Баттах түһүүтүн хайдах тохтотобут?

Киһи төбөтүгэр 100-150 тыһыынча баттахтаах, онтон күн аайы сүүсчэ устуука баттах түһэр, ону тэҥэ, эмиэ оччо саҥа баттах үүнэр. Баттах ыйга 2-3 см уһуур, онтон кырыйбатахха, үгүс дьоҥҥо уһаабат буолан хаалар. Биир баттах 7-8 сыл үүнүөн сөп, онтон түһэр кэмэ кэлэр.

Ыарыы, истириэс кэннэ, эбэтэр эккэ-сииҥҥэ иһии (воспаление) элбээтэҕинэ, битэмиин, микро-элэмиэн тиийбэт буоллаҕына, куйахаҕа хаан эргиирэ кэһилиннэҕинэ, бастаан саҥа баттах үүммэт буолар, онтон 2-3 ыйынан элбэхтик түһэр. Ордук “ковид” кэннэ баттах элбэхтик түһэр буолбутун, убаабытын бэлиэтииллэр. Онон, аныгы кэмҥэ баттах түһүүтүттэн кэрэ аҥаардар ээр буолбакка, эр дьон эмиэ эрэйдэнэллэр.

Баттах к 80% – альфа-кератинтан, 15% – ууттан, 6% липидтэртэн турар, ол эбэтэр, тыҥырах курдук кытааппыт, муостуйбут тирии салҕааһына. Хас биирдии баттах төрдүгэр “мөһөөччүктээх” (фолликул), онто үчүгэйдик “аһыан” наада. Дьэ, баттах туохтан түһэрий?

Манна сомпуунунан, маасканан эрэ кыһалҕаны быһаарбаккын. Тоҕо диэтэр, үксүгэр организм иһинээҕи төрүөттэр оруоллаахтар, ол эбэтэр, эккэ-сииҥҥэ уларыйыылар буолбуттарын кытары ситимнээх. Онон, ис да, тас да өттүттэн тэҥинэн дьайыахха наада, оччоҕо эрэ үтүө түмүктээх буолар.

Баттах түһэрин төрүөттэрэ

* Вируснай ыарыылар ас буһарар систиэмэни, ис-үөс үлэтин алдьаталлар. Онон туһалаах битэмииннэр, эттиктэр кыайан иҥпэттэр, туһата суох таһырдьа суураллан тахсаллар. Киилэнэн да битэмиини ис, оһоҕос, ис-үөс үлэтэ кэһиллибит буоллаҕына, туһата суох. Ол иһин бастаан куртах аһыыбатын намтааһынын, үөс, быар, оһоҕос үлэтин көннөрүөххэ, эмтиэххэ наада. Ордук антибиотигы, күүстээх эмтэри испит кэннэ, оһоҕос микробиотатын көрүнүллүөхтээх.

* Тестостерон диэн эр киһи гормона элбээтэҕинэ, баттах түһэн барар. Инсулин үрдээтэҕинэ, тестостероны элбэтэр. Оттон билэрбит курдук, элбэх минньигэһи, саахары сиэтэххэ, инсулин үрдүүр. Ону тэҥэ, саахар алтан (медь) иҥэрин мэһэйдэһэр, дэписсиити оҥорор. Киһиэхэ алтан тиийбэт буоллаҕына, баттаҕа эрдэ маҥхайар. Онон элбэх саахары сииртэн баттах түһэрэ уонна маҥхайара эмиэ тутулуктаах эбит. Саахар туох баар кэмпиэккэ, сакалаакка, утахха, бэчиэнньэҕэ, кэнсиэрбэҕэ, бэл, килиэпкэ баар.

* Эстроген (дьахтар гормона) элбээтэҕинэ, баттах эмиэ түһэр. Эстрон уонна эстрадиол диэн көрүҥнэрэ элбииллэрэ кутталлаах, араас фиброзтар, миомалар үөскүүллэригэр төрүөт буолаллар. Манна диэн эттэххэ, дьахтарга да аҕыйах тестостерон, эр киһиэхэ кыра эстроген баар, ол нуорма. Элбииллэрэ кутталлаах. Холобур, эр киһи пиибэни элбэхтик иһэр буоллаҕына, иһэ, самыыта, эмиийэ улаатар, дьахтардыҥы таһааланар.

