэн ас астыыбыт, киинэ көрөбүт, остуол оонньууларын оонньуубут, сороҕор бассейҥҥа, катокка, кафеҕа барабыт. Сыл аайы фотосессиялыыр үгэстээхпит”.

Уолаттар дьиэ үлэтиттэн иҥнибэттэр, барытын үлэлиил­лэр. Улахан уол астыырын сөбүлүүр – туорт, кекс, алаа­дьы, о.д.а. бурдук аһы буһаран үөрдэр. Кыра уолум бэ­­йэтэ муспут харчытынан сакалааттаах клубника дьөрбөтүн бэлэхтээн соһутар. Онон уолаттарым – тирэхтэрим, баар-­суох көмөлөһөөччүлэрим. Саас-күһүн аҕалара булка-балыкка илдьэ сылдьан, элбэххэ үөрэтэр, такайар. 5 саастарыттан кустуу барсаллар. Сайын аайы дэриэбинэҕэ тахсан, оттууллар, сир астыыллар, эбээҕэ-эһээҕэ көмөлөһөллөр.

– Оҕолоргутун, олоххо бэлэмнээх буолалларын туһугар, саамай сүрүнэ, туохха үөрэтэҕит?

– Бэйэлэрэ толкуйдуур, дьаһанар, ыарахаттары туоруур кыахтаах буолалларыгар. “Биһиги куруук аттыгытыгар баар буолбаппыт, олоххо араас буолар, онон бэйэ-бэ­­йэҕитигэр көмөлөһүҥ” диибит. Олус иллээхтэр, кыра да эрдэхтэринэ, дьиэҕэ ытаһыы, охсуһуу суох этэ. Олох кыра сылдьан, бурайсаары гыннахтарына, тута тохтотон иһэрим. “Бу эн саамай чугас киһиҥ, эһиги биир хамаанда буолаҕыт, бэйэ-бэйэҕитин убаастаһыҥ, өйөһүҥ”, – диэн үөрэтэрим. Онон бэйэ-бэйэлэригэр сылаас, истиҥ сыһыаннаахтар.

Судаарыстыба көмөтө

– Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн судаарыстыбаттан көмөнү ылан олорор буоллаххыт…

– “100 сыл оҕолоро” хапытаалы, Ийэ хапытаалын, үһүс оҕо төрөөтөҕүнэ бэриллэр 450 тыһыынча солкуо­байы ылан туһаммыппыт. Өрөспүүбүлүкэтээҕи ийэ хапытаалын туһана иликпит, быйылгыттан Ил Дархан көҕүлээһининэн, суумата икки төгүл үрдээн, 300 тыһыынча солкуобай буолбутун олус үөрэ иһиттибит.

Элбэх оҕолоохторго сир учаастагын биэрбиттэрэ эрээри, ыраах, уота-суола суох буолан, харчынан толуйууну, 200 тыһыынча солкуобайы ылбыппыт. Биһиги наар ипотекабытын саба охсор дьүккүөрдээхпит. Ону тэҥэ, биир кэлим босуобуйа аҥаарын ыларбыт дьиэ кэргэн бүддьүөтүгэр төһүү буолар.

Дьокуускай куораттааҕы дьиэ кэргэн күрэһигэр кыайбыт 100 тыһыынча солкуобай­даах бирииспитинэн тута Сочига барар билиэти ылбыппыт. Оҕолорбутун муораҕа сынньатар, доруобуйаларын тупсарар, сири-дойдуну көрдөрөр туһуттан. Оттон өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэскэ кыайбыт бирииспитин – 300 тыһыынча солкуобайы массыына ыларга мунньан сытыарабыт.

“Тапталбыт күүһүрэн иһэр”

– Кэргэҥҥин туох хаачыстыбаларын иһин таптыыгын?

– Кэргэним Арассыы­йатааҕы Билим академиятын иһинэн Ньиэп, гаас институтугар ыстаарсай инженеринэн үлэ­лиир. Куруук солото суох да буоллар, дьиэ кэргэнин өрө тутар. Үҥкүүлээбэт да киһини үҥкүүлэтэр көҕүлээһиннэрбин барытын өйүүр.

Кини наһаа үтүө санаалаах, кыыһырдаҕына да, түргэнник аһарынар. Миэхэ күн аайы наһаа үчүгэй тыллары этэр. Барарыгар-кэлэригэр сыллыы сылдьар. Күн ахсын үөрдэр, соһутар, араас “сюрпризтары” оҥорор. Мин кинини билигин да толору билэбин дии санаабаппын, саҥаттан саҥаны арыйан иһэр курдукпун…

Ый аайы сибидээнньэҕэ ыҥырыллабын. Бэйэбит иккиэн эрэ киинэҕэ, эрэстэрээҥҥэ сылдьабыт, ис сүрэхтэн кэпсэтэбит, “романтикалыыр” настарыанньабытын сүтэрбэппит. Онон тапталбыт күүһүрэн иһэр.

Хаартыскалар Петровтар тус архыыптарыттан