* Кортизол – истириэс гормона. Бу кортизол элбээтэҕинэ, баттах төрдүгэр баар “мөһөөччүктэри” (фолликуллары) охсуллубут от курдук кыдыйар. Өссө уһун истириэс кэнниттэн фолликул иһиттэн “стволовай” килиэккэлэр куотан тахсаллар, ол иһин баттах эрдэ маҥхайар диэн сабаҕалааһын эмиэ баар. Истириэс туох баар туһалаах макро-, микроэлэмиэннэри суурайан таһаарар, оһоҕос, куртах салыҥын алдьатар, соҕуо былчархайын (щитовидная железа) үлэтин кэһэр.

* Аныгы киһи хамсаммат, төлөпүөҥҥэ, көмпүүтэргэ бүк түһэн баран олорор. Ол түмүгэр төбөтө иннигэр тоҥхойор, моонньо, түөһүн уҥуоҕа холбоччу, көхсө нүксүччү түһэллэр. Сүнньүтэ токуруйар, улам онно сыа элбээн, нууччалыы эттэххэ, “холка” үөскүүр. Бу токуруйуу моой тымырын хам тутар, ол иһин төбөҕө, мэйиигэ хаан эргиирэ кэһиллэр. Бу мантан мэйии, харах, кулгаах бары эрэйдэнэллэр. Эттик, уорган аһылыга элбэх кислородтаах хаан буоллаҕа. Куйахаҕа хаан тиийбэт буоллаҕына, баттах “мөһөөччүктэрэ” эмиэ буомуран бараллар. Манна куйаханы массаастааһын, сүнньүнү, түөс уҥуоҕун көннөрөр эрчиллиилэр көмөлөөхтөр.

* Вируснай инфекция  хааны хойуннарар, кыра тымырдары алдьатар, онон фолликуллар кыайан аһаабакка, ыран-быстан, дьүдэйэн бараллар.

* Үчүгэйдик, кэмигэр утуйбат буоллахха, мелатонин диэн утуйар ууга туһалаах гормон ситэ оҥоһуллубат. Фолликуллар мелатонины суохтууллар, онон утуйуу эмиэ оруоллаах буолан тахсар. Эрдэ эрэ утуйдахха, киэһээ 11-тэн түүн 1 чааска диэри мелатонин оҥоһулларын умнумаҥ. “Ковид” үксүгэр ньиэрбинэй систиэмэни кэһэтэр, ол иһин киһи сыты, амтаны билбэт буолар, утуйар уута кэһиллэр.

* Наадалаах микро-элэмиэннэр, битэмииннэр тиийбэттэриттэн. Белок баар буоллаҕына эрэ, үчүгэй баттах үүнэр. Күүстээх ыарыы кэмигэр организм үтүөрэр туһуттан, бэйэтин белоктарын, аминокислоталарын туһанар, онон дэписсиит үөскүүр. Аны туран, вируһу кытары “кыргыһыы” түмүгэр токсиннар, аммиак, о.д.а. үөскүүллэр, ону таһаарыахха наада. Аммиагы таһаарбатахха, белок кыайан иҥпэт.

Белок киирэн баран, аминокислоталарга арахсыан наада, ону хааччыйыллыахтаах. Аргинин диэн аминокислота хаан эргиирин тупсарар, тирии, баттах доруобуйатын хааччыйар, хойуннарар, кылабачытар.

Ханнык анаалыс быһаарар?

Баттах чэгиэн, кэрэ көстүүлээх буолара үс суолтан тутулуктаах: тимир, белок ахсаана уонна соҕуо былчархайын үлэтэ. Онон, баттах күүскэ түһэн бардаҕына, лабораторияҕа баран, хаан анаалыһын туттарыҥ:

— хаан уопсай анаалыһын, гемоглобин, ферритин, альбумин, сывороткалаах тимир, трансферин. Анемиялаах киһи баттаҕа элбэхтик түһэрин өйдөөҥ.

— уопсай белок, мочевина, креатинин, быар көрдөрүүлэрэ (АЛТ, АСТ, ГГТ, ЩФ, билирубин, холестерин).

— соҕуо былчархайын үлэтэ: ТТГ, Т3, Т4 гормоннар, инсулин, ТПО уонна ТП антителата, былчархайы УЗИ-нан көрүү. Бу былчархай оҥорор гормоннарыттан баттах үүнүүтэ, түһүүтэ, хойдоро улахан тутулуктаах. Гипотиреоз, гипертиреоз ыарыылаах дьон баттахтара убуур, синньиир, эрдэ маҥхайар.

Бары өттүттэн көмөлөөн

Анаалыс туттаран баран, бырааһы кытары сүбэлэһэн, туох тиийбэтинэн эмтэнэҕит. Анемияны, оһоҕос, куртах ыарыыларын эрдэттэн эмтээҥ. Пробиотиктары, пребиотиктары үс ый устата иһэн, микробиотаны көннөрөҕүт, куһаҕан бактыарыйалары, грибоктары өлөртүүгүт. Бу балар микробиота мөлтөөтө да, өрө туран кэбиһэр идэлээхтэр, элбээтэхтэринэ, туох да битэмиини аһардыбаттар, улахан охсууну оҥороллор.

Ону тэҥэ, алтан, кремний, биотин, дьуот, цинк, калий, тимир, селен, магний, о.д.а. эбиликтэри иһэр үчүгэй. Магний уонна биотин белок иҥэригэр көмөлөһөллөр, ол тиийбэтэҕинэ, баттах түһэр. Кремний баттаҕы бөҕөргөтөр, фолликуллары аһатар.

Истириэһи тохтоторго утуйуу, үлэ, сынньаныы эрэсиимнэрин бэрээдэктиэххэ наада. Эрдэ утуйар буоллахха, гормоннар үлэлэригэр, организм чөлүгэр түһэригэр көмөлөһөҕүн. Тыыныыга эрчиллиилэр, бытаан муусуканы истии, медитация туһалаахтар.

Анал сомпууннары, бальзамнары, мааскалары тэҥинэн туттаҕын. Никотиновай кислота, таурин, цинк, магний, селен, А, Д, В5, В6, В9, В12, Е, С битэмииннэр, ититэр биэрэстээх мээтэ (перечная мята), миноксидил, олеаноловай кислота баттах “утуйа сытар” төрдүлэрин уһугуннараллар, куйахаҕа хааны хамсаталлар. Д битэмиин баттаҕы кырааскалыыр меланиҥҥа дьайыылаах. С битэмиин баттах коллагеныгар наадалаах.

Ол туһата кыра буоллаҕына, күн аайы массаастанаҕын, кэрэ сэбэрэ салонугар баран, анал процедура (плазмотерапия, мезотерапия) оҥорторуоххун сөп. Косметолог-быраас куйахаҕа укуоллаан, баттах “мөһөөччүктэрин” аһатар, утуйа сытааччылары уһугуннарар.

Ону тэҥэ, тугу аһыыргытын эмиэ көрүнүөххэ наада. Кофены, саахары сииргитин тохтотоҕут, эбэтэр, лаппа кыччатаҕыт. Күн аайы сиикэй моркуобу, сүбүөкүлэни, күөх оҕуруот аһын салаат оҥостон, эбэтэр көннөрү да сиэххэ сөп. Эт, балык, ис үөрэтэ, эриэхэлэр, отоннор, үчүгэй арыы, сыа (эмис балык, убаһа сыата), муора бородуукталара күннээҕи менюга баар буолуохтаахтар.

Баттаҕы үүннэриини төһөнөн эрдэ саҕалыыгыт да, соччонон үтүө түмүктээх буолуоҕа. Бары өттүттэн көмөлөөтөххө, 1-2 ыйынан чөлүгэр түһүөхтээх.

Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат архыыбыттан